Του Ιερέως Παναγιώτου Σ. Χαλκιά
1. Χρονικό γέννησης του Ι. Χριστού
Η γιορτή της γέννησης του Ι. Χριστού, φίλοι αναγνώστες, ως αυτοτελής γιορτή δεν υπήρχε στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Με τα Θεοφάνια (6 Ιανουαρίου) γιορταζόταν και η γέννηση του Χριστού. Αργότερα ορίστηκε η 25η Δεκεμβρίου από την Εκκλησία, που ήθελε να αντικαταστήσει με χριστιανική γιορτή αυτή του Θεού - Ήλιο, που είχε καθιερωθεί στη Ρώμη από 22-25 Δεκεμβρίου, για να πετύχει τον ψυχικό καθαρμό των χριστιανών, που έπαιρναν μέρος, λόγω αμφιβολιών, και στην ειδωλολατρική γιορτή του Θεού - ήλιου, στην οποία ο Χριστός αποδιδόταν σχεδόν όμοιος με τον ήλιο (Μίθρα).
Έτσι, ο Χριστός λατρεύτηκε ως ήλιος, που φέρνει το φως στον κόσμο και τονίστηκε ακόμη περισσότερο ως αντίθεση του χριστιανικού Θεού απέναντι στους ηλιακούς θεούς της ειδωλολατρίας. Οι τρεις μεγάλες γιορτές του Δωδεκαήμερου, (Γέννηση, Περιτομή και Βάπτιση του Χριστού) συνδέονται στενά. Κάθε μία από αυτές ήταν κάποτε αρχή του έτους.
2. Χριστουγεννιάτικα κάλαντα
Τα κάλαντα, όπως και η λέξη μας δείχνει, πήραν το όνομά τους από τις αρχαίες Ρωμαϊκές καλένδες και μάλιστα από τις καλένδες του Ιανουαρίου, που οι Ρωμαίοι, ελεύθεροι και δούλοι, πλούσιοι και φτωχοί, άρχοντες και ταπεινοί, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, μασκαρεμένοι και πιωμένοι, ξεχύνοντας στους δρόμους και στις πλατείες και με τραγούδια και φωνές και λαϊκά ξεφαντώματα, γιορτάζανε τον διπρόσωπο Θεό Ιανό, από τον οποίο πήρε το όνομά του ο Ιανουάριος.
Οι καλένδες στην Ελλάδα ήταν άγνωστες. Γι’ αυτό και όταν θέλανε να πούν πως κάποια υπόθεση ρίχτηκε στα χρονοντούλαπα, λέγανε: «Η υπόθεσή σας ρίχτηκε στις ελληνικές καλένδες», δηλ. στο άγνωστο, στο ανύπαρκτο.
Μα αν η ονομασία των καλάντων είναι Ρωμαϊκή, φερμένη και μεταμφιεσμένη στο Βυζάντιο από τους Ρωμαίους, το έθιμο που κρύβεται πίσω της είναι γνήσιο ελληνικό, που ξεκινάει από την αρχαιότητα με το όνομα Ειρεσιώνη. Αυτή ήταν «κλάδος ελέας ή δάφνης με κρεμασμένα μαλλιά(είρος= έριον, μαλλί), καρπούς και κουλούρες, την οποία κρατούσανε παιδιά στο χέρι και τραγουδούσανε σε διάφορες γιορτές». Ύστερα την τοποθετούσανε πάνω από την πόρτα, όπου και παρέμενε μέχρι τον επόμενο χρόνο.
Οι αρχαίοι Έλληνες την θεωρούσαν σύμβολο της εφορίας και την αφιέρωσαν στην Αθηνά, τον Απόλλωνα, και τις Ώρες κατά την περίοδο των γιορτών προς τιμήν τους.
Ειρεσιώνη λεγόταν και το εγκωμιαστικό άσμα, που έψαλαν υπέρ της ευτυχίας του οικογενειάρχη και των μελών της οικογένειας, με κάποια «αμοιβή», όχι απαραίτητα υποχρεωτική.
Η Ειρεσιώνη αυτή ψαλλόταν στις διάφορες εποχές του έτους, όπως και σήμερα τα Κάλαντα, (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Θεοφάνια, Λάζαρος, Σταύρωση) και μάλιστα σε διάφορες γιορτές όπως για παράδειγμα προς τιμήν του Απόλλωνα, του Ήλιου, Κ.λ.π.
3. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο
Το έθιμο της χριστουγεννιάτικης διακόσμησης των σπιτιών με δέντρο (έλατο), έχει Γερμανική προέλευση. Επί την εποχή του Όθωνα μπήκε στο Ανάκτορα και από την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου γενικεύθηκε και είχε καταστροφικά αποτελέσματα για τα έλατα της πατρίδας μας.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο συμβολίζει την αιωνιότητα της ζωής, γιατί δεν γερνάει και δεν χάνει επομένως την νεότητά του.
Σχετικά με την προέλευση του εθίμου του χριστουγεννιάτικου δέντρου, σε βιβλίο κορυφαίου Έλληνα Λαογράφου με τίτλο «Κληρονομιά του αρχαίου κόσμου», διαβάζουμε: Το δέντρο των Χριστουγέννων δεν το βρίσκω εγώ τουλάχιστον ως ξενική συνήθεια, όπως θεωρείται γενικά, αλλά εν μέρει ως αρχαία Ελληνική. Είναι υπόλοιπα της περίφημης Ειρεσιώνης και της ικετηρίας των αρχαίων Αθηναίων.
Η ικετηρία, όπως και η Ειρεσιώνη, ήταν «κλάδος ελαίας» στο οποίο κρεμούσανε ποκάρια μαλλιού και το έφεραν αυτό όσοι ήθελαν να ικετεύσουνε το Θεό ομαδικά για την απαλλαγή του τόπου από κάποιο μεγάλο κακό.
4. Χριστόψωμο
Οι γεροντότεροι θυμούνται με συγκίνηση την ωραία στιγμή του κοψίματος του Χριστόψωμου και διατηρούν τις καλύτερες και ζωηρότερες αναμνήσεις.
Κάθε οικογένεια στο σπιτικό φούρνο ψήνει το Χριστόψωμο, για να το κόψει η παρουσία όλων των μελών της στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι, ο οικοδεσπότης. Το σταύρωνε λέγοντας: «Χρόνια πολλά και του χρόνου». Και στη συνέχεια, αφού το έκοβε, το πρώτο κομμάτι στο όνομα του «Χριστού», έκοβε και τα άλλα κομμάτια ισάριθμα με τα μέλη της οικογένειάς του.
5. Γαλοπούλα
Το έθιμο της χριστουγεννιάτικης γαλοπούλας, το οποίον χρονολογείται από τη Βυζαντινή εποχή, είναι πανελλήνιο.
Κάθε οικογένεια, πλούσια ή φτωχή, για να γιορτάσει το χαρμόσυνο γεγονός της γέννησης του Χριστού μετά από νηστεία 40 ημερών συνηθίζει να ψήνει γαλοπούλα.
Σε πολλά μέρη συνηθίζουν τα Χριστούγεννα να τρώνε κρέας χοιρινό. Το σφάξιμο των γουρουνιών (την προπαραμονή των Χριστουγέννων), ήταν παλιό έθιμο και κατάλοιπο παλιάς ειδωλολατρικής συνήθειας, που και σήμερα εξακολουθεί να διαιωνίζεται ανάμεσα σε πολλούς λαούς της ανθρωπότητας.
Οι Ρωμαίοι στα Σατουρνάλια (αγροτική-θρησκευτική γιορτή τους), που γιορτάζονταν από 17-25 Δεκεμβρίου, θυσίαζαν χοίρους στον Κρόνο και στη Δήμητρα για να βοηθήσουν να τους δώσει η γη καλούς και πλούσιους καρπούς.
(Στο Β μέρος: Πρωτοχρονιά - Θεοφάνια.)
