Γράφει ο Παναγιώτης Παπαδόπουλος
Φιλόλογος
Σήμερα στην καθημερινή μας ζωή όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη τραγωδία εννοούμε την θλιβερή εικόνα κάποιου γεγονότος. Η λογοτεχνική της σημασία ανάγεται στους κλασικούς χρόνους που σήμαινε έμμετρο θεατρικό έργο επί σκηνής με θέματα από την καθημερινή ζωή, συνήθως μυθολογικά. Ο καθηγητής Μπαμπινιώτης δίνει τη δική του άποψη: «Τραγωδία είναι έργο που συνδύαζε κατά την αρχαιότητα τον ποιητικό έμμετρο λόγο την μουσική και την όρχηση παριστάνοντας σκηνές από την ίδια τη ζωή και εσωτερικές συγκρούσεις των ανθρώπων, προκαλούσε στην ψυχή του θεατή τον φόβο και τον οίκτο για τη μοίρα των ηρώων.» Ο Σταγυρίτης Αριστοτέλης προσθέτει. Στην τραγωδία: με τη συγκίνηση που προκαλεί επιφέρει την κάθαρση των ψυχικών παθημάτων. Αυτοί που έχουν διαβάσει ή παρακολούθησε θεατρικές παραστάσεις πιστεύω ότι ένιωσαν αυτό το βίωμα που αγγίζει την ψυχή και την γαληνεύει. Η εξέλιξή του οδήγησε στη γένεση της τραγωδίας, σύμφωνα με το θεωρητικό μοντέλο της δημιουργίας του δράματος του Αριστοτέλη. Με τα χρόνια εξελίχθηκε από λατρευτικό τραγούδι σε ξεχωριστό λυρικό και χορευτικό καλλιτεχνικό είδος.
Για να γνωρίσει σήμερα ο Έλληνας την ιστορία και την αφετηρία της δημιουργίας της τραγωδίας και πολλών γιορτών αφιερωμένων στους Θεούς. Τότε υπήρχε και για τον Διόνυσο η γιορτή αφιερωμένη στον προστάτη της αμπέλου και του οίνου. Όλα ξεκίνησαν από τη μεγάλη εκδήλωση των Αθηναίων με αφορμή τον τρύγο τον Οκτώβριο στην Αθήνα. Ομάδες από άντρες και γυναίκες επέστρεφαν από τα αμπέλια με πολλή ευθυμία λέγοντας αστεία και τραγουδώντας τον Διθύραμβο με μανία, το τραγούδι του Διόνυσου.
Ο Διθύραμβος. Με τις πολλές έννοιες που χρησιμοποιούνται από τους Έλληνες ακόμη και σήμερα ήταν αυτοσχέδιο χορικό, λατρευτικό και θρησκευτικό άσμα, προς την λατρεία του θεού Διονύσου. Τραγουδιόταν από ομάδα πενήντα ανδρών ή γυναικών, μεταμφιεσμένων ίσως σε τράγους με την συνοδεία αυλού, χορεύοντας γύρω από τον βωμό του Θεού. Η εκστατική μανία, που τις χαρακτήριζε, δηλαδή, η πέρα από τη λογική έκταση, κατέληγε πολλές φορές και στη βίαιη συμπεριφορά. Ο διθύραμβος προκαλούσε τον ενθουσιασμό, με τη γεύση του κρασιού, και την εκδηλωτική ερωτική διάθεση. . Για το κοινό της πόλης αυτή η εικόνα φαινόταν έξω από τον κανόνα και τη δεοντολογία των ηθών και εθίμων. Ωστόσο συμφιλιώθηκαν οι Αθηναίοι με κάτι καινούργιο, γιατί γρήγορα ακολούθησε ο αξεπέραστος κλασικός ανθρωπισμός της τραγωδίας που κατάστησε την Αθήνα κέντρο πολιτισμού και της καλλιτεχνικής τέχνης. Σήμερα τους αρχαιολογικούς χώρους πολλών κρατών στολίζουν, τι ντροπή για τους κλεπταποδόχους εθνικής περιουσίας ξένων λαών. Άπειρα είναι τα αγάλματα και η κλασική μας παιδεία που διαδηλώνουν στους λαούς ότι η οι πρόγονοί μας πρώτοι έκοψαν το νήμα του πρωτοπόρου λαού του πολιτισμού.
Ο Διθύραμβος παρουσίαζε εντυπωσιακή εικόνα και των χορευτών, και απέδιδε έτσι και κάποια αφήγηση σχετικά με την ζωή του θεού. Πιστεύεται πως η λέξη προήλθε από: τον «Διθύραμβο» του Διόνυσου, που γεννήθηκε δύο φορές, μια από την Σεμέλη και μια από τον μηρό του Δία από το δις-θύρα-βαίνω. Το θέμα αρχικά ήταν η γένεση του Βάκχου, ενώ στην συνέχεια το πλαίσιο έγινε ευρύτερο. Εκείνες οι γυναίκες εξελίχθηκαν σε έξαλλες Μαινάδες, όταν μεθυσμένες τις απογευματινές ώρες επέστρεφαν στην πόλη. Αργότερα άλλαξαν και την εμφάνισή τους μεταμφιεσμένες σε Σατύρους (τράγους.) Σε αυτές προστέθηκε και ένας διάλογος του θεατρόφιλου Θέσπη οδήγησε στην αφετηρία της Τραγωδίας. Αργότερα ο Θέσπης θα δημιουργήσει τον πρώτο θεατρικό θίασο περιοδεύοντα στις πόλεις.
Πρέπει να τονίσουμε με επίταση ότι το κρασί την αρχαιότητα δεν ήταν μόνο ένα ποτό αλλά και ένα μέσο να εξυμνήσουν τους Θεούς, πρωτίστως τον προστάτη του, τον Διόνυσο. Ακόμη και στις κηδείες έπαιρνε ιερότητα, όταν εξαιρετικές κούπες έπιναν οι αρχηγοί των στρατών για να τιμήσουν τους νεκρούς. Τα κύπελλα που προσφέρονται σήμερα ως έπαθλα της νίκης αποτελούν τον επίγονο των παλιών εθίμων θρησκευτικού πάντα χαρακτήρα.
Πολλές ήταν και μεγαλοπρεπείς ήταν οι γιορτές που διοργάνωναν οι Αθηναίοι, αφιερωμένες στον Διόνυσο .Υπήρχαν τα Μεγάλα Διονύσια που για πρώτη φορά γιορτάστηκαν περίπου το 530 π.χ. Ήταν ακόμη τα Κατ’ Αγρούς Διονύσια και πολλές άλλες
Την καλύτερη περιγραφή των Μαινάδων με τον Διθύραμβο τη συναντάμε στην τραγωδία του Ευριπίδη «οι Βάκχες» .
Γιορτάζει και ως χριστιανός Άγιος Βάκχος, στις 7 Οκτωβρίου. (σε λίγες μέρες). Καιρός να αφήσουμε τον Άγιο Βαλεντίνο της Ρώμης. Η πόλη σεμνύνεται για τον Άγιό της ,τον Χριστιανό Επίσκοπο που μαρτύρησε δια αποκεφαλισμού. Μέλη του σώματός του πριν από χρόνια μεταφέρθηκαν στα ελληνικά νησιά (Χίος)
Να θυμίσω στους αναγνώστες ότι την 1η Σεπτεμβρίου 2024 παρουσιάστηκε στο Παλαιό Ελαιουργείο το έργο του Ευριπίδη Βάκχες»
Συνεχίζεται με την τραγωδία του Σοφοκλή ΜΗΔΕΙΑ. (Η διεύθυνση μου είναι Σοφοκλέους…)