Με έξι δομές στο ενεργητικό της, η Πρωτοβουλία για το Παιδί που ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 2008, μετά από ένα τραγικό γεγονός, την εξαφάνιση του 11χρονου τότε (2006) Άλεξ, εξακολουθεί να παρέχει υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας και προστασίας παιδιών που βρίσκονται σε κάθε μορφής κίνδυνο.
Πιο συγκεκριμένα, το πεδίο δράσης της, είναι η φροντίδα και η προστασία παιδιών που είναι ορφανά ή προέρχονται από οικογένειες που δυσλειτουργούν, που είναι διαλυμένες και τα παιδιά βιώνουν παραμέληση, ψυχολογική, σωματική και σεξουαλική βία, περιθωριοποίηση και απόρριψη, τόσο μέσα στο σπίτι όσο και μέσα στο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον.
Το πολυμορφικό έργο της Δομής, που ξεκίνησε από τον αείμνηστο Τέλη Σιδηρόπουλο, συνεχίζεται με συνέπεια απέναντι στον αρχικό στόχο και μάλιστα προστίθενται νέες υπηρεσίες, συνεργάτες και εθελοντές που ενισχύουν και αναδεικνύουν τον σημαντικό του ρόλο, όχι μόνο σε τοπικό αλλά και πανελλαδικό επίπεδο.
Χθες, Τετάρτη 3 Απριλίου, στην κατάμεστη αίθουσα του Επιμελητηρίου Ημαθίας στη Βέροια, εξελίχθηκε μια ημερίδα που αφορούσε στην εφηβική παραβατικότητα, μέσα από έναν απολογισμό του προγράμματος υποστήριξης της ολιστικής λειτουργίας του Κέντρου Θεραπείας Τραύματος (ΚΕΘΕΤ) της «Πρωτοβουλίας» σε συνεργασία με το ίδρυμα MATILDA,το οποίο, όπως τονίστηκε, δίνει μια οικονομική «ανάσα», καλύπτοντας το κόστος απασχόλησης επιστημονικών συνεργατών, απαραίτητων για την λειτουργία της δομής.
Τις εργασίες συντόνιζε ο ομότιμος καθηγητής ψυχιατρικής παιδιού - εφήβου του ΑΠΘ, Νίκος Ζηλίκης, συνεργάτης και επόπτης της Πρωτοβουλίας για το Παιδί και τον πρώτο χαιρετισμό έκανε ο πρόεδρος του ΔΣ ,Νίκος Καρατόλιος τονίζοντας ότι ο σκοπός της ημερίδας είναι να κινητοποιήσει όλους, ως ασπίδα προστασίας, για τα παιδιά που μας χρειάζονται.
Η ψυχολόγος Μαρία Πανταζή αναφέρθηκε στην λειτουργία, την στελέχωση και τις υπηρεσίες που παρέχει το Κέντρο Αναφοράς και Παροχής Συμβουλευτικής, με την καταγραφή των αναφορών, ακόμα και τηλεφωνικά, για κακοποίηση, παραμέληση ανηλίκων και για καταστάσεις κρίσης, μίλησε για τις δράσεις πρόληψης και ενημέρωσης των φορέων του Δικτύου που παρακολουθεί τις τάσεις και τις συμπεριφοράς των νέων και μίλησε για την αξιολόγηση των περιστατικών που προέρχονται τόσο από την Ημαθία όσο και από γειτονικούς νομούς. Ωφελούμενο, είναι οποιοδήποτε παιδί, θύμα παραμέλησης ή σεξουαλικής κακοποίησης και έφηβοι με αποκλίνουσα συμπεριφορά, ο αριθμός των οποίων βαίνει αυξανόμενος τα τελευταία τρία χρόνια. Συγκεκριμένα, 195 ωφελούμενοι το 2018, 285 το 2019, 281 το 2020, 343 το 2021, 350 το 2022 και 421το 2023.
Η κα Πανταζή αναφέρθηκε επίσης σε δράσεις πρόληψης και ενημέρωσης σε σχολεία, παρεμβάσεις σε καταστάσεις κρίσεων, από την προσχολική ηλικία έως τα 18 έτη, όπου τα όποια προβλήματα της οικογένειας ή η παραμέληση και η κακοποίηση, αφήνουν συναισθηματικά, σημάδια και τραύματα στα παιδιά.
Η κοινωνική λειτουργός, Χαρά Γριατσιάνου, ενημέρωσε για τα εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία πρωτοβάθμιας («Προστατεύω το Σώμα μου», «Η επιρροή των συνομηλίκων», «Το Τρίγωνο των δυσλειτουργικών σχέσεων» και «Η δύναμη του εθελοντισμού») και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σχετικά με την θετική και αρνητική επιρροή των συνομηλίκων και το τρίγωνο των δυσλειτουργικών σχέσεων, με την αναγνώριση 3 βασικών ρόλων: θύμα - θύτης – σωτήρας. Αναφέρθηκε επίσης σε μία έρευνα (streetwork) που έγινε από τη Δομή, σε περιοχές της Βέροιας που δραστηριοποιούνται έφηβοι και νεαροί ενήλικες, όπως τα Πευκάκια, η πλατεία Δημαρχείου για τα Εβραϊκά μνήματα, τις απογευματινές και βραδινές ώρες, παρατηρώντας την κινητικότητα και τον τρόπο αλληλεπίδρασης μεταξύ τους. Κατά την προσωπική της εμπειρία, σε ένα δυσλειτουργικό περιβάλλον, ανατρέπονται οι ρόλοι γονέα και παιδιού, στο πλαίσιο του τριγώνου: θύμα - θύτης – σωτήρας/ήρωας, που πολλές φορές παίρνει το παιδί, ενώ η εναλλαγή ρόλων παρατηρείται και σε επίπεδο παρέας. Η ανταπόκριση των εφήβων ήταν τελικά πολύ θετική απέναντι στην έρευνα, ενώ η πλειοψηφία των παιδιών, εξέφρασε την άποψη ότι υπάρχει αύξηση της παραβατικότητας. «Σκοπός μας είναι η εδραίωση σταθερών σχέσεων εμπιστοσύνης και ασφάλειες με τους εφήβους», επεσήμανε η κοινωνική λειτουργός.
Στη συνέχεια ο δικηγόρος Αντώνης Μπιδέρης, συνεργάτης της «Πρωτοβουλίας», μετέφερε την εμπειρία του από τις επισκέψεις και συναντήσεις του επιστημονικού προσωπικού σε σχολεία και λύκεια, όπου ενημέρωσαν και άκουσαν προσεκτικά εκατοντάδες παιδιά, ιχνηλατώντας την εφηβική παραβατικότητα. Όπως υπογράμμισε ωστόσο, τα παιδιά μετά τα 18 τους χρόνια, βγαίνοντας την κοινωνία, δεν γνωρίζουν για τους νόμους, έχουν άγνοια για βασικά σημεία του ποινικού κώδικα, τα δικαιώματα τις υποχρεώσεις τους ως πολίτες και τα όρια μεταξύ παραβατικότητας και επιτρεπτού. Η πολιτεία, όπως είπε, δεν φροντίζει να τους μιλήσει για τις συνέπειες κάποιων πράξεων. Για το τι είναι έγκλημα, τι είναι τα περιστατικά παραβατικότητας, βίας, φθοράς των σχολείων ή ξένης περιουσίας, σωστής οδικής συμπεριφοράς, χρήσης αλκοόλ, κλπ, και ποιες είναι οι συνέπειες. «Δυστυχώς η Πολιτεία δεν ενημερώνει και δεν προετοιμάζει τους νέους ανθρώπους και τους εφήβους για τους κανόνες, δεν μαθαίνουν τα όρια, ακόμα και σε περιστατικά κακοποίησης και σεξουαλικής βίας. Δεν τους μαθαίνουν τι είναι οι εγκληματικές πράξεις, τι απαγορεύεται, τι προβλέπεται και βλέπουμε τα παιδιά να προβληματίζονται και να βγαίνουν στην κοινωνία μιμούμενοι το σπίτι τους ή συμμαθητές τους».
Ο ιστός της εφηβικής παραβατικότητας στην πόλη της Βέροιας
Στην χαρτογράφηση των σχέσεων, μέσα από ένα κοινωνικό δίκτυο που περιγράφει τις συνδέσεις μεταξύ εφήβων και νεαρών ενηλίκων, σε συνάρτηση και με το οικογενειακό, σχολικό και φιλικό περιβάλλον, αναφέρθηκε η κοινωνική λειτουργός, διευθύντρια του ΚΕΘΕΤ, Θεοδώρα Νιώπα, απεικονίζοντας, στην τελευταία τριετία, τις σχέσεις μεταξύ ανηλίκων και νεαρών ενηλίκων που εκδηλώνουν παρορμητικές συμπεριφορές και προβαίνουν από κοινού σε επικίνδυνες ή παραβατικές πράξεις.
Τα στοιχεία, προκύπτουν από τον απολογισμό του προγράμματος «Υποστήριξη της Ολιστικής Λειτουργίας του Κέντρου Θεραπείας Τραύματος» και η κα Νιώπα παρουσίασε αποτελέσματα και συμπεράσματα της μελέτης με θέμα: «αποτυπώνοντας τον ιστό της εφηβικής παραβατικότητας στην πόλη της Βέροιας», που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Οι τύποι των σχέσεων που καταγράφονται είναι οι εξής: Φιλικές, συγγενικές, ερωτικές σχέσεις, χρήση ουσιών, από κοινού τέλεση μικροκλοπών και κλοπών, βανδαλισμών, εκδήλωση επικίνδυνης σεξουαλικής συμπεριφοράς, κ.α.
Στατιστικά που αφορούν συνολικά στο κοινωνικό δίκτυο όπως διαμορφώθηκε το 2023:
Το δίκτυο καταλαμβάνεται από ανηλίκους κατά 57% και από νεαρούς ενήλικες σε ποσοστό 43%. με βάση το φύλο τους.
Τα κορίτσια τείνουν να συνδέονται σε μεγαλύτερο ποσοστό με αγόρια. Τα αγόρια τείνουν να συνδέονται περισσότερο μεταξύ τους.
Αναφορικά με την καταγωγή το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που καταλαμβάνουν θέσεις στο δίκτυο είναι Έλληνες κατά 66% και κατά 14% ρομά.
Θύματα παραμέλησης από το οικογενειακό τους περιβάλλον ήταν το 65%.
Εντύπωση προκαλεί ότι στον συσχετισμό μεταξύ των ατόμων, αυτοί που δεν παραμελήθηκαν στο οικογενειακό τους περιβάλλον τείνουν να προσεγγίζουν άτομα που παραμελήθηκαν από το οικογενειακό περιβάλλον, ενώ τα άτομα που παραμελήθηκαν από το οικογενειακό τους περιβάλλον τείνουν να προσεγγίζουν άτομα από την ίδια κατηγορία.
Αναφορικά με την σχολική επίδοση το 37% έχει διαρρεύσει από το εκπαιδευτικό σύστημα, το 55% έχει μια πολύ χαλαρή σχέση με το σχολικό περιβάλλον και περνάνε την από την κάθε τάξη στην επόμενη με δυσκολία, ενώ το 7% πετυχαίνει καλές επιδόσεις στο σχολείο.
Σχετικά με τον τρόπο συσχετισμού αυτών, εντύπωση προκαλούν τα εξής:
Τα παιδιά που δεν φοιτούν στο σχολείο τείνουν να συνδέονται με παιδιά από την ίδια κατηγορία. Τα παιδιά που δεν φοιτούν στο σχολείο και αυτά που μετά βίας περνάνε την τάξη δεν προτιμούν να συνδέονται με παιδιά που έχουν καλή σχολική επίδοση.
Τα παιδιά με καλή σχολική επίδοση διατηρούν περισσότερες συνδέσεις με τα παιδιά που έχουν διαρρεύσει από το σχολείο και αυτά που δεν έχουν καλή επίδοση.
Για το έτος 2023, από τα 82 παιδιά που παρακολουθήθηκαν συστηματικά, τα 78 έχουν εμπλακεί σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού.
Από αυτά, τα 25 ταυτοποίησαν τους εαυτούς τους ως θύτες, αν και στο παρελθόν έχουν υπάρξει τα ίδια θύματα συστηματικού εκφοβισμού. Τα συγκεκριμένα παιδιά είχαν αναφέρει σε ενήλικα πρόσωπα του οικογενειακού και του σχολικού περιβάλλοντός τους τα περιστατικά των εκφοβιστικών συμπεριφορών που δέχονταν, αλλά η σωματική και ψυχολογική επιθετικότητα απέναντί τους δεν σταμάτησε. Η απογοήτευση που προέκυψε από την αδυναμία των ενηλίκων να τα προστατεύσουν οδήγησε στην υιοθέτηση, εκ μέρους τους, μιας σκληρής συμπεριφοράς και στην ταύτισή τους με τον ρόλο του «θύτη», θεωρώντας ότι αυτή είναι η μόνη αποτελεσματική μέθοδος επιβολής ή άμυνας απέναντι σε όποια εκλαμβανόμενη ως επίθεση συμπεριφορά.
- 53 παιδιά δήλωσαν ότι έχουν καταστεί θύματα σχολικού εκφοβισμού, αλλά μόνο στο 10% των περιπτώσεων αυτών προέβησαν σε αναφορά προς ενήλικες. Τα παιδιά αυτά θεωρούν, εκ των προτέρων, ότι κανείς δεν έχει την ικανότητα να τα προστατεύσει πλήρως και συχνά αποδίδουν υπεράνθρωπες ιδιότητες στον θύτη. Τις περισσότερες φορές τα παιδιά θύματα μοιράζονται το πρόβλημά τους με τους συνομηλίκους τους ή σε άλλες περιπτώσεις εφαρμόζουν τακτικές καθησυχασμού του θύτη, δηλώνοντας υποταγή, με την ελπίδα ότι θα μειωθεί ή θα διακοπεί η κακοποιητική συμπεριφορά σε βάρος τους.
- Στην πλειονότητα των περιστατικών που έχουν αναφερθεί φαίνεται πως οι ανήλικοι θύτες βιώνουν (τουλάχιστον) συναισθηματική παραμέληση στο οικογενειακό τους περιβάλλον, σε ποσοστό 90%.
- Οι αιτίες που οδηγούν τα κορίτσια στην εκδήλωση επιθετικών συμπεριφορών σχετίζονται με τις συντροφικές σχέσεις (π.χ. ένα κορίτσι θα επιτεθεί σε μια συνομήλικη που έχει συνάψει σχέσεις με έναν πρώην σύντροφό της) ή σε άλλες περιπτώσεις χρησιμοποιούν υποτιμητικές συμπεριφορές σε βάρος συνομηλίκων τους εξαιτίας κάποιου ιδιαίτερου χαρακτηριστικού τους (π.χ. αν το θύμα φοράει γυαλιά, είναι υπερβαρο, κ.λπ.). Υπάρχει μια αύξηση στο ποσοστό των κοριτσιών που χρησιμοποιούν σωματική βία, αλλά η συνηθέστερη μορφή εκδήλωσης των εκφοβιστικών συμπεριφορών είναι οι τακτικές χειραγώγησης, περιθωριοποίησης και εξευτελισμού του θύματος.
- Τα αγόρια χρησιμοποιούν περισσότερο τη σωματική επίθεση και τον χλευασμό σε βάρος των θυμάτων τους. Επίσης, έχουν παρατηρηθεί φαινόμενα όπου τα αγόρια ενδέχεται να επιτεθούν σωματικά σε κάποιον συμμαθητή τους χωρίς να έχουν δεχθεί ανάλογη πρόκληση. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι θύτες αναφέρουν ότι είχαν την ανάγκη να εκδηλώσουν τα αρνητικά τους συναισθήματα με επιθετικό τρόπο, ανεξάρτητα από το ότι δεν υπήρξε πρόκληση από τον δέκτη της επίθεσης.
Με τις παρεμβάσεις που έλαβαν χώρα για τον εν λόγω πληθυσμό επιτεύχθηκαν τα εξής:
-Υποστήριξη παιδιών και εφήβων που υπήρξαν θύματα σεξουαλικής ή σωματικής βίας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι έχουν διπλασιαστεί οι αναφορές σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών και εφήβων, οι οποίες προέρχονται από ανηλίκους.
-Σταδιακή διακοπή των σχέσεων των ανηλίκων με άλλα παραβατικά άτομα, μέσα από την αύξηση της αυτο-επίγνωσης σε σχέση με τα προσωπικά κίνητρα που ωθούν στην καλλιέργεια αυτών των σχέσεων,
-Πλήρης διακοπή της παραβατική δραστηριότητας και επένδυση χρόνου σε θετικές δραστηριότητες,
-Διακοπή της χρήσης ή μείωση της βλάβης από τη χρήση ουσιών και αλκοόλ,
-Αύξηση της ενημέρωσης για τη λήψη μέτρων προστασίας από τους εφήβους αναφορικά με τη σεξουαλική τους συμπεριφορά και υγεία,
-Αύξηση του αριθμού των εφήβων και των νεαρών ανηλίκων που επανασυνδέθηκαν με τη σχολική κοινότητα
-Σε σχέση με τους θύτες, ουσιαστική ανάληψη ευθύνης εκ μέρους τους αναφορικά με την παραβατική τους δράση και τη βλάβη που επέφεραν σε τρίτους (θύματα, γονείς ή/και συνομηλίκους), στην κοινότητα, αλλά και στον εαυτό τους
-Αύξηση του αριθμού των νεαρών ενηλίκων που διασυνδέθηκαν με την αγορά εργασίας και πλέον εργάζονται,
-Για μερικούς εφήβους που βαίνουν προς την ενηλικίωση, τακτοποιήθηκαν ζητήματα που τους επιτρέπουν πλέον να διασυνδέονται με τις παροχές του κράτους, μέσα από την τακτοποίηση ζητημάτων όπως έκδοση ΑΦΜ, δελτίων ανεργίας, δημιουργία λογαριασμών στην ΑΑΔΕ και υποβολή φορολογικών δηλώσεων.
-Για τους άρρενες νεαρούς ενήλικες, τακτοποιήθηκαν γραφειοκρατικά ζητήματα αναφορικά με τη στρατιωτική τους θητεία και πλέον δεν θεωρούνται λιποτάκτες,
-Λήψη νομικής συμβουλευτικής και συνηγορίας,
-Πρόληψη συμπλοκών μεταξύ ανηλίκων,
-Μείωση της υποτροπής τέλεσης ποινικών αδικημάτων από εφήβους,
-Αύξηση των περιστατικών εφήβων που παρακολουθούνται μετά από καταδικαστική απόφαση, ως αναμορφωτικό μέτρο.
-Ένα ακόμα στοιχείο είναι ότι πολλοί νεαροί ενήλικες έρχονται σε επαφή με περισσότερα ανήλικα και το στοιχείο αυτό υποδεικνύει μια αμοιβαιότητα στην πρόθεση σύναψης σχέσεων.
-Στο ερώτημα, ποιος είναι ο ισχυρότερος δεσμός που έλκει τα εναπομείναντα άτομα στο δίκτυο, η απάντηση είναι: κατά κύριο λόγο οι ουσίες.
Μετά την παρουσίαση των εισηγήσεων, ακολούθησαν ερωτήσεις και συζήτηση με τους παριστάμενους, οι περισσότεροι εκ των οποίων είχαν σχέση με το αντικείμενο της ημερίδας ή εκπροσωπούσαν εκπαιδευτικούς, κοινωνικούς και εκκλησιαστικούς φορείς.
Σοφία Γκαγκούση
