Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης Φιλόλογος-Συγγραφέας
Η επιτύμβια στήλη του μονομάχου Πούπλιου Σουμμαρούδη είναι αναρτημένη στην ανατολική πλευρά του Τοίχου της Μνήμης στον υπαίθριο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου Βέροιας ανάμεσα σε άλλες επιτύμβιες στήλες αφιερωμένες επίσης σε μονομάχους των 2ου και 3ου μ.Χ. αιώνων.
Βρέθηκε, άγνωστο πότε, στο χώρο απέναντι από το ναό της Παναγίας της Παλαιοφορίτισσας (Οδός Ανοίξεως – Πιερίων) και παραδόθηκε στο Α.Μ.Β. από τον Δ. Κριαρά.
Είναι φτιαγμένη από λευκό μάρμαρο με οριζόντια επίστεψη και φέρει μέσα σε παραλληλόγραμμο βάθυσμα την ανάγλυφη μορφή του μονομάχου, στον οποίο είναι αφιερωμένη, όρθιου με τη σπάθα, την οποία χρησιμοποιούσαν όταν γυμνάζονταν οι μονομάχοι, στο δεξί του χέρι.
Η σπάθα αυτή ονομαζόταν στα ρωμαϊκά (λατινικά) «rudis”, ήταν ξύλινη και την έπαιρναν οι μονομάχοι ως αναμνηστικό δώρο όταν «έβγαιναν στη σύνταξη», γι αυτό και οι λατινικές φράσεις «rudis donari” (=δια σπάθης τιμηθήναι) και “rudem accipere” (=σπάθην λαμβάνειν) σήμαιναν απολύομαι, παίρνω σύνταξη.
Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΜΒΙΑΣ ΣΤΗΛΗΣ
Στο οριζόντιο γείσο της επίστεψης της στήλης είναι χαραγμένη η αρχή της επιγραφής που λέει: «Πούπλιον Σουμμαρούδην οι υπογεγραμμένοι μνήμης χάριν» ενώ η συνέχεια της επιγραφής που περιλαμβάνει τα ονόματα των υπογεγραμμένων μονομάχων, συντρόφων «εν ζωή» του τιμώμενου νεκρού Πούπλιου Σουμμαρούδη βρίσκεται κάτω από την ανάγλυφη μορφή του και έχει τους εξής:
Έκλεκτος Σουμμαρούδης – Ονήσιμος Σεκουνδαρούδης – Αχαϊκός – Κλασσικός – Λ(ούκιος) Πουφίκις – Ρεστιτούτος – Κάρειος Δημήτριος – Άθικτος – Πηριδίων Αγαθών – Λ(ούκιος) Ναιβηνός – Σπάταλος πραίκων – Ευτυχάς σαλπιστής.
Η επιγραφή είναι χαραγμένη με κεφαλαία γράμματα και δίνει την εντύπωση ότι ο τιμώμενος και ο πρώτος από τους υπογεγραμμένους, ο Εκλεκτός Σουμμαρούδης, είναι συγγενείς, εφόσον έχουν το ίδιο «επίθετο», αλλά από το «επίθετο» του δεύτερου υπογεγραμμένου, του Ονήσιμου Σεκουνταρούδη, κάποιος που διδάχτηκε στο Γυμνάσιο στοιχειώδη λατινικά αντιλαμβάνεται ότι δεν πρόκειται για επώνυμο παρά για ένα εξελληνισμένο ρωμαϊκό μονομαχικό τίτλο.
Ο τιμώμενος νεκρός μονομάχος, ο Πούπλιος, και ο πρώτος από τους υπογεγραμμένους μονομάχους, που όντας ζωντανοί (2ος αιώνας μ.Χ) τον τιμούν, δηλαδή ο Εκλεκτός, ήταν μονομάχοι «σούμα ρούδις» (λατιν. Summa rudis= ύψιστη σπάθη), ενώ ο δεύτερος από τους υπογεγραμμένους ήταν μονομάχος «σεκούνδα ρούδις» (λατινικά secunda rudis = δεύτερη σπάθη). Με ελληνικούς όρους οι δυο πρώτοι θα μπορούσαν να αποκαλούνται πρωτοσπαθάριοι και ο τρίτος δευτεροσπαθάριος.
ΦΑΜΙΛΙΑ ΜΟΝΟΜΑΧΩΝ
Από την αναφορά στην αρχή του καταλόγου των υπογεγραμμένων συναδέλφων του Πούπλιου Σουμμαρούδη δυο διακεκριμένων μονομάχων, του Έκλεκτου Σουμμαρούδη και του Ονήσιμου Σεκουνδαρούδη και στο τέλος του καταλόγου αυτού ενός κήρυκα (τελάλη) (λάτιν. Praeco-onis= δημόσιος κήρυκας) και ενός σαλπιγκτή (σαλπιστή), του Ευτυχά, συμπεραίνεται ότι πρόκειται για μια φαμίλια μονομάχων (Familia-ae λάτιν.= οικογένεια, εταιρεία, σύνδεσμος), για ένα θίασο δηλαδή μονομάχων, ο οποίος με έδρα του την πρωτεύουσα του Κοινού των Μακεδόνων, τη Βέροια, έδινε μονομαχικές παραστάσεις όχι μόνο στην έδρα του αλλά και όπου αλλού υπήρχε κοινό που τους άρεσαν οι μονομαχικοί αγώνες.
Οι πιο διακεκριμένοι μονομάχοι του θιάσου, (ο Σουμμαρούδης και ο Σεκουνδαρούδης) ήταν υπεύθυνοι οπωσδήποτε για την εκπαίδευση των νεότερων συναδέλφων τους, αλλά και για την διαιτησία των αγώνων, οι οποίοι, εφόσον γίνονταν μεταξύ μελών του θιάσου, ήταν ασφαλώς φιλικοί, χωρίς δηλαδή νεκρούς, αλλά απλώς νικητές και ηττημένους στη δεξιοτεχνία.
ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΜΟΝΟΜΑΧΙΚΟΥ ΘΙΑΣΟΥ ΤΟΥ ΠΟΥΠΛΙΟΥ ΣΟΥΜΜΑΡΟΥΔΗ.
Από τα ονόματα των μελών του μονομαχικού θιάσου, που μας απασχολεί στο σημερινό σημείωμα, άλλα είναι βαφτιστικά (π.χ. Δημήτριος), άλλα ψευδώνυμα (π.χ. Σπάταλος), στα οποία πρέπει να συμπεριλαμβάνονται και τα εθνικά (π.χ. Αχαϊκός). Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι τα περισσότερα είναι ελληνικά και ότι και τα λατινικά που υπάρχουν στον κατάλογο είναι στη μορφή τους εξελληνισμένα (π.χ. Σουμμαρούδης – λατινικά summa rudis), γεγονός που μαρτυρεί την αφομοιωτική δύναμη της Ελληνίδας Βέροιας.
Όπως συμπεραίνεται και από τις σωζόμενες επιτύμβιες στήλες των μονομάχων, οι περισσότεροι διάλεγαν κάποιο ψευδώνυμο για επαγγελματικούς προφανώς λόγους (όπως έκαναν στο πρόσφατο παρελθόν και στην Ελλάδα οι ηθοποιοί, συνήθως, αλλά και τραγουδιστές), χωρίς να αποκλείεται κάποιοι να υιοθετούσαν και παρατσούκλια που τους κολλούσαν οι θεατές τους.
Ο Άθικτος (π.χ.) καυχιόταν ότι κανένας αντίπαλος δεν μπορούσε να τον αγγίξει, ενώ ο Σπάταλος έδινε την εντύπωση στον κόσμο που τον ήξερε ότι δεν μπορούσε να κρατήσει ούτε μια δραχμή στο πουγκί του.
ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ ΜΕ ΚΑΤΑΛΗΞΗ -ΟΥΔΗΣ.
Κάποια από τα σύγχρονά μας ελληνικά επώνυμα που έχουν κατάληξη -ούδης (π.χ. Νικολούδης, Τολούδης, Κουμανούδης) (οπωσδήποτε όχι όλα) δεν αποκλείεται να μαρτυρούν την καταγωγή τους από του Σουμμαρούδηδες και τους Σεκουνδαρούδηδες των μονομαχικών φαμιλιών που υπήρχαν στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες περιοχές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, των οποίων, κατά κάποιο τρόπο, συνέχεια μπορεί να είναι και τα Ρογκατσάρια με τις ξύλινες σπάθες τους.
Για την προέλευση της πατρωνυμικής, και όχι μόνον, κατάληξης -ούδης στη νεολελληνική γλώσσα θα χρειαζόταν οπωσδήποτε μεγαλύτερη έρευνα.
Βιβλιογραφία
1. Λ. Γουναροπούλου και Μ. Β. Χατζοπούλου
¨Επιγραφές κάτω Μακεδονίας, τεύχος Α, Επιγραφές Βέροιας Υπ. Πολ. – Εθν. Ιδρ. Ερευνών, Αθήνα 1998.
2. Μανόλη Τριανταφυλλίδη «Τα οικογενειακά μας ονόματα» Α.Π.Θ., Ι.Ν.Σ. Θεσσαλονίκη 1982
Φωτογραφία: Η επιτύμβια στήλη του Πούπλιου Σουμμαρούδη. Α.Μ.Β.
