Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης
Φιλόλογος-Συγγραφέας
Α΄ Η ΕΠΙΤΥΜΒΙΑ ΣΤΗΛΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΤΗΣΕΩΣ
«Αίλιος Ζώσιμος Επικτήσει τη ειδεία γυναικι’ Μνείας χάριν»
Β΄ Η ΕΠΙΤΥΜΒΙΑ ΣΤΗΛΗ ΤΟΥ ΕΝΔΗΜΟΥ
«Τειμόθεος Ενδήμω τω πατρί Μνείας χάριν»
Γ΄ ΕΠΙΤΥΜΒΙΑ ΣΤΗΛΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΓΡΑΦΗ
Ο ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΣ ΚΡΙΚΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΣΤΗΛΩΝ
Συνδετικό κρίκος των τριών παραπάνω στηλών είναι ο χρόνος κατά τον οποίο κατασκευάστηκαν και το σχήμα τους, που τις διαφοροποιεί απ’ όλες τις άλλες επιτύμβιες στήλες, οι οποίες είναι, όπως αυτές, αναρτημένες στον μεταλλικό Τοίχο της Μνήμης στον υπαίθριο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου της Βέροιας.
Και οι τρεις παραπάνω επιτύμβιες στήλες είναι από λευκό μάρμαρο, έχουν αψιδωτή επίστεψη και όχι αετωματική ή παραλληλόγραμμη, όπως οι περισσότερες επιτύμβιες στήλες του προαναφερθέντος Τοίχου της Μνήμης, και χρονολογούνται και οι τρεις στα μέσα του τρίτου αιώνα μετά Χριστόν, δηλαδή γύρω στο 250 μ.Χ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΤΙΣ
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΟΥΝ
ΤΗ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΗ
Στοιχεία που διαφοροποιούν τη μία από την άλλη τις τρεις επιτύμβιες στήλες του σημερινού σημειώματός μου είναι βασικά οι μορφές που είναι χαραγμένες στην επιφάνεια της καθεμιάς, η ποιότητα της τέχνης και η παρουσία ή μη επιτύμβιας επιγραφής.
Α΄ Η πρώτη από τις τρεις παραπάνω επιτύμβιες στήλες είναι αυτή που έχει και τις πιο καλλιτεχνικές παραστάσεις αλλά και η πιο τραυματισμένη από τον χρόνο, της λείπει ένα μεγάλο τμήμα της δεξιάς της πλευράς, όπου εικονιζόταν μια ανδρική μάλλον μορφή, ο Απόλλων ο Κιθαρωδός πιθανόν, που μόνο το κεφάλι του διασώθηκε και τμήμα του ενός χεριού του με το άκρο ενός μουσικού οργάνου, κιθάρας μάλλον.
Η παραπάνω υπόθεση βασίζεται στην παράσταση της κυνηγήτρας (κυναγού) Αρτέμιδας, η οποία διασώθηκε ακέραια. Η θεά Άρτεμις παριστάνεται όρθια, ντυμένη με όμορφο κυνηγετικό ένδυμα, συνοδευόμενη από ένα ελάφι να σημαδεύει με το τόξο της κάποιο άγνωστο θήραμα.
Η παράσταση των δίδυμων παιδιών του Δία και της Λητώς (αν πραγματικά το σωζόμενο μέρος του άλλου ανάγλυφου προσώπου ανήκει στο θεό Απόλλωνα) πράγματι μας ξαφνιάζει, επειδή κατέχει τη θέση στην οποία έπρεπε να βρίσκεται η τιμώμενη νεκρή σύζυγος του Αίλιου Ζώσιμου, η Επίκτησις.
Στο τύμπανο της επιτύμβιας στήλης της Επικτήσεως, το οποίο σχηματίζεται κάτω από την αψιδωτή της επίστεψη, υπάρχουν δύο επίσης ανάγλυφες μορφές, από τις οποίες η δεξιά παριστάνει το θεό Ύπνο με μορφή μικρού γυμνού αγοριού, φτερωτού, και η άλλη τη θεά του Έρωτα, την Αφροδίτη, με μορφή ελαφρά ντυμένης παιδούλας (μικρής Αφροδίτης). Ο θεός Ύπνος κρατά με το δεξί του χέρι ένα τσαμπί σταφύλι.
Η επιτύμβια επιγραφή της Επικτήσεως μεταφρασμένη μας λέει ότι ο Αίλιος Ζώσιμος αφιέρωσε αυτή την επιτύμβια στήλη στη γυναίκα του την Επίκτηση (η Επίκτησις, αρχ.) για να μείνει στη θύμηση των ανθρώπων. Εντύπωση προκαλεί η ορθογραφία της λέξης «ειδεία» με –ει- στην παραλήγουσα και στην προπαραλήγουσα αντί για δύο γιώτα (ι) και στις δύο συλλαβές της αντίστοιχα, εφόσον πρόκειται για το επίθετο: ιδιος, α, ον (αυτός που ανήκει σε κάποιον) π.χ. «τα ιρά και τα ίδια = ναοί και ιδιωτικές οικοδομές» και όχι στο ηδύς, ηδεία, ηδύ (=ο γλυκός, η γλυκιά, το γλυκό).
Β΄ Η επιτύμβια στήλη του Ενδήμου βρέθηκε το 1972 στην οδό Κρήτης κατά τη διάνοιξη αύλακος υδροδοτήσεως. Παραδόθηκε στο μουσείο από τον Γ. Παπαδόπουλο (σύγγραμμα Λ. Γουναρόπουλου-Μ.Β. Χατζοπούλου, Επιγραφές Κάτω Μακεδονίας τ.Α΄ Επιγραφές Βεροίας, έκδοση Υπουργ. Πολιτισμ. – Εθν. Ίδρ. Ερευνών, Αθήνα 1998).
Στην επιτύμβια στήλη του Ένδημου, αφιέρωμα του γιο του Τιμόθεου (Τειμόθεος στη στήλη) παρουσιάζονται τρεις ανάγλυφες μορφές (τεχνική απλοϊκή γλύπτη μάλλον αυτοδίδακτου). Στο κέντρο παριστάνεται ένας άντρας, ο Ένδημος μάλλον, που περιστοιχίζεται από δύο παιδιά, το ένα θα είναι ο Τιμόθεος σε παιδική ηλικία προφανώς.
Αν ο αρχαίος Βεροιαίος Ένδημος είχε δύο γιους, η επιγραφή της στήλης του μαρτυρεί, κατά τη γνώμη μου, ότι ο Τιμόθεος ήταν αυτός που τον αγαπούσε περισσότερο. Μπορεί βέβαια ο άλλος ανώνυμος γιος να είχε πεθάνει πριν από τον πατέρα του, οπότε ο Τιμόθεος αποδεικνύεται και φιλάδελφος, εφόσον κάνει μνημόσυνο και του πεθαμένου αδελφού του. Υποθέσεις.
Γ΄ Η τρίτη αψιδωτή επιτύμβια στήλη του Τοίχου της Μνήμης του Αρχαιολογικού Μουσείου της Βέροιας πρέπει να σημειωθεί ότι βρίσκεται στη δυτική πλευρά του, ενώ οι προηγούμενες δύο βρίσκονται στην ανατολική πλευρά του.
Σ’ αυτήν απεικονίζονται τα πορτρέτα τριών μελών μιας οικογένειας, η μητέρα, ο πατέρας, η κορούλα τους και μια καθισμένη σε θρονί γυναικεία μορφή χωρίς να υπάρχει δυστυχώς και κάποια επιγραφή, κάτι πολύ παράξενο, επειδή ήταν γνωστό ότι η αθανασία της μνήμης πετυχαινόταν μόνο με την αναγραφή των ονομάτων των εικονιζομένων σε κάποια επιτύμβια στήλη προσώπων. Χωρίς επιγραφή τα εικονιζόμενα πρόσωπα μένουν ανώνυμα και άγνωστα, σαν να μην υπάρχουν καθόλου.
Επιτύμβια στήλη χωρίς επιγραφή δεν είναι βέβαια έργο που υπηρετεί την «αιώνια μνήμη», αλλά οπωσδήποτε την εξέλιξη της τέχνης, στην προκείμενη περίπτωση της γλυπτικής, γι’ αυτό και η αξία της δεν είναι καθόλου ασήμαντη.
Η αρχαία Βέροια είχε Κοιμητήρια σε όλες τις πλευρές της έξω από τα τείχη της, από τα οποία, δυστυχώς, δεν απόμεινε κανένα (;), όλα οικοπεδοποιήθηκαν (;) με συνέπεια η πανάρχαια Βέροια να μη φαντάζει καθόλου (;) αρχαία. Πάλι καλά που υπάρχει το Αρχαιολογικό της Μουσείο και ο Τοίχος της Μνήμης για να θυμίζουν τι είχε και τι έχασε…
