Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης
Φιλόλογος-Συγγραφέας
Η ΕΠΙΤΥΜΒΙΑ ΣΤΗΛΗ ΤΟΥ ΜΟΝΟΜΑΧΟΥ ΣΟΥΛΠΙΚΙΟΥ
Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ
«Πατρίς δε μοι Παυταλία,
εν όπλοις δ’ επτακαιδεκέτης,
όνομα δε μοι Σουλπίκις Μεδία
και Ιουλιανός
Νικαεύς εκ των εκείνου, μνείας χάριν»
Ο μονομάχος Σουλπίκιος έζησε στις αρχές του τρίτου αιώνα μετά Χριστόν και σκοτώθηκε στη Βέροια στα δεκαεφτά του χρόνια, όπως πληροφορούμαστε από την επιτύμβια επιγραφή του. Καταγόταν από την Παυταλία της Θράκης, η οποία βρισκόταν στην περιοχή του μέσου όρου του ποταμού Στρυμόνα. Για την ταφή του φρόντισαν η σύντροφός του Μεδία και ο φίλος του Ιουλιανός, ο οποίος καταγόταν από τη Νίκαια της Βιθυνίας της Μικράς Ασίας, με χρήματα που είχε αφήσει ο Σουλπίκιος.
Στην ανάγλυφη παράσταση της επιτύμβιας στήλης του ο Σουλπίκιος παρουσιάζεται ως ξιφομάχος (λατινικά gladiator). Φοράει ζώνη και σκελέα (subligaculum) και είναι αρματωμένος με περικεφαλαία θυρεό (ασπίδα), κνημίδα στην αριστερή του κνήμη και κρατάει με το δεξί του χέρι γυμνό το ξίφος του (gladius, ξίφος, μάχαιρα).
Η επιτύμβια στήλη επισημάνθηκε το 1932 από τον Robert εντειχισμένη στο πάνω μέρος του εξωτερικού τοίχου του Μελέτειου Παρθεναγωγείου της Βέροιας (τώρα 2ο Δημοτικό Σχολείο). Εκεί την μελέτησαν ο Edson και ο Kormack το 1936. Αργότερα μεταφέρθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βέροιας και τώρα είναι αναρτημένη στην ανατολική πλευρά του μεταλλικού Τοίχου της Μνήμης ανάμεσα σε άλλες επιτύμβιες στήλες συναδέλφων του μονομάχων.
Η επιγραφή της επιτύμβιας στήλης του μονομάχου Σουλπίκιου παρουσιάστηκε στην αρχή του σημερινού μου σημειώματος απαλλαγμένη από τα ορθογραφικά της λάθη, τα οποία οφείλονται, ως επί το πλείστον, στη αλλαγή της προφοράς των φθόγγων της ελληνικής γλώσσας κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους, αλλαγή που προκάλεσε μεγάλες δυσκολίες στην ορθογραφία που συνεχίζονται και στις μέρες μας. Το αι από τότε προφερόταν ως ε και το ει ως ι, γι’ αυτό και στις επιγραφές του Αρχ. Μουσείου της Βέροιας που χρονολογούνται στα ελληνιστικά και ελληνομρωμαϊκά χρόνια βλέπουμε το «και» να γράφεται ως «κε», το μνεία ως μνία, ο Νικηφόρος ως Νεικηφόρος και γενικά να υπάρχει ένα μπέρδεμα που συνεχίζεται, και ταλαιπωρεί τους Έλληνες και όσους θέλουν να μάθουν ελληνικά παρόλες τις προσπάθειες που έγιναν για να μειωθούν οι δυσκολίες.
«Ουδέν αγαθόν αμιγές κακού»… Η αρχαία μας κληρονομιά, που μας κάνει περήφανους ως Έλληνες, απαιτεί και θυσίες.
ΣΟΥΛΠΙΚΙΟΣ – ΣΟΥΛΠΙΚΙΣ
Αλλαγές δεν έγιναν μόνο στην προφορά των φθόγγων της ελληνικής γλώσσας κατά τα Ελληνιστικά και μεταγενέστερα χρόνια αλλά και στα ανθρωπωνύμια, στα οποία βλέπουμε να γενικεύεται μια τάση για συντόμευση που οπωσδήποτε υπήρχε και από παλιότερα.
Ο μονομάχος Σουλπίκιος (όνομα λατινικό Sulpicius) στα ελληνικά έγινε αρχικά δευτερόκλητο εις – ος και στη συνέχεια με αποσιώπηση του τελικού –ο- έγινε Σουλπίκις. Μ’ αυτή τη μορφή αναγράφεται και στην επιτύμβια στήλη του μονομάχου που μας απασχολεί στο σημερινό μας σημείωμα.
Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στα περισσότερα ονόματα της ίδιας κατηγορίας. Τα Βασίλειος, Γρηγόριος, Ευθύμιος κ.λπ. έγιναν αρχικά Βασίλις, Γρηγόρις, Ευθύμις και στη συνέχεια με την κατάταξη στην πρώτη κλίση των ονομάτων της ελληνικής γλώσσας γράφτηκαν ως Βασίλης, Γρηγόρης, Ευθύμης, όπως δηλαδή γράφονται και τώρα.
ΟΙ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ ΣΟΥΛΠΙΚΗ
Η επιτύμβια επιγραφή του μονομάχου Σουλπίκη (Σουλπίκις) αποτελείται από δύο ενότητες.
Στην πρώτη ενότητα μιλάει ο ίδιος ο νεκρός μονομάχος (στις επιγραφές μιλούν και οι νεκροί) και λέει «Πατρίς δε μοι Παυταλία (εστί), εν όπλοις επτεκεδεκέτης ην (ήμην), όνομα δε μοι (εστί) Σουλπίκις» (=Έχω πατρίδα την Παυταλία, στα όπλα ήμουν δεκαεφτάχρονος, ονομάζομαι (το όνομα που έχω είναι) Σουλπίκις.
Ο λανθασμένος τύπος «επτεκεδεκέτης» στην επιγραφή αντί του ορθού «επτακαιδεκέτης» οφείλεται μάλλον στον λιθοξόο που χάραξε την επιγραφή.
Στη δεύτερη ενότητα έχουν το λόγο η σύντροφός του Μεδία και ο φίλος του Ιουλιανός (του οποίου το όνομα ο χαράκτης το έκανε «Ιειουλιανός») οι οποίοι λένε:
«Μεδία και Ιουλιανός Νικαεύς (εποιήσαμε την στήλην ταύτην) μνείας (μνίας) χάριν (του Σουλπίκιου) εκ των εκείνου» (=Η Μεδία και ο Ιουλιανός ο Νικαεύς κάναμε αυτή τη στήλη για τη μνήμη του Σουλπίκιου με χρήματα που άφησε εκείνος).
ΚΡΙΜΑ ΤΟ ΠΑΛΛΗΚΑΡΙ…
Δεν μπορεί παρά να συγκινείται κάποιος όταν βλέπει την επιτύμβια στήλη του νεαρού ξιφομάχου Σουλπίκη που σκοτώθηκε στα δεκαεφτά του χρόνια μονομαχώντας.
Είναι ο ωραιότερος στην κορμοστασιά από όλους τους μονομάχους που εικονίζονται στις επιτύμβιες στήλες του Τοίχου της Μνήμης του Αρχαιολογικού Μουσείου της Βέροιας. Έπεσε, όπως φαίνεται, στα χέρια επιδέξιου μαρμαρογλύπτη ο οποίος «φωτογραφίζοντάς» τον από τα πλάγια τη στιγμή που επιτίθεται με γυμνό ξίφος κρατώντας την ασπίδα του γερά, τον παρουσιάζει ως άνθρωπο που αντί για πρόσωπο έχει μια φοβερή σιδερένια περικεφαλαία.
Αν και μόλις δεκαεφτάχρονος ο μονομάχος Σουλπίκις είχε προλάβει να διαλέξει μια πιστή σύντροφο και έναν αληθινό φίλο, όπως έδειξε η συμπεριφορά τους μετά το θάνατό του. Δεν αδιαφόρησαν ούτε κράτησαν για τον εαυτό τους τα χρήματα που τους είχε εμπιστευθεί αλλά ξόδεψαν όσα χρειάζονταν για να κατασκευαστεί μία ευπρόσωπη επιτύμβια στήλη από λευκό μάρμαρο και να χαραχθεί πάνω της η επιτύμβια επιγραφή που τους χάρισε την αθανασία της μνήμης.
Πάντοτε, ευτυχώς, υπήρχαν και υπάρχουν πιστές συντρόφισσες και αφοσιωμένοι φίλοι, ακόμη και στην εποχή μας που τα ήθη περνούν, δυστυχώς, μεγάλη κρίση (τα διαζύγια παίρνουν και δίνουν…) και το χρήμα πρωταγωνιστεί στις ανθρώπινες σχέσεις.
Ο Σουλπίκης (αρχές τρίτου μετά Χριστόν αιώνα) είχε γεννηθεί, κατά πάσα πιθανότητα, δούλος και ο κύριός του εκμεταλλευόμενος τα φυσικά του προσόντα θα τον είχε στείλει πολύ νωρίς σε κάποια μονομαχική σχολή και έπειτα θα καρπωνόταν τα μερίδα του λέοντα από τα έσοδα των μονομαχικών του αγώνων, αλλά ο νεαρός μονομάχος, όπως φαίνεται, όντας «από καλή πάστα» δεν αφέθηκε μοιρολατρικά στα χέρια της τύχης. Πήρε την ζωή στα δικά του χέρια, έγινε νοικοκύρης, και παρά το βίαιο επάγγελμα, στο οποίο, όπως φαίνεται, τον έβαλε ο κύριός του, χωρίς να τον ρωτήσει, θέλησε να μείνει και ένας άνθρωπος αληθινός, άνθρωπος με ευαισθησίες, που ίσως, δυστυχώς, να τον έστειλαν πρόωρα στην άλλη ζωή, αλλά και του χάρισαν την αθανασία της μνήμης. Ο καλός άνθρωπος τελικά δε χάνεται.
Βιβλιογραφία: Λ. Γουναροπούλου – Μ.Β. Χατζοπούλου «Επιγραφές Κάτω Μακεδονίας, τ.Α΄, Επιγραφές Βεροίας. Υπουρ. Πολιτισμού – Εθνικόν Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 1998
Φωτογραφία: Η επιτύμβια στήλη του μονομάχου Σουλπίκη. Αρχ. Μουσείο Βεροίας, Τοίχος της Μνήμης
