Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης
Φιλόλογος-Συγγραφέας
Ρίχνοντας μια ακόμη ματιά στις πηγές του δεύτερου τόμου της Ανθολογίας Δημοτικών Τραγουδιών Βέροιας-Νάουσας, που εδώ και κάμποσα χρόνια τον ετοιμάζω για έκδοση, βρήκα ανάμεσα στο βιβλιογραφικό υλικό ένα φωτοτυπημένο αντίτυπο δεκαοχτώ δημοτικών τραγουδιών, διαλεγμένων από τις χειρόγραφες Συλλογές του ιερέα Αθανασίου Μαρμαρά (1930-1997), προσφορά σε μένα από τον αγαπητό φίλο π. Αθανάσιο Βουδούρη για να μελετηθούν και να σχολιαστούν.
Επειδή η δημοσίευση του προαναφερθέντα δεύτερου τόμου της Ανθολογίας μου είναι ακόμη άγνωστο πότε θα γίνει, θεωρώ σκόπιμο να κάνω τώρα μια αναφορά στα περιεχόμενα του «Συλλογών Δημοτικών Ασμάτων» του π. Αθανασίου Μαρμαρά, η οποία θα αποτελέσει και ένα, κατά κάποιο τρόπο, αφιέρωμα-μνημόσυνο του λόγιου ιερέα της Φυτειάς, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης εφέτος εξήντα πέντε χρόνων από τη χρονολογία συγγραφής των Συλλογών του (1959).
Μαζί με το φωτοτυπημένο αντίτυπο που, όπως προσημειώθηκε, μου προσφέρθηκε από τον π. Αθανάσιο Βουδούρη χωρίς, δυστυχώς ημερολογιακή ένδειξη, μου παραδόθηκε και μία τρισέλιδη φωτοτυπία περιέχουσα: α) Το δημοτικό τραγούδι «Έχου καιρόν δεν πέρασα» της Συλλογής Δημοτικών Ασμάτων του π. Αθανασίου Μαρμαρά με χρονολογία 12-8-1959 και με τη σημείωση ότι προέρχεται από την ανέκδοτη Συλλογή Δημοτικών Ασμάτων του Βεροιαίου Κωνσταντίνου Θ. Βαφείδη και την υποσημείωση του συλλέκτη του ότι αυτό τραγουδιόταν στο «Τσιόρνοβο» (Φυτειά) κατά τα έτη 1895-1900, και β) Σύντομο απόσπασμα από τα επίσης αδημοσίευτα Απομνημονεύματα του «μπάρμπα Θανάση Μαρμαρά» για την επανάσταση της Νάουσας κατά το έτος 1822, στο οποίο ο π. Αθανάσιος Μαρμαράς χαρακτηρίζει το δημοτικό τραγούδι του χαλασμού της Νάουσας «Τρία πουλάκια κάθονταν στης Νάουσας το κάστρο» ως Εθνικό Ύμνο των Μακεδόνων του 1822.
ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΦΩΤΟΤΥΠΗΜΕΝΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΑΣΜΑΤΩΝ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΑΡΜΑΡΑ
1. Έχου καιρόν δεν πέρασα (αδόμενον εν χωρίω Τσιορνόβω
κατά τα έτη 1895-1900).
2. Η ασημόκουπα (απαγγελία της μητρός Κ. Βαφείδη)
3. Βουλιούμαι μια, βουλιούμαι δυο…
4. Ο Ξώδενδρος
5. Κόρη μι τα ξανθά μαλλιά
6. Σύντας βαρούνι δώδικα
7. Η πυρκαϊά της Βέροιας
8. Του τι είσι ισύ, του τι είμι ιγώ
9. Ο καπετάν Σωτήρης
10. Το χειλάκι σου
11. Τι κλαις καημέν’ Μαρία
12. Ο Χατζής, το πρώτο παλληκάρι (αναμνηστικόν του 1904)
13. Δεν ειν’ καράβια στο γιαλό (Καστοριανός χωριάτικος)
14. Μισεύω (κατ’ απαγγελίαν Ανασ. Αθαν. Φουκαλά)
15. Ο καπετάν Ζιάκας
16. Ο Ναούμης (απαγγελία Αντων. Αθαν. Μακρή)
17. Ο Κυνηγός (απ. Ιωάννου Μιχαλούση)
18. Παίρνω ένα στινό σουκάκι
Ας σημειωθεί ότι όλα τα παραπάνω δημοτικά τραγούδια συνοδεύονται και από βυζαντινή σημειογραφία.
Η ΑΣΗΜΟΚΟΥΠΑ
Μ’ αυτήν την ασημόκουπα θέλω να πιω πεντ’ έξι
κι αν δε μεθύσω, κόρη μου, κέρνα με ώσπου να φέξει
να κάτσου να σ’ αφηγηθώ της ξινιτειάς τα πάθη.
Από μικρός ουρφάνιψα που μάνα ‘που πατέρα
κι πήγα κι ρουγιάστηκα σε μια χήρα Βουργάρα.
Δώδικα χρόνους έκαμα κι την κυρά δεν είδα,
κι μια μιρούλα Κυριακή, κι ένα Σαββάτου βράδυ
ο νιος βγαίνει απ’ του μπαρμπέρ’ κι νια απ’ του χαμάμι
κι έδουσαν κι ανταμώθηκαν σ’ ένα στινό σουκάκι.
-Δώσ’ μου, κυρά μ’ τη ρόγα μου, δώσ’ μου τη δούλιψή μου
με μήνυσαν τ’ αδέλφια μου να πάου να με παντρέψουν
(έχου μια δόλια αδελφή να πάου να με παντρέψει).
-Ξένε μ’, σα θέλεις παντρειά, ιγώ θα σι παντρέψου.
Δώδικα σκλάβις έχου γω, ποιάνα σ’ αρέσει πάρι.
Θέλεις τη ρούσα, την ξανθή, θέλεις τη μαυρουμάτα,
θέλεις την άσπρη γαλανή σαν του αφράτου μήλου;
-Ιγώ σκλάβους δε δούλιψα κι σκλάβα δεν τη θέλου,
για την κυρά μου δούλιψα κι την κυρά μου θέλου.
Κι έδουκαν κι αγκαλιάστηκαν κι άϊντι να τους χωρίσεις.
Στη βυζαντινή σημειογραφία που το συνοδεύει υπάρχει και το παιχνίδισμα με το ν, όπως και στην παραλλαγή της Νάουσας.
«Σ’ αυτή την ασημόκουπα θέλου να πιω πέντε νέξι
κι αν δε μιθύσου, κονόρη μου, κέρναμι όσο να φενέξει…
Μ’ ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΚΑΥΚΟ-ΝΟ-ΠΟΥΛΟ
Το δημοτικό τραγούδι της «ασημόκουπας» το πρωτοάκουσα σε ναουσαίϊκο σπιτικό γλέντι από τον αείμνηστο γαμπρό μου Γεώργιο Ευαγγέλου Μώκιο και το συμπεριέλαβα στον πρώτο τόμο της Ανθολογίας Ελληνικών Δημοτικών Τραγουδιών (Δημοτικά τραγούδια της Βέροιας και της Νάουσας Ημαθίας-Μακεδονίας) εκδ. ΤΕΑΚ Ν. Ημαθίας, Βέροια 2007, με τον τίτλο «Μ’ ένα μικρό καυκόπουλο», σελ. 26), μαζί με δύο άλλες παραλλαγές του, μια από τη Βέροια και μια από την Ήπειρο.
Η προηγούμενη Βεργιώτικη παραλλαγή που είχα υπόψη μου προερχόταν από τη Συλλογή Δημοτικών Τραγουδιών της Ελένης Κουτσογιαννοπούλου-Ψωμά «Λαογραφικά Βεροίας και περιοχής, έκδοση Τουριστικού Ομίλου Βεροίας» και είχε καταγραφεί το 1938 με υπαγόρευση της Βιργ. Μότσου, ενώ η παρουσιαζόμενη τώρα παραλλαγή, προέρχεται από την ανέκδοτη Συλλογή Δημοτικών Τραγουδιών του αείμνηστου Βεροιαίου διδάσκαλου και ψάλτη Κ.Θ. Βαφείδου και έγινε με υπαγόρευση της μητέρας του.
Όπως φαίνεται, η παραλλαγή «Βαφείδη» είναι η αρχαιότερη αλλά και η πληρέστερη από όλες τις άλλες που έχω ως τώρα υπόψη μου. Έχει δεκαοχτώ ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους στίχους, έναν παραπάνω από τις άλλες παραλλαγές του ίδιου δημοτικού τραγουδιού, τον τελευταίο (δέκατο όγδοο στίχο), στον οποίο παρουσιάζεται μάλιστα η αίσια έκβαση της υπόθεσής του.
Χάρη στον κεραυνοβόλο έρωτα ο νεαρός, όμορφος αλλά φτωχός ξενιτεμένος εργάτης παντρεύεται την πλούσια, όμορφη «νια χήρα» εργοδότριά του.
Αν ληφθεί υπόψη ότι η τύχη της ανέκδοτης Συλλογής Δημοτικών Τραγουδιών του Κ.Θ. Βαφείδη αγνοείται κατά το μεγαλύτερο μέρος της, οφείλονται χάριτες στον π. Αθανάσιο Μαρμαρά, που μας παρέδωσε μερικά από τα σπουδαία περιεχόμενά της συμπεριλαμβάνοντάς τα στη δική του Συλλογή Δημοτικών Ασμάτων.
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ π. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΑΡΜΑΡΑ
Ο παπα Αθανάσιος Μαρμαράς γεννήθηκε στη Φυτειά, η οποία κατά την τουρκοκρατία ήταν γνωστή με το όνομα Τσιόρνοβο, στις 17 Φεβρουαρίου του 1930. Ήταν ο πρωτότοκος γιος του Αντωνίου Μαρμαρά και της Ανθίας Γκαλίτσιου. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο της γενέτειράς του και στη συνέχεια εργάστηκε ως υλοτόμος και αγρότης, ενώ παράλληλα υπηρετούσε και ως ψάλτης στην εκκλησία του χωριού του και για ένα μικρό χρονικό διάστημα στο ναό του Αγίου Αθανασίου της Βέροιας.
Παρακολούθησε μαθήματα βυζαντινής μουσικής με δάσκαλό του τον Βεροιώτη διδάσκαλο, περίφημο ψάλτη και σπουδαίο συλλέκτη δημοτικών τραγουδιών Κωνσταντίνο Θ. Βαφείδη.
Ο π. Αθανάσιος Μαρμαράς ήταν νυμφευμένος με την Κατίνα Τζούρτζια και είχε μια κόρη. Χειροτονήθηκε διάκος στις 14 Σεπτεμβρίου του 1976 και πρεσβύτερος στις 27 του ίδιου μήνα στην Ιερά Μονή Αγίου Αθανασίου Σφηνίτσης από τον Μητροπολίτη Βεροίας και Ναούσης Παύλο Γιαννικόπουλο, ενώ φοιτούσε στην Ειδική Σχολή Ιερατικής Μορφώσεως, η οποία λειτουργούσε τότε στην προαναφερθείσα Μονή. Υπηρέτησε ως εφημέριος στην ενορία της Φυτειάς Ημαθίας ως την κοίμησή του στις 20 Μαΐου του 1997.
