Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης
Φιλόλογος-Συγγραφέας
Ο ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΗΣ ΑΓΑΛΜΑΤΟΠΟΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΞΥΛΙΝΟΣ ΕΡΜΗΣ (119)
1 Κάποιος τεχνίτης κάποτε είχε έναν Ερμή ξύλινο
2 και ενώ σπονδές του προσέφερε, θυσίες κάθε μέρα
3 όλα στραβά του πήγαιναν. Με το θεό πια θύμωσε, 4 τον άρπαξε απ΄ το πόδι το, τον χτύπησε στο χώμα
5 κι απ΄ το κεφάλι πού ΄σπασε ξεχύθηκε χρυσάφι.
6 Ο άνθρωπος το μάζεψε και είπε στον Ερμεία,
7 «ανάποδος στους φίλους σου εσύ ΄σαι και αχάριστος,
8 πότε σου δε μ΄ ωφέλησες, ενώ σε προσκυνούσα,
9 και μόλις σε ατίμασα, πολλά καλά μου δίνεις,
10 τη νέα ευσέβεια προς σε, αλήθεια, δεν την ήξερα»
ΕΠΙΜΥΘΕΙΟ
1[και τους θεούς ο Αίσωπος στους μύθους τους εμπλέκει,
2 πως πρέπει να φερόμαστε θέλοντας να μας δείξει.
3 κανένα κέρδος άνθρωπο ανάποδο αν τιμήσεις,
4 ενώ μπορεί να ωφεληθείς, αν τον περιφρονήσεις.]
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ – ΜΥΘΙΑΜΒΡΟΣ 119
1 Ξύλινον τις Ερμήν είχεν, ην δε τεχνιτης.
2 Σπένδων δε τούτω και καθ΄ημέρην θύων
3 έπρασσε φαύλως. Τω θεώ δ΄εθυμώθη,
4 χαμαί δ΄απεκρότησε του σκέλους άρας,
5 χρυσός δε κεφαλής ερρύη καταγείσης,
6 ον συλλέγων άνθρωπος είπεν «Ερμεία,
7 σκαιός τίς έσσι και φίλησιν αγνώμων,
8 ος προσκυνούντας ουδέν ωφέλεις ημάς,
9 αγαθοίς δε πολλοίς υβρίσαντες ημείψω,
10 την εις σε καινήν ευσέβειαν ουκ ήδειν.
ΕΠΙΜΥΘΙΟΝ
1[και τους θεούς Αίσωπος εμπλέκει μύθοις,
2 βουλόμενος ημάς νουθετείν προς αλλήλους.
3 Πλέον ουδέν έξεις σκαίον άνδρα τιμήσας,
4 ατιμάσας δ΄αν αυτόν ωφεληθείης.]
ΣΧΟΛΙΑ
Σύμφωνα με το επιμύθιο, που είναι ο επίλογος του μύθου, στο οποίο συμπυκνώνεται ως δίδαγμα το περιεχόμενό του, ο Αίσωπος εμπλέκει στους μύθους του και τους θεούς, οι οποίοι όντας ανθρωπόμορφοι δημιουργούσαν σχέσεις με τους ανθρώπους φιλικές ή εχθρικές, ανάλογα με τις περιστάσεις, ώστε από τις συνέπειες που είχαν οι σχέσεις αυτές στη ζωή των ανθρώπων, να διδάσκονται οι άνθρωποι πώς πρέπει να συμπεριφέρονται αναμεταξύ τους, λαμβάνοντος βέβαια υπόψη τους τη δική τους κοινωνική θέση, από τη μια μεριά, και την κοινωνική θέση του άλλου, από την άλλη μεριά, με τον οποίο συνεργάζονται ως ίσοι ή ως υπάλληλοι και εργοδότες, υπήκοοι και αφεντικά κλπ.
Μια από τις πιο προβληματικές σχέσεις που συχνά καλούνται οι άνθρωποι να αντιμετωπίσουν, κατά τον Αίσωπο, είναι και αυτή με έναν δύστροπο θεό που αδιαφορεί για τις παρακλήσεις των πιστών του και αγνοεί τις σπονδές και τις θυσίες που του προσφέρουν για να τους λυπηθεί και να τους κάνει τη χάρη που του ζητούν.
Η γνώμη του Αίσωπου είναι ότι ο άνθρωπος πρέπει κάποτε να θυμώνει και με τους δύστροπους θεούς και με κάποιο τρόπο να τους δείχνει την οργή τους, είτε σταματώντας τις προσφορές τους είτε ξεσπώντας πάνω στα είδωλά τους, γιατί «φοβέρα θέλει και ο θεός για να κάνει το θαύμα του» όπως γράφει και ο Νίκος Καζαντζάκης στο μυθιστόρημά του «Ο καπετάν Μιχάλης».
Και αν ο άνθρωπος πρέπει να δείχνει την οργή του, σύμφωνα πάντα με τον Αίσωπο, στους κακότροπους θεούς, πόσο περισσότερο θα πρέπει να τη δείχνει στους κακότροπους συνανθρώπους του. Έναν ανάποδο, δύστροπο, κακότροπο άνθρωπο, το λέει ξεκάθαρα ο Αίσωπος, δεν θα κερδίσεις τίποτα αν συνεχίζεις να τον τιμάς, μεγαλύτερη πιθανότητα έχεις να σου βγει σε καλό, αν τον περιφρονήσεις, ή αν του τρίξεις τα δόντια (λαμβάνοντας βέβαια υπόψη σου πάντα την κοινωνική, οικονομική κλπ. Θέση τη δική σου και του άλλου.)
Ο ΑΙΣΩΠΕΙΟΣ ΜΥΘΟΣ
Ψάχνοντας στις δύο εκδόσεις Αισώπειων Μύθων, που έχω, κόντεψε να τα παρατήσω, επειδή δε βρήκα στα περιεχόμενά μύθο με τον τίτλο «Ο τεχνίτης με τον ξύλινο Ερμή», αλλά τελικά συνεχίζοντας το ψάξιμο βρήκα αυτό που ζητούσα με άλλο όμως τίτλο «Ο άνθρωπος που έσπασε το άγαλμα»:
ΑΙΣΩΠΟΥ ΜΥΘΟΙ (358) ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΕΣΠΑΣΕ ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ
(Άνθρωπος καταθραύσας άγαλμα, 61ος μύθος)
Ένας άνθρωπος είχε έναν ξύλινο θεό και, επειδή ήταν φτωχός, τον θερμοπαρακαλούσε να τον βοηθήσει.
Οι δεήσεις του πήγαιναν του κάκου, όλο και χειροτέρευε η κατάστασή του και μια μέρα θύμωσε, έπιασε το θεό από το πόδι και του χτύπησε στον τοίχο. Έσπασε αμέσως το κεφάλι και από μέσα χύθηκε χρυσάφι. Το μάζεψε ο άνθρωπος και φώναξε: «ανάποδος είσαι, μου φαίνεται, κι αχάριστος. Όταν σου προσέφερα τιμές δε μου ΄κανες το παραμικρό, και τώρα που σε χτύπησα με γέμισες πλούτη».
Ο μύθος δείχνει πως δε θα δεις καμία ωφέλεια με το να τιμάς έναν κακό άνθρωπο, αν τον δείρεις, περισσότερο θα ωφεληθείς.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΙΣΜΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΣΩΠΕΙΟ ΜΥΘΙΑΜΒΟ
Από την πρώτη ανάγνωση του αισώπειου μυθίαμβου του Βαβρίου και του αισώπειου μύθου βλέπουμε ότι, παρά τις κάποιες διαφορές, το κείμενο του μύθου είναι οπωσδήποτε το ίδιο. Ο Βάβριος, ίσως επειδή τον βόλευαν στο χωλιαμβικό τρίμετρο, έκανε κάποιες αλλαγές, αλλά στα βασικά έμεινε πιστός στο πρωτότυπο.
«Για την ιστορία του πράγματος» σημειώνω τις κύριες διαφορές, που είναι οι εξής: Ο πρωταγωνιστής άνθρωπος δεν είναι τεχνίτης αλλά ένας φτωχός άνθρωπος. Το ξύλινο είδωλο (άγαλμα) δεν είναι του Ερμή αλλά κάποιου απροσδιορίστου θεού. Ο θυμωμένος πρωταγωνιστής δε χτυπάει το άγαλμα στο χώμα (χαμαί) αλλά στον τοίχο(του σπιτιού του). Δεν υπάρχει η κατακλείδα του μυθίαμβου «την εις σε καινήν ευσέβειαν ουκ ήδειν», όπως λείπει και το μέρος του κειμένου του επιμύθιου του μυθίαμβου το σχετικό με την εμπλοκή των θεών στους αισώπειους μύθους.
Στην έκδοση του Θρασύβουλου Σταύρου των μύθων του Αισώπου, που χρησιμοποίησα, δεν υπάρχει, δυστυχώς, το πρωτότυπο αρχαίο κείμενο, αλλά από τη μετάφραση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα διέφερε και πολύ, επειδή το ιαμβικό τρίμετρο, έστω και χωχλιαμβικό, δεν διαφοροποιούσε αισθητά τον ποιητικό λόγο από την καθημερινή ομιλία, γι΄ αυτό εξάλλου ήταν και το μέτρο που χρησιμοποιούσαν περισσότερο οι τραγικοί ποιητές (Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης κ.α.) στα διαλογικά μέρη των τραγωδιών.
Θα κλείσω το σημερινό μου σημείωμα με το αδέσποτο επίγραμμα, που είχα δημοσιεύσει στο ΛΑΟ του Σαββατοκύριακου 17-18 Σεπτεμβρίου 2022, το οποίο στάθηκε η αφορμή να γνωρίσω δύο αρχαίους συγγραφείς, τον Βάβριο και το Λιιβεράλι, τους οποίους ως τότε δεν είχα υπόψη μου.
«Γηράσκω αεί πολλά διδασκόμενος», Σόλων.
ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ ΑΔΕΣΠΟΤΟ
– ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΧVI, 187
1 Ερμείηι ξυλίνωι τις επηύχετο, και ξύλον ήεν.
2 Είτα μιν αείρας χαμάδις βάλε, του δ΄από χρυσός
3 έρρευσεν καταγέντος. Ύβρις πόρε πολλάκι κέρδος.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
1 Σε έναν ξύλινο Ερμή κάποιος πιστός προσεύχονταν
2 αλλ΄αυτός ξύλο ήτανε και κούτσουρο παρέμενε
3 γι΄ αυτό ο πιστός τον άδραξε και καταγής τον πέταξε,
4 μα μόλις ετσακίστηκε, χρυσάφι γύρω χύθηκε!
5 Η ασέβεια στον ασεβή συχνά προσφέρει κέρδος…
ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Όπως φαίνεται το παραπάνω επίγραμμα δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια επιγραμματική περίληψη του αισωπείου μυθίαμβου του Βάβριου (1ος 2ος αι. μ.Χ.)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Αντωνίνος Λιβεράλις – Βάβριος, άπαντα, εκδότης Οδ. Χατζόπουλος
2. Αισώπου Μύθοι, Μετάφραση Θρασύβουλου Σταύρου, εκδόσεις αδελφών Κωνσταντινίδη, Θεσσαλονίκη 1966.
