Του Παύλου Πυρινού
Το 1974 βρέθηκε σε παλιό σιδερένιο χρηματοκιβώτιο της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας άγνωστος και ανέκδοτος «κώδικας (1) περιέχων τα πρακτικά της Δημογεροντίας διορισθείσης τη 15 Οκτωβρίου του 1863, σωτηρίου έτους. Παρόλης της κοινότητος, ως το άντικρυ έγγραφον δια δηλοί».
Όταν το 1970, ο Γ.Χ. Χιονίδης δημοσίευσε (2) στα «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ» τους τρεις κανονισμούς της Ελληνικής κοινότητας (1892, 193 και 1912), τον ανωτέρω κώδικα, δεν τον είχε υπόψη του, πλην, όμως, δέχεται «ότι υπήρχε οπωσδήποτε ενωρίτερον γνωστόν δίκαιον, το οποίον διείπε τα της λειτουργίας των οργάνων της αυτοδιοικήσεώς της περί των οποίων διεσώθησαν αλλού διάσπαρτοι ειδήσεις».
Απόδειξη «ότι η ελληνική κοινότης της Βεροίας είχεν ενωρίτερον (του1892) κανονισμούς αποτελεί ο δημοσιευμένος εις κώδικα της εκκλησίας του οσίου Αντωνίου της Βεροίας (βλ. Αντωνίου Σιγάλα, από την πνευματικήν ζωήν των ελληνικών κοινοτήτων της Μακεδονίας, Α΄ Αρχεία και Βιβλιοθήκες της Δυτικής Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 1939, σ. 15, αριθμ. 19) κανονισμός της 1-1-1864, ο οποίος ρυθμίζει τα της εκλογής και των καθηκόντων των επιτρόπων του Ναού».
Ο Αντώνιος Μ. Κολτσίδας στην ιστορία (3) του αναφέρεται στα προγράμματα και το έργο της Δημογεροντίας ως και τη συμβολή του Σωφρονίου Α΄ Χρηστίδη στην καλή λειτουργία της Κοινότητας και των Σχολείων, χωρίς να γίνεται λόγος για κανονισμό.
Ο Εμμανουήλ Γ. Ξυνάδας στη διδακτωρική διατριβή του (4) απορρίπτει την άποψη του Σιγάλα, αντίθετα αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο ύπαρξης κανονισμού της Βέροιας το 1864, στηριζόμενος στην εργασία της Ταναμπάση Αναστασίας «Έκθεση, Ταξινόμηση και παρουσίαση των Πρακτικών της Εφορείας των Εκπαιδευτικών Καταστημάτων Βέροιας των ετών 1892-1911 (ανέκδοτη μεταπτυχιακή εργασία).
Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Εμμανουήλ Γ. Ξυνάδας, Κοσμάς Ευμορφόπουλος 6. 52, υποσημείωση 225.
Ο π. Αθανάσιος Βουδούρης στην ερευνητική του εργασία «Η ένωση των εκκλησιών» της Βέροιας (5) δέχεται ότι ο Σωφρόνιος Α΄ Χρηστίδης «με ενέργειες του ιδίου είχαν και κατά το παρελθόν συνταχθεί ιδιαίτεροι κανονισμοί, οι οποίοι προσδιόριζαν ορισμένες από τις αρμοδιότητες τόσο των επιτρόπων του Αγίου Αντωνίου, όσο και των μελών της Δημογεροντίας της πόλης».
Έχοντας αυτά ως δεδομένα και εξετάζοντας την περίοδο των μεταρρυθμίσεων ή Τανζιμάτ (6) στο Οθωμανικό κράτος, και επανεξετάζοντας τον κώδικα Γ΄ 1863-1892…, διαπίστωσα ότι, από το 1863 και εξής έως το 1869, υπήρχαν επί μέρους κανονισμοί της ορθοδόξου ελληνικής κοινότητας Βέροιας που προέβλεπαν μεταρρυθμιστικές προσπάθειες για την οργάνωση και διοίκησή της, σε νέα βάση, προς όφελός της.
Παρέμειναν όμως στο περιθώριο για πολλά χρόνια εξαιτίας της αδυναμίας των διαδόχων του (Βενιδίκτου-Προκοπίου) να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της περιόδου.
Τεκμήρια ύπαρξης (επί μέρους) κοινοτικών κανονισμών (7) της Βέροιας, σύμφωνα με τον κώδικα Γ΄ 1863-1892
1. Στην πρώτη σελίδα του κώδικα, μετά το εξώφυλλο, διαβάζουμε:
Κώδιξ περιέχων τα πρακτικά της Δημογεροντίας – διορισθείσης τη 15 Οκτωβρίου του 1863 – σωτηρίου έτους – παρόλης της κοινότητος, ως το αντικρύ έγγραφο διαδηλοί
και
Το πρόγραμμα εργασίας της Δημογερνοντίας
(8 άρθρα)
Φαίνεται ότι, στις 15 Οκτωβρίου 1863, διορίστηκε για πρώτη φορά Δημογεροντία από όλη τν κοινότητα, βάσει του επί μέρους εθνικού κανονισμού της κοινότητος περί εκλογής και του τρόπου εργασίας της Δημογεροντίας που τροποποιήθηκε, δυνάμει του περί εκλογής Δημογεροντίας κανονισμού (σ. 37, πράξη ΙΕ΄).
2. Στη σελίδα 2 του κώδικα έχουμε την απόφαση της Δημογεροντίας για τα έσοδα λειτουργίας των δύο σχολείων (Ελληνικού και Αλληλοδιδακτικού) που στηρίζεται στον επί μέρους εθνικό κανονισμό περί εσόδων των σχολείων της Ελληνικής Κοινότητος Βέροιας.
3. Στη σελίδα 45-46 του κώδικα, πράξη ΚΔ, σε γενική συνέλευση, αποφασίστηκε η συγχώνευση «των 15 ενοριών εις 7», κεντρικές εκκλησίες. Στο Ε΄ άρθρο της ΚΔ΄ πράξης της Δημογεροντίας προβλέπετο κατ’ αρχήν η εξόφληση των χρεών εκάστης Κεντρικής Εκκλησίας και ύστερα η εξόφληση των χρεών των άλλων εκκλησιών εξαιρουμένης της ιεράς εκκλησίας του Οσίου Πατρός ημών Αγ. Αντωνίου, της οποίας η διακυβέρνηση θέλει ενεργεί κατά του εν ενεργεία ιδία περί αυτή υπάρχοντα κανονισμόν τιθέντα εν ενεργεία προ τεσσάρων ετών.
4. Λίγο παρακάτω στο Ι΄ άρθρο της ΚΔ πράξεως της Δημογεροντίας «Της Ενώσεως ταύτης αποφασισθείσης καταργούνται από τούδε και τα λεγόμενα γεδίκια των ιερέων μετά δικαίαιν προς τους ιερείς αποζημίωσιν κατά τον εθνικόν κανονισμόν».
Ακόμα, και σε άλλα σημεία του κώδικα (σ. 5, 26 Ιανουαρίου 1864) γίνεται λόγος για κανονισμούς. Οι βλάχοι εξέλεξαν τους αντιπροσώπους τους, σύμφωνα με τον Ίψιλο Ιραντέ, την Πατριαρχική επιστολή και τον Κανονισμό για να συντάξουν το κατάστιχο και μοιράσουν την επιχορήγηση στα 275 στεφάνια ανά 25 γρόσια το στεφάνι και κατά τη δύναμη εκάστου.
Τέλος, στην προσπάθειά μου να τακτοποιήσω το αρχείο της Εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου, βρήκα τμήμα (που αποσχίστηκε) κώδικα (8), αποτελούμενο από 8 χειρόγραφες σελίδες που στην 1η σελίδα φέρε τα εξής στοιχεία:
ΚΩΔΗΞ
Α΄
Περιέχων την καταγραφήν των κινητών και ακινήτων κτημάτων των υπό την κυριότητα του κοινού του Οσίου Πατρός ημών Αγίου Αντωνίου του Βερροιέως ήτις κατά τον κανονισμόν Κεφ. Α΄ παρ. 2. Ενεργήθη από σήμερον και συμφώνως τη εννοία του Κανονισμού εφεξής θέλουσι καταγράφεσθαι άπασαι αι συνεισφοραί.
Εν Βεροία 1864 Ιανουαρίου 10
Από την ανωτέρω επιγραφή του κώδικα, φαίνεται καθαρά ότι υπήρχε και κανονισμός του Κοινού του Οσίου Πατρός ημών Αγίου Αντωνίου Βέροιας (Κεφ. Α΄ παρ. 2), βάσει του οποίου καταγράφτηκαν τα κινητά και ακίνητα της εκκλησίας, καθώς και όλες οι συνεισφορές υπέρ των σχολείων.
Συμπέρασμα
Με τον ερχομό του στη Βέροια, ο Σωφρόνιος Α΄ Χρηστίδης δημιούργησε επί μέρους κανονισμούς, με τους οποίους έθεσε σε νέες βάσεις τη λειτουργία της Δημογεροντίας και συνετέλεσε πάρα πολύ στην καλή και εύρυθμη λειτουργία των σχολείων της Βέροαις.
Είχε μόρφωση της Θεολογικής Σχολής Χάλκης και ήταν ένας εκ ων καλυτέρων ιεραρχών της Βέροιας προς όφελος των Βεροιέων και δόξαν Θεού.
Πηγές – Βοηθήματα (ενδεικτικά)
1. Ο αείμνηστος Μητροπολίτης Βέροιας Παύλος, άνοιξε παλαιό σιδερένιο χρηματοκιβώτιο της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, όπου βρέθηκαν, εκτός των άλλων, και ο κώδικας πρακτικού Γ΄ 1863-1892.
Ο κώδικας αυτός διαστάσεων ύψος 0,36χ0,24 πλάτος έχει 236 σελίδες, άγραφες 28-30, 61-62, 65-75, 77, 87, 118, 114-187, 191, 193-194, 198-208 και 235-236 και καταγραφή των εισπραττομένων τυχερών από τις εκκλησίες, της Δημογεροντίας για λογαριασμό των σχολείων από τους έτους 1863 (Οκτωβρίου) μέχρι το έτος 1879.
Βλέπε: Παύλου Δ. Πυρινού Ανέκδοτα έγγραφα, σ. 9.
2. Γ.Χ. Χιονίδη, «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ», τόμος 10ος.
ΤΡΕΙΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ, σ.σ. 47-142 ειδικότερα στη σελ. 98 και στην υποσημείωση 2.
3. Αντώνη Μ. Κολτσίδα, Ιστορία της Βέροιας, Τόμος Α΄ , σ. 640 και 672.
Βέροια 2012
5. Εμμανουήλ Γ. Ξυνάδα, ΚΟΣΜΑΣ ΕΥΜΟΡΦΟΠΟΥΛΟΣ… Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη 2012, σ. 52 και υποσημείωση 225.
5. Η «ένωση των εκκλησιών» της Βέροιας: ένα δισεπίλυτο κοινοτικό ζήτημα της πόλης, στα τέλη της Οθωμανικής περιόδου (1863-1912), Βέροια 2012, σ.σ. 33-34.
6. Ζιώγου-Καραστεργίου, Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η Οθωμανική Διοίκηση και η Εκπαίδευση του Γένους, Κείμενα-Πηγές: 1830-1914, σ.σ. 71 και 75.
7. Βλέπε: Πηγές Βοηθήματα (υποσημείωση 1)
8. Φάκελος 23 Αρχείου Εκκλησίας Αγίου Αντωνίου που περιέχει το τμήμα του κώδικα
