Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης
Φιλόλογος-Συγγραφέας
ΟΙ ΧΑΡΙΤΕΣ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΚΑΛΑΘΙΑ ΜΕ ΜΗΛΑ (Ε.Α. XIV, 48)
1. Οι Χάριτες κουβαλούσαν καλάθια με μήλα
2. και η καθεμιά είχε τον ίδιο αριθμό μήλων με τις άλλες.
3. Τις συνάντησαν οι Μούσες οι εννιά και τις
4. ζητούσαν μήλα, κι αυτές,
όπως ήταν φυσικό,
5. έδωσαν στην καθεμιά Μούσα ίσο αριθμό
6. μήλων, έτσι ώστε να έχουν ίσα μήλα και
7. οι εννιά Μούσες και οι τρεις Χάριτες.
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (Ε.Α. XIV, 48) ΑΔΕΣΠΟΤΟ
Αι Χάριτες μήλων καλάθους φέρον, εν δε εκάστη
ίσον έην πλήθος. Μούσαι σφίσιν αντεβόλησαν
εννέα, και μήλων σφέας ήτεον, αι δ’ αρ’ έδωκαν
ίσον εκάστη πλέθος, έχουν δ’ ίσα εννέα και τρεις.
Ειπέ πόσον μεν δώκαν, όπως δ’ ίσα πάσαι έχεσκον.
ΣΧΟΛΙΑ
1. Στο 14ο (XIV) βιβλίο της Ελληνικής Ανθολογίας συγκαταλέγονται και 48 (σαράντα οκτώ) αριθμητικά επιγράμματα (προβλήματα), από τα οποία τα 31 (τριάντα ένα) (116-146) αποδίδονται στον Μητρόδωρο, έναν Γραμματικό που άκμασε τον 4ο ή 5ο ή 6ο αι. μ.Χ., ένα σε κάποιον Σωκράτη, αγνώστων λοιπών στοιχείων, (το υπ’ αριθμ. 1), ένα (το υπ’ αριθμ. 147) στον Όμηρο, ενώ τα υπόλοιπα 15 (δέκα πέντε) είναι αγνώστου ποιητή (αδέσποτα).
Ανάμεσα στα αδέσποτα αριθμητικά επιγράμματα του 14ου (XIV) βιβλίου της Ελληνικής Ανθολογίας, της γνωστής και ως Παλατινής, συγκαταλέγεται και το με αύξοντα αριθμό 48, που μας απασχολεί στο σημερινό σημείωμα και που έχει ως θέμα το μοίρασμα ποσότητας μήλων ανάμεσα στις τρεις Χάριτες και στις εννέα Μούσες.
2. Ο άγνωστος ποιητής του αριθμητικού επιγράμματος 48 αρχίζει το πρόβλημά του με μια εικόνα γεμάτη ομορφιές, χρώματα και αρώματα. Οι τρεις Χάριτες, η Αγλαΐα, η Ευφροσύνη και η Θάλεια περπατούν κρατώντας από ένα καλάθι με μήλα η καθεμιά.
Η εικόνα που ακολουθεί είναι ακόμη πιο πλούσια σε ομορφιές. Εμφανίζονται μπροστά στις τρεις Χάριτες οι εννιά Μούσες και ζητούν να τις δοθούν μήλα, αίτημα που γίνεται δεκτό και στο τέλος εμφανίζονται όλες, Χάριτες και Μούσες, να έχουν όλες την ίδια ποσότητα μήλων. Το πρόβλημα είναι, πόσα μήλα έδωσαν οι Χάριτες σε κάθε μια από τις εννιά Μούσες ώστε στο τέλος κάθε μια από τις δώδεκα, Χάριτες και Μούσες, να έχει τον ίδιο αριθμό μήλων.
3. Η εικόνα των Χαρίτων με τα καλάθια των μήλων τους μου θύμισε κάποιους Ναουσαίους παραγωγούς που περνούσαν από το δρόμο της γειτονιάς μου της Παπαντής, την οδό Αγίου Νικολάου, που αρχίζοντας από το σταυροδρόμι του πολυτραγουδισμένου Μιχαήλου ανηφόριζε προς τα εργοστάσια Λαναρά-Κύρτση και συνέχιζε από εκεί, ως αγροτικός δρόμος πια, προς τα κτήματα της Μπλάνας και τις πηγές του Αγίου Νικολάου. Οι παραγωγοί τότε κατέβαζαν τα μήλα τους μέσα σε κοφίνια (κουφίνια στα ναουσαίικα) φορτωμένα σε υποζύγια (άλογα, μουλάρια, γαϊδουράκια), και τα παιδιά, όσα δεν είχαμε κτήματα, μερικές φορές δεν αντέχαμε στον μυρωδάτο πειρασμό που περνούσε από μπροστά μας και λέγαμε «Μπάρμπα, δωσ’ μου ένα μήλο!». Κάποιοι μας έδιναν και κάποιοι έκαναν πως δεν μας άκουσαν. Το φαινόμενο σταμάτησε, όταν οι παραγωγοί άρχισαν να συσκευάζουν και να πουλούν σε εμπόρους την παραγωγή τους στα κτήματά τους, δηλαδή, όταν «η Σειρά μου» είχε μεγαλώσει και δεν ζητούσε πια, αλλά δούλευε και αγόραζε ότι επιθυμούσε ή χρειαζόταν.
«Για την ιστορία του πράγματος» σημειώνω ότι τα κοφίνια τα διαδέχτηκαν «οι κλούβες» (ξύλινες κατασκευές σαν βαθιά καλάθια χωρίς χερούλια) και τις κλούβες τα ξύλινα επίσης τελάρα, τα οποία κατασκευάζονταν σε κορδέλες της Νάουσας από τους κατασκευαστές που λέγονταν τελαράδες. Σε κορδέλα έβγαλα κι εγώ τα πρώτα μου μεροκάματα.
ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΧΑΡΙΤΕΣ
Οι τρεις Χάριτες ήταν θεότητες των αρχαίων Ελλήνων, που όπως μαρτυρεί και το κοινό όνομά τους, το οποίο είναι παράγωγο του ρήματος χαίρω (=χαίρομαι, ευχαριστιέμαι) πρόσφεραν στους ανθρώπους κάθε χαρά και εύνοια.
Ήταν οι Χάριτες προσωποποίηση εκείνου του χαρίσματος, του οποίου η ύπαρξη κάνει τα πρόσωπα και τα πράγματα, θελκτικά, γοητευτικά, απολαυστικά, ευεργετικά και ευγνώμονα.
Σύμφωνα με τον κορυφαίο της διδακτικής ποίησης Ησίοδο οι τρεις Χάριτες ήταν κόρες του Ολύμπιου Δία και της Ωκεανίδας Ερυνόμης, άλλοι όμως ποιητές θεωρούσαν μητέρα τους την Ήρα ή την Ευνομία ή την Αρμονία ή τη Λήθη, ενώ υπήρχαν και κάποιοι που πίστευαν ότι πατέρας τους ήταν ο Ουρανός. Τέλος, σύμφωνα με κάποια παράδοση οι Χάριτες ήταν καρποί του έρωτα του Διόνυσου και της θεάς της ομορφιάς Αφροδίτης ή του Διόνυσου και της όμορφης Κορωνίδας.
Τα ξεχωριστά ονόματα των τριών Χαρίτων ήταν τα Αγλαΐα, Ευφροσύνη, Θάλεια.
Για τον αριθμό και για τα ονόματα των Χαρίτων δε συμφωνούν όλες οι αρχαίες πηγές, αλλά η πιο διαδεδομένη αντίληψη ήταν ότι ήταν τρεις και μάλιστα αδερφές και ότι επικρατέστερα ονόματά τους ήταν αυτά που και στον εικοστό πρώτο μετά Χριστόν αιώνα φέρουν πολλές Ελληνίδες, δηλαδή το Αγλαΐα, Ευφροσύνη και Θάλεια.
ΑΓΛΑΪΑ
Το όνομα της Αγλαΐας ως παραγόμενο από το αρχαίο ελληνικό επίθετο «αγλαός, η, ον», που σημαίνει λαμπρός, φωτεινός, στιλπνός, ωραίος, δηλώνει ότι αυτή που το φέρει είναι καλλονή, αληθινό κόσμημα (στολίδι).
Η Αγλαΐα αγλαΐζει, κάνει να λάμπει, να είναι τιμώμενος εκείνος που κερδίζει την εύνοιά της.
ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ
Το όνομα της Ευφροσύνης ως παραγόμενο από το επίθετο εύφρων (ευ+φρην) που σημαίνει καλόκαρδος, μυαλωμένος, εύθυμος, χαρούμενος, δηλώνει ότι αυτή που το φέρει είναι η προσωποποίηση της ευθυμίας, της φαιδρότητας και της χαράς.
Η Ευφροσύνη χαρίζει χαρά και ευθυμία και ευψυχία και καλό πνεύμα σ’ όσους την τιμούν.
Η ΘΑΛΕΙΑ
Το όνομα της Θάλειας ως παραγόμενο από το θέμα του β΄ αορίστου (έθαλον-θαλ-) του ρήματος θάλλω, που σημαίνει ανθώ, είμαι σε καιρό ανθοφορίας, ακμάζω, ξεχειλίζω υγεία, δηλώνει ότι αυτή που το φέρει είναι θάλλουσα, γεμάτη ακμή, υγεία, είναι μεγαλόδωρη και κάνει τα συμπόσια, τις γιορτές και τα πανηγύρια εκείνων που την τιμούν να είναι πλούσια, να ξεχειλίζουν από αφθονία και από υγεία.
ΟΙ ΕΝΝΕΑ ΜΟΥΣΕΣ
Οι εννιά Μούσες, σύμφωνα με τον ποιητή Ησίοδο (μέσα 8ου π.Χ. αιώνα) γεννήθηκαν στην Πιερία από πατέρα τον Ολύμπιο Δία και μητέρα τη Μνημοσύνη. Είχαν όλες την ίδια ευαισθησία στη μουσική και ονομάζονταν, με τη σειρά, Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Πολύμνια, Ουρανία και Καλλιόπη, η πιο δυνατή απ’ όλες, σύμφωνα πάντα με τον Ησίοδο.
Για τις εννιά Μούσες έχω γράψει και σε προηγούμενα σημειώματά μου γι’ αυτό τώρα αρκούμαι στην επισήμανση της συνωνυμίας της Θάλειας, ως μιας των τριών Χαρίτων και της Θάλειας, ως μιας των εννέα Μουσών και της κοινής επίσης αποστολής των ως προστατίδων των συμποσίων, με μόνο μια βασική διαφορά, ότι η Μούσα Θάλεια είναι προστάτιδα και της Κωμωδίας.
Φωτογραφία: Οι Τρεις Χάριτες (διαδίκτυο)
