Αβραμίδου Βέρα, εκπαιδευτικός,
Γραμματέας της Επιτροπής Σχολικού Σκακιού της Ελληνικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας
Η σύγχρονη κοινωνία αντιμετωπίζει μια άνευ προηγουμένου άνοδο στη βία μεταξύ ανηλίκων, με τα περιστατικά νεανικής παραβατικότητας και επιθετικότητας να αυξάνονται ανησυχητικά. Σε αυτό το πλαίσιο, η αναζήτηση τρόπων πρόληψης της βίας είναι κρίσιμη. Το σκάκι έχει αναδειχθεί ως ένα απροσδόκητα ισχυρό εργαλείο για την πρόληψη της βίας και την προαγωγή θετικών κοινωνικών και προσωπικών συμπεριφορών μεταξύ των νέων.
Η Σχέση του Σκακιού με την Πρόληψη της Βίας
Το σκάκι δεν είναι απλώς ένα πνευματικό παιχνίδι· είναι ένα εργαλείο που έχει αποδειχθεί χρήσιμο για την καλλιέργεια δεξιοτήτων που αντιμάχονται τη βία και την επιθετικότητα. Ο Ray Linville, σε άρθρο του, τονίζει πως το σκάκι μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά για παιδιά που βρίσκονται σε κίνδυνο, όπως εκείνα που αντιμετωπίζουν κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Στατιστικά, στις ΗΠΑ μόνο, τα δικαστήρια για ανήλικους χειρίζονται περίπου 1,7 εκατομμύρια περιπτώσεις παραβατικότητας ετησίως. Σε πολλές περιπτώσεις, το σκάκι έχει εισαχθεί ως εναλλακτική λύση στην παραδοσιακή τιμωρία, με εξαιρετικά αποτελέσματα. Ο Welsh υποστηρίζει ότι η εμπλοκή της κοινότητας παίζει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη και την αποτελεσματική αντιμετώπιση της νεανικής βίας (Welsh, 2005). Η ενσωμάτωση του σκακιού σε τέτοιες δομές μπορεί να ενισχύσει τη συνολική αποτελεσματικότητα των στρατηγικών πρόληψης της βίας, παρέχοντας στους νέους δημιουργικές διόδους για την ενέργεια και την επιθετικότητά τους.
Διδασκαλία Εστίασης, Πειθαρχίας και Υγιούς Ανταγωνισμού
Ένα από τα πιο σημαντικά πλεονεκτήματα του σκακιού είναι η ικανότητά του να ενισχύει τη συγκέντρωση και την πειθαρχία. Σύμφωνα με το πρόγραμμα «Innovative Concept Academy» που ιδρύθηκε το 2009 στο Σεντ Λούις, η διδασκαλία του σκακιού σε παραβατικούς ανήλικους ενίσχυσε την πνευματική τους πειθαρχία, συμβάλλοντας στη μείωση της εγκληματικότητας και της παραβατικής συμπεριφοράς. Το σκάκι απαιτεί συγκέντρωση, υπομονή και αυτοέλεγχο, ιδιότητες που συχνά λείπουν από ανήλικους που εμπλέκονται σε βίαιες πράξεις. Επιπλέον, το σκάκι προάγει τον σεβασμό και τον υγιή ανταγωνισμό, κρίσιμους παράγοντες για την επίλυση συγκρούσεων. Οι Korenman et al. διαπίστωσαν ότι η συμμετοχή σε προγράμματα σκακιού βοήθησε τους εφήβους να μάθουν να σέβονται τους αντιπάλους τους, ενισχύοντας έτσι τις ικανότητες επίλυσης συγκρούσεων. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στο πλαίσιο της νεανικής βίας, καθώς πολλές βίαιες συμπεριφορές προέρχονται από μη επιλυμένες συγκρούσεις και έλλειψη αποτελεσματικών επικοινωνιακών δεξιοτήτων.
Ενίσχυση Αυτοπεποίθησης και Αυτοεκτίμησης
Η αυτοεκτίμηση και η αυτοπεποίθηση παίζουν καίριο ρόλο στην πρόληψη της βίας μεταξύ των νέων. Προγράμματα όπως το «Chess for Success» στο Όρεγκον, που προσφέρει μαθήματα σκακιού σε μαθητές από φτωχές περιοχές, έχουν αποδείξει ότι το σκάκι μπορεί να βελτιώσει την αυτοπεποίθηση των παιδιών και να τους προσφέρει μια αίσθηση επιτυχίας και αυταξίας. Όταν τα παιδιά αποκτούν αυτοπεποίθηση μέσα από το σκάκι, είναι λιγότερο πιθανό να αισθανθούν την ανάγκη να καταφύγουν στη βία για να αποδείξουν την αξία τους.
Ανάπτυξη Στρατηγικού Σχεδιασμού και Υπομονής
Η διδασκαλία του στρατηγικού σχεδιασμού και της υπομονής είναι άλλοι δύο τρόποι με τους οποίους το σκάκι μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη της βίας. Ο γνωστός παιδαγωγός Dr. Lance Grigg επισημαίνει ότι το σκάκι διδάσκει τα παιδιά να σκέφτονται πριν ενεργήσουν και να βλέπουν τις συνέπειες των πράξεών τους. Αυτή η ικανότητα είναι κρίσιμη για την αποφυγή βίαιων αντιδράσεων σε καθημερινές καταστάσεις σύγκρουσης.
Προώθηση Κοινωνικής Αλληλεπίδρασης και Ενότητας
Το σκάκι προωθεί την κοινωνική αλληλεπίδραση και τη συνεργασία, δύο στοιχεία που μπορούν να μειώσουν τις επιθετικές τάσεις μεταξύ των ανηλίκων. Για παράδειγμα, το Πρόγραμμα Ανάπτυξης Σκακιού στη Νότια Αφρική έδειξε ότι η εκπαίδευση στο σκάκι μπορεί να δημιουργήσει ένα ασφαλέστερο και πιο υποστηρικτικό σχολικό περιβάλλον, μειώνοντας έτσι τις περιπτώσεις βίας (Esau, 2023). Αυτό ευθυγραμμίζεται με τα ευρήματα των Miao et al., οι οποίοι τόνισαν τη σημασία της κοινοτικής εμπλοκής σε προγράμματα πρόληψης νεανικής βίας, υποδεικνύοντας ότι δομημένες δραστηριότητες όπως το σκάκι μπορούν να προάγουν θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και να μειώσουν τις επιθετικές συμπεριφορές (Miao et al., 2011).
Από την άλλη, ο Esau επισημαίνει πως τα προγράμματα σκακιού μπορούν να δημιουργήσουν το αίσθημα του ανήκειν σε μια ομάδα και της εύρεσης ενός σκοπού, παράγοντες που προστατεύουν από τη βία (Esau, 2023), καθώς πολλοί νέοι που εμπλέκονται σε βίαιες συμπεριφορές προέρχονται συχνά από περιβάλλοντα που δεν υπάρχει θετική κοινωνική υποστήριξη. Παρέχοντας μια δομημένη και ελκυστική δραστηριότητα, το σκάκι μπορεί να βοηθήσει να καλυφθεί αυτό το κενό και να προσφέρει στους νέους μια δημιουργική διέξοδο για να διοχετεύσουν την ενέργειά τους.
Κατά τη διάρκεια του πρώτου Κοινοβουλευτικού Τουρνουά Σκακιού στις ΗΠΑ το 2014, αναδείχθηκε ο τρόπος με τον οποίο το σκάκι μπορεί να φέρει κοντά κοινότητες και να ενισχύσει την αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών ομάδων. Σχολεία και κέντρα νεότητας που ενσωματώνουν το σκάκι στα προγράμματά τους διαπιστώνουν βελτιώσεις στις κοινωνικές δεξιότητες των μαθητών και μαθητριών τους.
Συμπεράσματα
Η χρήση του σκακιού ως εργαλείου πρόληψης της βίας δεν είναι απλώς μια καινοτομία, αλλά μια αποτελεσματική μέθοδος με συγκεκριμένα, μετρήσιμα αποτελέσματα. Η καλλιέργεια δεξιοτήτων όπως η πειθαρχία, η αυτοεκτίμηση, η υπομονή και η κοινωνική αλληλεπίδραση μέσω του σκακιού μπορεί να βοηθήσει τους νέους να ξεφύγουν από τον φαύλο κύκλο της βίας και να καλλιεργήσουν θετικές αξίες για τη ζωή τους. Προγράμματα όπως αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω δείχνουν πως το σκάκι μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για την πρόληψη της βίας μεταξύ ανηλίκων σε παγκόσμιο επίπεδο.
