Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης
Φιλόλογος-Συγγραφέας
1. Η ΠΑΛΛΑΔΑ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ Ο ΗΦΑΙΣΤΟΣ…
1. Κάποτε η Παλλάδα, στου
Ηφαίστου την αγκάλη σκλάβα,
2. έσμιξε σε κρεβάτι στου Πηλέα το παλάτι,
3. και μόλις οι δυο τους με λαμπρά σκεπάστηκαν σεντόνια,
4. εγεννήθηκεν αμέσως ο νυχτοπεριπλάνητος Φαέθων.
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
(Ε.Α. XIV, 53) ΑΔΕΣΠΟΤΟΝ
1. Ηφαίστω ποτέ Πάλλας υπ’ αγκοίνησι δαμείσα
2. εις ευνήν εμίγη Πηλέος εν θαλάμοις.
3. Τοι δ’ ως ουν λιπαρήσι καλυφθήτην οθόνησιν,
4. αυτίκ’ εγεννήθη νυκτιπόλος Φαέθων.
2. ΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ ΟΤ ΦΩ(ΤΗ)Σ
1. Εξαιτίας του φωτός εγώ έχασα το φως μου
2. μα ένας Φώ(ΤΗ)ς ήρθε κοντά μου και μου χάρισε το φως,
3. το πολυαγαπημένο, χάρη κάνοντας στα πόδια.
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (Ε.Α. XIV, 47) ΑΔΕΣΠΟΤΟΝ
1. Είνεκα φωτός εγώ φως ώλεσα, φως δε παραστάς
2. φως μοι όπασε φίλον ποσσί χαριζόμενος.
ΣΧΟΛΙΑ – ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Το πρώτο αίνιγμα αφηγείται ένα μύθο, που αμέσως μας προβληματίζει, αν είναι δυνατόν να λέγεται κάτι τέτοιο για τη θέα, την υπέρμαχο της παρθενίας, την Αθηνά, για την οποία ιδρύθηκε τον 5ο π. Χ αιώνα ο Παρθενώνας, πάνω στην Ακρόπολη των Αθηνών, να υποκύψει δηλαδή στον έρωτα του Ηφαίστου και σμίγοντας με αυτόν μέσα στο παλάτι του Πηλέα να γεννήσει τον Φαέθοντα, τον πασίγνωστο ως γιο του Ήλιου.
Όποιος γνωρίζει έστω και λίγα πράγματα για τη θεά Αθηνά, τη μοναδική θεά που δεν γεννήθηκε από μάνα , αλλά από το κεφάλι του Δία πάνοπλη και φοβερή, αμέσως υποψιάζεται, ότι τα αναφερόμενα στο αίνιγμα ονόματα έχουν αλληγορικό νόημα.
Η Παλλάδα Αθηνά είναι η θεά που έχει ως ιερό της δέντρο την ελιά, από το οποίο παράγονται οι ελιές και το λάδι. Ο Ήφαιστος είναι ο θεός της φωτιάς, με την οποία επεξεργαζόταν τα διάφορα μέταλλα για να κατασκευάσει διάφορα όπλα, αγγεία και κοσμήματα, όντας ο τεχνίτης των θεών. Του Πηλέα το όνομα φέρνει αμέσως στη σκέψη, όσων το ακούν, τον πηλό, με τον οποίο οι πηλοπλάστες κατασκεύαζαν διάφορα χρήσιμα σκεύη και τα απαραίτητα τις νύχτες λυχνάρια.
Ο συνδυασμός των λέξεων λάδι, φωτιά, πήλινο λυχνάρι με το φυτίλι, που ο ευφάνταστος αινιγματοποιός, που μας είναι άγνωστος δυστυχώς, το βλέπει σαν ένα πολύτιμο σεντόνι, που βοηθάει στο μυστικό σμίξιμο του λαδιού με τη φωτιά μέσα στο λυχνάρι, σμίξιμο που καρπός του είναι το λαμπρό φως, αινιγματικά κάνει θεμιτό το ειδύλλιο Αθηνάς-Ηφαίστου. Αλλά ας δούμε τι λέει η αρχαία ελληνική Μυθολογία για τη σχέση Αθηνάς-Ηφαίστου.
ΑΘΗΝΑ, ΗΦΑΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΕΡΙΧΘΟΝΙΟΣ
Κάποιοι αρχαίοι συγγραφείς έγραψαν ότι ο Ήφαιστος πριν ανοίξει το κεφάλι του πατέρα του, του Δία, με τσεκούρι για να βγει από μέσα του η κυοφορούμενη πάνοπλη κόρη, του ζήτησε να του τη δώσει για γυναίκα του, χωρίς όμως, όπως φαίνεται, να καταφέρει να του αποσπάσει κάποια δεσμευτική του υπόσχεση, ενώ ο Απολλόδωρος ο Αθηναίος (2ος αι. π.Χ.) γράφει στο σύγγραμμά του «Βιβλιοθήκη» ότι η Αθηνά ζήτησε κάποτε από τον άριστο τεχνίτη Ήφαιστο να της κάνει μια καινούργια πανοπλία. Ο Ήφαιστος μόλις την είδε κοντά του, ήταν τότε που είχε μείνει μόνος, επειδή η σύζυγός του, η Αφροδίτη, τον είχε εγκαταλείψει για τον ωραίο Άρη, ερωτεύθηκε την Αθηνά και της ζήτησε να γίνει γυναίκα του, και, όταν αυτή αρνήθηκε, προσπάθησε, μάταια όμως, να τη βιάσει. Αποτέλεσμα της προσπάθειάς του ήταν να βρεθεί το σπέρμα του πάνω στην κνήμη της Αθηνάς και από εκεί, πεταγμένο με αηδία, καταγής.
Το θεϊκό σπέρμα του Ήφαιστου φαίνεται ότι τελικά, αν και πεταγμένο καταγής, δεν πήγε χαμένο, αφού σύμφωνα με άλλον αρχαίο μύθο η Γαία (Γη) κυοφόρησε και γέννησε έναν γιο, τον Εριχθόνιο, τον οποίο παρέδωσε στην Αθηνά, (της τύχης τα γυρίσματα!) να τον αναθρέψει.
Η Αθηνά δέχτηκε με χαρά τον νεογέννητο Εριχθόνιο και τον φρόντιζε σαν να ήταν γιος της. Τον έβαλε μέσα σε ένα κάνιστρο, τον σκέπασε καλά για να μη φαίνεται, και παρέδωσε το κάνιστρο στις τρεις κόρες του βασιλιά Κέκροπα, την Άγλαυρο, την Έρση και την Πάνδροσο, για να το πάν στην Ακρόπολη με τη ρητή εντολή να μην το ανοίξουν πριν να γυρίσει η ίδια στην Ακρόπολη.
Η Αθηνά άφησε τον Εριχθόνιο στις κόρες του Κέκροπα και πετάχτηκε στην Παλλήνη για να βρει ένα βράχο που ήθελε να τον χρησιμοποιήσει ως αντιστήριγμα της Ακρόπολης. Όταν επέστρεφε κρατώντας το βράχο, πέταξε μπροστά της μια κουρούνα και της είπε ότι η Άγλαυρος και η Έρση δεν υπάκουσαν και άνοιξαν το κάνιστρο. Η Αθηνά ταράχτηκε, και ο βράχος που κουβαλούσε έπεσε από τα χέρια της, κι έτσι δημιουργήθηκε ο Λυκαβηττός. Η Αθηνά πάνω στην οργή της απαγόρευσε την κουρούνα να πλησιάζει στην Ακρόπολη και έκανε να πεταχτεί μέσα από το κάνιστρο ένα φίδι και να προκαλέσει το θάνατό της Αγλαύρου και της Έρσης, τη στιγμή που ετοιμάζονταν να δουν τι κρυβόταν μέσα του.
Ο Εριχθόνιος λατρευόταν στην Αθήνα ως ήρωας και του αποδίδονταν η καθιέρωση μερικών εορτών και τελετών, όπως π.χ. των Παναθηναίων. Λεγόταν μάλιστα ότι ο ίδιος ο Εριχθόνιος, έπειτα από ειδική εκπαίδευση, που του έκανε η Αθηνά, παρουσίασε στα πρώτα Παναθήναια, το πρώτο τέθριππο άρμα, οδηγώντας το ο ίδιος. Στον Εριχθόνιο απέδιδαν επίσης οι Αθηναίοι και τη σπουδαία εφεύρεση κοπής νομισμάτων. Ήταν ο αγαπημένος θετός γιος της Παλλάδας.
ΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ... Ο ΦΩΣ (ΦΩΤΗΣ)
2. Στο δεύτερο αίνιγμα, ο άγνωστος αινιγματοποιός φαίνεται ότι παίζει με δύο ομόηχες λέξεις, την πολύ εύχρηστη «το φάος-φως» (με περισπωμένη, ως προερχόμενη από συναίρεση) η οποία είναι όνομα ουσιαστικό ουδετέρου γένους που χρησιμοποιείται συνεχώς αναλλοίωτο σχεδόν από την εποχή του Ομήρου (και πιο πριν ασφαλώς) μέχρι τώρα και κλίνεται ως εξής: Το φως, του φωτός, το φωτί, το φως, φως πληθυντ. αριθμ. τα φώτα, των φώτων (ο τόνος στην παραλήγουσα) τοις φωσί, τα φώτα, φώτα) και την σπανιότερη, ποιητική κυρίως, λέξη «ο φως» (με οξεία), η οποία είναι όνομα ουσιαστικό αρσενικού γένους, η οποία ως παραγόμενη από το ρήμα φύω (=παράγω, γεννώ, κάνω να φυτρώσει) δηλώνει τον άνδρα, αυτόν που παράγει, γεννάει (ανήρ γενά, γυναίκα τίκτει) που κάνει κάτι να φυτρώσει φυτεύοντας ο ίδιος το σπόρο του, κλινόμενη ως εξής: ο φως (με οξεία), του φωτός, τω φωτί, τον φώτα, -, οι φώτες των φωτών (η περισπωμένη στη λήγουσα), τους φώτας - . Εύχρηστες είναι οι πτώσεις ονομαστική, γενική, δοτική και αιτιατική, πλην κλητικής.
Κλειδιά για τη λύση του αινίγματος, που βασίζεται στην αναγνώριση των δύο διαφορετικών στο νόημα ομόηχων ονομάτων, είναι οι επιθετικοί και μετοχικοί προσδιορισμοί τους, οι οποίοι συμφωνούν με τα ονόματα που προσδιορίζουν στο γένος, τον αριθμό και την πτώση, επειδή λείπουν τα άρθρα ως μη χρησιμοποιούμενα συνήθως από τους αρχαίους συγγραφείς και προ πάντων τους ποιητές, διότι δεν τους εξυπηρετούν κυρίως στο μέτρο, και στη συγκεκριμένη περίπτωση στο ελεγειακό, το οποίο αποτελείται από έναν δακτυλικό εξάμετρο στίχο και από έναν δακτυλικό πεντάμετρο.
Το αίνιγμα των φώτων και των φωτών αποτελεί άριστη άσκηση για να γίνει γνωστός πλατύτερα και ο σπανιότερος ομόηχος τύπος του φωτός, το αρσενικό ουσιαστικό «ο φως» «ο παραστάς φως και ποσί χαριζόμενος, ο οπάσσας φίλον φως». (=Ένας άνδρας (ο φως) αφού ήρθε κοντά μου, μου πρόσφερε το αγαπημένο φως (το φως) κάνοντας χάρη στα πόδια, για να βλέπουν που να πατούν, όταν υπάρχει σκοτάδι.
Φωτογραφία: Η Ακαδημία Αθηνών - στο βάθος ο λόφος του Λυκαβηττού
