Η εκπομπή παρουσιάζει την συναρπαστική ιστορία της λίμνης των Γιαννιτσών, που κάποτε ήταν ένας τεράστιος βάλτος και σταδιακά μετατράπηκε σε εύφορη γη.
Η περιοχή πρωταγωνίστησε στον Μακεδονικό αγώνα και ανέδειξε πολλούς ήρωες μακεδονομάχους, ενώ στην σύγχρονη εποχή βρέθηκε στο επίκεντρο ενός τεράστιου και φιλόδοξου αποστραγγιστικού έργου που απέδωσε χιλιάδες στρέμματα γης σε ακτήμονες και αγρότες.
Το έργο ξεκίνησε στα χρόνια του Ελευθερίου Βενιζέλου και θεωρείται μία από τις πιο επιτυχημένες παρεμβάσεις αποξήρανσης που απέδωσε χιλιάδες στρέμματα για ζωτικής σημασίας καλλιέργειες.
Τα μυστικά του βάλτου
Η εκπομπή παρουσιάζει πως ήταν η λίμνη πριν μετατραπεί σε κάμπο και γιατί την αποκαλούσαν “ελώδη Σαχάρα”.
Στην περιοχή βασίλευαν τα κουνούπια και τα πυκνά καλάμια. Ο άνθρωπος δυσκολευόταν, όχι μόνο να τη διασχίσει, αλλά
ακόμα και να επιβιώσει δίπλα της.
Αν και οι ντόπιοι σταδιακά κατάφεραν να εκμεταλλευτούν τη λίμνη για αλιεία, ήταν τέτοια η πυκνότητα των καλαμιών, που ελάχιστοι τολμούσαν να μπουν στο εσωτερικό της. Ακόμα και οι
Οθωμανοί αρνούνταν να τη διασχίσουν, παρότι επισήμως ανήκε στην αυτοκρατορία τους.
Ο κλεφτοπόλεμος
Ιστορικοί και ερευνητές περιγράφουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες επιβίωναν όσοι κατοικούσαν στην περιοχή, αλλά και τα “μυστικά” που έκρυβε ο βάλτος κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα.
Η λίμνη των Γιαννιτσών έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο κατά τον κρυφό αγώνα των ελληνικών πληθυσμών της τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας εναντίον των Βούλγαρων κομιτατζήδων.
Ντόπιοι Μακεδονομάχοι, καθώς και αγωνιστές από την Κρήτη και την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα, έχτιζαν καλύβες - οχυρά μέσα στους καλαμώνες και πολεμούσαν κάτω από φοβερά αντίξοες συνθήκες.
Η εκπομπή φωτίζει το ιδιαίτερο είδος του κλεφτοπολέμου που αναπτύχθηκε, καθώς οι μάχες γίνονταν πάνω σε πλάβες, δηλ. σε ξύλινες βάρκες και οι αγωνιστές ζούσαν σε αυτοσχέδιες καλύβες που επέπλεαν στο νερό.
Το «στοιχειό του βάλτου»
Ήρωες όπως ο Τέλλος Άγρας, οι οποίοι αργότερα έγιναν γνωστοί μέσω του μυθιστορήματος της Πηνελόπης Δέλτα, “Τα Μυστικά του Βάλτου”, αναγκάζονταν να αποχωρήσουν από τον αγώνα μέσα στον βάλτο, καθώς αρρώσταιναν από τις κακουχίες και την ελονοσία.
Η απομάκρυνση του Άγρα από τον βάλτο σήμανε και την αρχή του τέλους για τον ίδιο, καθώς ήρθε σε επαφή με τους Βούλγαρους, που του έστησαν παγίδα για να τον δολοφονήσουν.
Η Μηχανή του Χρόνου μέσα από αναπαραστάσεις και ιστορικά ντοκουμέντα αναβιώνει την ιστορία του βάλτου και παρουσιάζει τους ήρωες του Μακεδονικού Αγώνα που έδρασαν εκεί.
Μόνο ένας Μακεδονομάχος άντεξε τις κακουχίες και αυτός ήταν ο Γκόνος Γιώτας, που πέρασε στην ιστορία ως το “Στοιχειό
του Βάλτου”.
Έδωσε αμέτρητες μάχες, βοήθησε όλες τις ομάδες να επιβιώσουν μέσα στην υδάτινη κόλαση, αλλά στο τέλος προδόθηκε και σκοτώθηκε.
Τα ντοκουμέντα
Η Μηχανή του Χρόνου παρουσιάζει ένα σπάνιο οπτικό ντοκουμέντο από το 1914. Το φιλμ εμφανίζει Γάλλους στρατιώτες της Αντάντ
να προσπαθούν να προσπεράσουν τα καλάμια και να διαπλεύσουν τη λίμνη. Το τοπίο προκαλεί εντύπωση καθώς θυμίζει περισσότερο ασιατική ζούγκλα, παρά ευρωπαϊκή λίμνη.
Η αποξήρανση
Το τέλος του βάλτου ήρθε στον 20ο αιώνα. Η αποξήρανση ξεκίνησε με σκοπό την αντιμετώπιση της ελονοσίας και την καλλιέργεια νέων εδαφών. Ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του 1930.
Το έργο ανέλαβε η αμερικανική εταιρεία Foundation και ο αρχικός προϋπολογισμός ήταν 26 εκατ. δολάρια. Ωστόσο, η οργάνωση ήταν τόσο καλή που το τελικό κόστος δεν ξεπέρασε τα 16 εκατομμύρια.
Σύγχρονοι καλλιεργητές που ζουν στον κάμπο των Γιαννιτσών, περιγράφουν ότι η εξίσου ομαλά κύλησε και η διαδικασία διανομής των γαιών σε ακτήμονες, ντόπιους και πρόσφυγες.
Εξιστορούν ότι η κυβέρνηση Βενιζέλου φρόντισε να φέρει γεωπόνους στην περιοχή, οι οποίοι ανέπτυξαν καλλιέργειες με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες του εδάφους και μετέφεραν τις γνώσεις τους στους νέους ιδιοκτήτες της γης.
Η αποξήρανση της λίμνης Γιαννιτσών στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Και αυτό αποδεικνύει πως όταν υπάρχει σχέδιο και σεβασμός στο περιβάλλον, μπορεί να υπάρξει αρμονία στη συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης.
Στην εκπομπή μιλούν:
Γιάννης Μοσχόπουλος – Δικηγόρος, Ιστορικός Ερευνητής
Ιωάννης Παπαλαζάρου – Εκπαιδευτικός, Ιστορικός Ερευνητής
Θωμάς Λίγας – Οινοποιός, κάτοικος Γιαννιτσών
Παναγιώτης Ανδρικόπουλος Τζούμας – Αγρότης, κάτοικος Γιαννιτσών
Νίκος Γιαννόπουλος – Ιστορικός
Βασίλης Νικόλτσιος – Συνταγματάρχης Ε.Α., Ιστορικός Ερευνητής
Παναγιώτης Σαμπατακάκης - Γεωλόγος, Διευθυντής ΙΓΜΕ
Σπυρίδων Σφέτας – Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Βαλκανικής Ιστορίας στο Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο (Αρχείο ΜΤΧ)
Μάρκος Λάτσιος – Πρόεδρος του
συλλόγου “Φίλοι Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα Νομού Καστοριάς”
•Έρευνα επεισοδίου Αθηνά Τζήμα
