Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης
Φιλόλογος-Συγγραφέας
Η ΝΙΚΑΡΕΤΗ ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΣΥΝΟΜΗΛΙΚΕΣ
1. Η Νικαρέτη παίζοντας με πέντε συνομήλικες
2. απ’ τα καρύδια που ‘χε αυτή έδωσε το ‘να τρίτο
3. στην Κλείτη, κι ένα τέταρτο έδωσε στη Σαπφώ.
4. Το ένα πέμπτο το ‘δωσε στη φίλη Αριστοδίκη,
5. στη Θεανώ το εικοστό μαζί κι ένα δωδέκατο,
6. κι ένα εικοστό τέταρτο στη Φιλιννίδα έδωσε.
7. Πενήντα απ’ τα καρύδια της στη Νικαρέτη απόμειναν.
ΝΙΚΑΡΕΤΗ ΠΑΙΖΟΥΣΑ
ΣΥΝ ΗΛΙΚΙΩΤΙΣΙ (Ε.Α. XIV, 138)
1. Νικαρέτη παίζουσα συν ηλικιώτισι πέντε,
2. ων είχεν καρύων Κλειτ’ έπορεν το τρίτον,
3. και Σαπφοί το τέταρτον, Αριστοδίκη δε το πέμπτον,
4. εικοστόν Θεανοί και πάλι δωδέκατον,
5. εικοστόν τέτρατον δε Φιλιννίδι, και περιήν δε
6. πεντήκοντα αυτήι Νικαρέτη κάρυα.
ΣΧΟΛΙΑ
Για τον Μητρόδωρο, στον οποίο αποδίδονται τριανταένα αριθμητικά επιγράμματα (116-146) του δέκατου τέταρτου βιβλίου της Ελληνικής Ανθολογίας δεν είναι γνωστά πολλά πράγματα. Πρέπει να έζησε γύρω στον 4ο-6ο μ.Χ. αιώνα και να ασχολήθηκε με τη διδασκαλία της Γραμματικής της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας, να ήταν δηλαδή Φιλόλογος (Γραμματικός, σύμφωνα με την ορολογία της εποχής του).
Για την πατρότητα των αριθμητικών επιγραμμάτων, που του αποδίδονται, δε συμφωνούν όλοι οι μελετητές της εποχής του. Υπάρχουν και εκείνοι που υποστηρίζουν ότι ο Μητρόδωρος δεν ήταν επιγραμματοποιός αλλά μόνο συλλέκτης επιγραμμάτων άλλων συγγραφέων.
Αν όμως είναι πράγματι ο Μητρόδωρος ο συγγραφέας των αριθμητικών επιγραμμάτων, που ρητά του αποδίδονται από την αγγλική έκδοση της Ελληνικής Ανθολογίας (έκδοση W.R. Paton, Harvard University press, London 1979) πρέπει να ήταν αρκετά καλός γνώστης της αρχαίας Ελληνικής μετρικής, όπως φαίνεται και από το αριθμητικό επίγραμμα υπ’ αρ. 138 που μας απασχολεί στο σημερινό μου σημείωμα. Το επίγραμμα αυτό αποτελείται από τρία ελεγειακά δίστιχα χωρίς πρόβλημα στο μέτρο.
ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΕ ΤΑ ΚΑΡΥΔΙΑ
Στο σημερινό μου σημείωμα διάλεξα το επίγραμμα της Νικορέτης, της παιδούλας που παίζει με τις συνομήλικες φιλενάδες της το παιχνίδι των καρυδιών, επειδή μου θύμισε τα παιδικά μου χρόνια στη Νάουσα.
Στη δεκαετία του 1940, όταν δεν είχε ακόμα κυριαρχήσει η καλλιέργεια της μηλιάς και της ροδακινιάς, στα κτήματα της κοιλάδας του Αγίου Νικολάου υπήρχαν πολλές μεγάλες καρυδιές, φυτεμένες στις άκρες των κτημάτων δίπλα στον αγροτικό δρόμο που πήγαινε από τη Νάουσα στον Άγιο Νικόλαο, κοντά στο αρδευτικό αγώγι με το αδιάκοπα τρεχούμενο νερό.
Όταν ερχόταν η εποχή που οι ιδιοκτήτες τίναζαν τις καρυδιές, κατά το φθινόπωρο, με τους παιδικούς μου φίλους, που κι εκείνοι δεν είχαν δικές τους καρυδιές, πηγαίναμε κρατώντας μικρά σακουλάκια για «τσαμπολόι», έτσι λέγαμε και το ψάξιμο των καρυδιών, που οι ιδιοκτήτες των κτημάτων δεν τα είχαν δει, λέξη που είχε μείνει, όπως φαίνεται από την εποχή των αμπελιών, τότε που οι μη έχοντες, μετά τον τρύγο, έψαχναν για ξεχασμένα τσαμπιά σταφύλια.
Με τα καρύδια που τσαμπολογούσαμε, αποκτούσαμε κι ένα επίκαιρο παιχνίδι, το οποίο ξαναθυμόμασταν τα Χριστούγεννα, όταν πάλι μαζεύαμε στα σακουλάκια μας καρύδια ψέλνοντας τα κάλαντα.
Στα κάλαντα των Χριστουγέννων τότε, στη Νάουσα, δεν δίνονταν χρήματα παρά μόνο καρύδια, ξερά σύκα, ξυλοκέρατα (χαρούπια) και σπάνια κανένα μανταρίνι. Τότε ήταν που γινόταν επίκαιρο κι ένα «παιδικό;» τραγούδι ου λέγαμε φωναχτά περπατώντας με τα χέρια μάγκικα στους ώμους: «Τα ‘θελεν η μάνα σου, τα ‘θελες και συ, τα σύκα, τα καρύδια και το γλυκό κρασί!». «Ω χρόνια! Ω συνήθειες!».
ΚΛΕΪΣ Ή ΚΛΕΙΤΗ;
Υπάρχει ένα προβληματάκι σχετικά με το όνομα της πρώτης στη σειρά φίλης της Νικαρέτης. Το όνομα πρέπει να βρίσκεται σε πτώση δοτική, επειδή είναι αντικείμενο του ρήματος «έπορεν» (γ΄ ενικ. προσ. β΄ αορίστου του ποιητ. ρημ. πόρω=προσφέρω) όπως και τα άλλα ονόματα των φιλενάδων της Νικαρέτης (Σπαφοί, Αριστοδίκηι, Θεανοί, Φιλιννίδι).
Το όνομα της δεύτερης φίλης παρουσιάζεται μετά από αντικανονική έκθλιψη της κατάληξής του ως Κλειτ’ με περισπωμένη.
Στην αγγλική έκδοση, στη μετάφραση στα αγγλικά γράφεται ως Cleis, ενώ στην έκδοση Β΄ Λαζανά στη μετάφραση, σε πτώση αιτιατική «στην Κληίδα». Αν όμως το όνομα στην ονομαστική είναι «η Κλεΐς» τότε στην δοτική θα πρέπει να είναι «της Κλεΐδι» ή «Κλείδι» και μετά την έκθλιψη «Κλειδ’», αλλά όπως βλέπουμε στο αρχαίο κείμενο έχει τη μορφή «Κλειτ’» (τ, το τελευταίο σύμφωνο).
Μήπως λοιπόν το όνομα αυτό είναι το αρχαίο ελληνικό επίσης όνομα «η Κλείτη», το οποίο είναι το αντίστοιχο θηλυκό του αρσενικού ονόματος «ο Κλείτος»; Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε η δοτική του ονόματος η Κλείτη, θα είναι «τηι Κλείτηι» με οξεία και όχι με περισπωμένη.
Ας σημειωθεί, για την ιστορία του πράγματος, ότι και οι αρχαίοι, όπως και οι σύγχρονοι Έλληνες, είχαν τη συνήθεια να παράγουν θηλυκά ονόματα από προϋπάρχοντα αρσενικά, για να ικανοποιούνται οι παππούδες που δεν είχαν την τύχη να αποκτήσουν αρσενικούς διαδόχους, έτσι οι Κλείτοι έγιναν Κλείτες, οι Αριστόδικοι, Αριστοδίκες, οι Δημήτριοι, Δημητρίες, οι Γεώργιοι, Γεωργίες, οι Χαραλάμπιοι, Χαραλαμπίες και πάει λέγοντας.
ΠΩΣ ΠΑΙΖΑΜΕ ΜΕ ΤΑ ΚΑΡΥΔΙΑ
Το πιο συνηθισμένο παιχνίδι το φθινόπωρο, που το επέτρεπε ο καιρός, ήταν η αράδα. Τα βάζαμε δηλαδή σε μια σειρά (αράδα τη λέγαμε, όπως λέει και ο λαός «αν είσαι και παπάς, με την αράδα σου θα πας») και προσπαθούσαμε να τα χτυπήσουμε βάζοντάς τα στο σημάδι, με τις μπίλιες (τρουκουλάδια της λέγαμε) από κάποια απόσταση, ή το χειμώνα, μέσα στα σπίτια, στα κατώγια συνήθως, τα μονά ζυγά, οπότε, επειδή τα καρύδια είναι μεγάλα, σχηματίζαμε χούφτα και με τα δυο μας χέρια… «Πενία τέχνας κατεργάζεται». Επειδή δεν είχαμε έτοιμα, αγοραστά, παιχνίδια, εφευρίσκαμε μόνοι μας, δικά μας παιχνίδια. Τώρα τα παιδιά έχουν τόσα πολλά, που δεν προλαβαίνουν να τα παίξουν όλα.
Η ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ
Το σύνολο των μαθητών του Πυθαγόρα ήταν 28. Οι μισοί (14) ασχολούνταν με τα Μαθηματικά. Τι ένα τέταρτο (7) ήταν Φυσικοί. Το ένα έβδομο (4) ήταν Φιλόσοφοι. Και τρεις γυναίκες. (14+7+4+3=28).
ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ
Φωτογραφία: Το δέντρο καρυδιά (διαδίκτυο)
Ο ΔΑΙΜΩΝ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ
Στο προηγούμενο σημείωμά μου ο δ.τ. έκανε το πάσα-πάα, το έξοχος-έξυχος, το αποικίες-αποικείς, το εταιρείες-εταιρίες, τον Απόλλωνα-Απόλλων.
Υ.Γ. Τα περισσότερα ονόματα της γ΄ κλίσης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας έγιναν πρωτόκλιτα με βάση της αιτιατική τους, π.χ. ο Απόλλων, του Απόλλωνος, τω Απόλλωνι, τον Απόλλωνα, έγινε ο Απόλλωνας, του Απόλλωνα, τον Απόλλωνα, ο πατήρ του πατρός, τον πατέρα έγινε ο πατέρας, του πατέρα κ.λπ.
