Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης
Φιλόλογος-Συγγραφέας
Στον υπαίθριο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου Βεροίας υπάρχουν δύο είδη επιτύμβιων (επιταφίων) μνημείων. Α΄ Επιτύμβιες στήλες, Β΄ Επιτύμβιοι βωμοί. Εκτίθενται επίσης και μερικές σαρκοφάγοι (μαρμάρινα φέρετρα).
Οι επιτύμβιες στήλες του υπαίθριου χώρου είναι αναρτημένες στον μεταλλικό «Τοίχο της Μνήμης», ενώ οι επιτύμβιοι βωμοί είναι τοποθετημένοι σε διάφορες θέσεις, οι περισσότεροι στα βορειοανατολικά όρια του αύλειου χώρου.
ΕΠΙΤΥΜΒΙΕΣ ΣΤΗΛΕΣ ΚΑΙ ΒΩΜΟΙ
Από τις επιτύμβιες στήλες του Τοίχοι της Μνήμης άλλες είναι αφιερωμένες από γυναίκες στους νεκρούς άνδρες τους, άλλες από άνδρες στις νεκρές γυναίκες τους, από γονείς στα νεκρά παιδιά τους και μερικές φορές μαζί μ’ αυτά και στα ζωντανά, άλλες από παιδιά στους γονείς, αλλά και στις παραμάνες (τροφούς). Υπάρχουν επιτύμβιες στήλες αφιερωμένες σε ψυχοπαίδια (θρεπτά), σε φίλους, σε μονομάχους, μια είναι αφιερωμένη σε έναν δάσκαλο απαγγελίας (φωνασκό). Υπάρχουν και επιτύμβιες στήλες αφιερωμένες από τον ίδιο το νεκρό στον εαυτό του. Και στην εποχή μας κάποιοι κάνουν τον τάφο τους όσο είναι ακόμα ζωντανοί… μερικοί και την προτομή τους. Χρήματα υπάρχουν, τα πάντα γίνονται… Αρκεί να υπάρχει κα καλαισθησία.
Οι ίδιες κατηγορίες υπάρχουν επίσης και στους επιτύμβιους βωμούς με μια επιπλέον κατηγορία βωμών ή βωμοειδών βάθρων ανδριάντων, αφιερωμένων από σύνολα πολιτών ή δημόσιες αρχές σε επιφανείς άνδρες και γυναίκες.
ΣΥΓΚΙΝΟΥΝ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΟΥΝ
Τα επιτύμβια μνημεία του Α.Μ.Β. συγκινούν με κάποιες ανθρώπινες μνήμες αλλά και διδάσκουν προπάντων αγάπη, ανθρωπιά, αξιοπρέπεια και σεβασμό στην παράδοση, που συχνά γίνεται χειροπιαστός με τη διαδοχή των ονομάτων από παππού σε εγγονό που συνεχίζεται ως τις μέρες μας.
Ιδιαίτερα οπωσδήποτε συγκινούν ονόματα που ήταν σε χρήση και στα χρόνια που εκπροσωπούνται από τις επιτύμβιες στήλες και τους βωμούς του Α.Μ.Β. (4ος π.Χ. – 3ος μ.Χ. αι.) και στα δικά μας χρόνια (21ος αι. Χ.), όπως φαίνεται και από τις επιτύμβιες επιγραφές που παρουσιάζονται ενδεικτικά στη συνέχεια αυτού του σημειώματος:
1. Ανδρέας Άνδρωνος Οσβαίος (πρώτο μισό 4ου αι. π.Χ.)
2. Ευρυδίκη Βιλοίτου (2ος-1ος αι. π.Χ.)
3. Αλεξάνδρα Μαρίσκω (τέλη 2ου αι. μ.Χ.)
4. Αγάπη Ερμή τω ιδίω ανδρί (2ος αι. μ.Χ.)
5. Βασιλική Ποδηνέμω τω και Ασκληπιοδότω (3ος αι. μ.Χ.)
6. Νικηφόρος εκ των ευατού εαυτώ (3ος αι μ.Χ.)
7. Δημητρία Αμμιανώ τω ιδίω ανδρί (3ος αι. μ.Χ.)
8. Θεοφίλα Μουστιανώ τω ιδίω ανδρί (3ος αι. μ.Χ.)
9. Ιάσων εαυτώ (2ος αι. μ.Χ.)
10. Αρχιμήδης ενθάδε κίμε (κείμαι) (2ος αι. μ.Χ.)
Ονόματα καθημερινά (Ανδρέας, Αγάπη, Βασιλική, Νικηφόρος) δίπλα σε ονόματα πιο αρχαιοπρεπή που θυμίζουν βασίλισσες, ήρωες, πολεμάρχους και μεγάλους άνδρες (Ευρυδίκη, Αλεξάνδρα, Ιάσων, Αρχιμήδης) και σε κείνα που φαίνεται ότι άλλαξαν γένος για να μη μείνουν παραπονεμένοι κάποιοι παππούδες, οι οποίοι δεν αξιώθηκαν να αποκτήσουν αρσενικά εγγόνια. Έτσι ο Δημήτριος έγινε Δημητρία και ο Θεόφιλος Θεοφίλα.
Τέτοιες αλλαγές στα χρόνια μας είναι πολύ πιο συχνές, επειδή τα ζευγάρια σπάνια αποκτούν περισσότερα από δύο παιδιά με συνέπεια να μην μπορούν να ικανοποιηθούν και οι δύο παππούδες και οι ισάριθμες γιαγιάδες. Κάποιοι συνδυασμοί ονομάτων, που προσπαθούν να συνταιριάσουν τα μερικές φορές αταίριαστα, μαρτυρούν την απελπιστική κατάσταση στην οποία βρίσκονται γονείς και νονοί στην εποχή μας.
ΑΝΑΓΛΥΦΕΣ ΠΑΛΑΜΕΣ – ΠΡΩΙΜΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ
Δεν μπορεί να περάσει κάποιος ασυγκίνητος, αν διαβάσει το επίγραμμα της στήλης του μονομάχου Πόπλη Μαρίσκου που λέει: Περαστικέ, εγώ ο Πόπλις που με λέγαν και Μαρίσκο, άνθρωπος πολυβασανισμένος, από τη μακρινή Άρπη, νικημένος από την Τύχη κι όχι από κανέναν αντίπαλο άνθρωπο κατοικώ τώρα εδώ…, ούτε, όταν αντικρύσει τη μαρμάρινη λευκή στήλη με τις ανάγλυφες παλάμες στα ακρωτήριά της, σύμβολα πρόωρου θανάτου, της «γλυκυτάτης αδελφής» Αλεξάνδρας, που τη θρηνούν τα αδέρφια της…
ΖΩΝΤΑΝΟΙ ΚΑΙ ΝΕΚΡΟΙ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ
Θα ήταν σοβαρή παράλειψη, αν δεν σημειώναμε ότι όχι σπάνια οι ζωντανοί αφιερωτές τοποθετούν τον εαυτό τους δίπλα στα αγαπημένα τους πρόσωπα στις επιτύμβιες στήλες και τους βωμούς για να μην τους χωρίζει ούτε ο θάνατος: Έσπερος Παραμόνας, τας ιδίας γυναικός, και αυτόν ζώντα…
Κάθε αρχαίο επιτύμβιο μνημείο, όπως και κάθε σταυρός κ.λπ. στη συνέχεια της πορείας στο χρόνο του Ελληνισμού, είναι και μια ξεχωριστή ανθρώπινη ιστορία.
ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ ΕΝΑΣ ΜΟΝΟΜΑΧΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΗΜΕΝΟΣ
Οι μονομάχοι (gladiatores) στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αρχικά ήταν συνήθως αιχμάλωτοι ή δούλοι, αλλά δεν άργησαν να οργανωθούν και να γίνουν επαγγελματίες και να αμείβονται, με συνέπεια να μπουν στο επάγγελμα και ελεύθεροι πολίτες που αψηφούσαν τον κίνδυνο για το χρήμα και τη δόξα.
Ως επαγγελματίες οι μονομάχοι έπαιρναν διάφορα ονόματα ή για να προκαλούν φόβο στον αντίπαλο ή για να κερδίζουν τη συμπάθεια των θεατών τους ή ακόμη και το θαυμασμό τους, όπως π.χ. ο μονομάχος Αρχιμήδης, ο οποίος θέλοντας, όπως φαίνεται, να δείξει ότι ήταν άξιος να φέρει το όνομα ενός τόσο σπουδαίου «πρόγονου», του Αρχιμήδη του Συρακούσιου (3ος αι. π.Χ.), του περίφημου μαθηματικού και μηχανικού και εφευρέτη της κινητής τροχαλίας και οδοντωτού τροχού, έγραψε στην ταπεινή κατά τα άλλα επιτύμβια στήλη του μια επιγραφή πολύ διαφορετική από τις καθιερωμένες, ρηξικέλευθη και ως προς το περιεχόμενο και ως προς την ορθογραφία η οποία έχει ως εξής:
1. Αρχιμήδης ενθάδε κιμε (αντί κείμαι)
2. Ουν ήμην κε (και) εγενόμην.
3. Οκ ίμε (είμαι) κε (και) ου μέλι (μέλει) μοι
4. Χέρε (χαίρε), παροδίτα.
Σε ελεύθερη δηλαδή απόδοση των γραφομένων του τον ακούμε να μας λέει ότι λέγεται Αρχιμήδης και είναι θαμμένος εδώ στην Ημαθία. Πριν να γίνει υπαρκτός (αφού τον γέννησαν κάποιοι, τους οποίους δεν μνημονεύει, ήταν ανύπαρκτος, όπως καλή ώρα τώρα που βλέπουμε τη στήλη του, ενώ αυτός δεν υπάρχει, και δεν τον μέλει, δεν τον νοιάζει καθόλου η ανυπαρξία του. Δεν τον νοιάζει η ανυπαρξία του, αλλά δεν ξεχνά και τος καλούς τρόπους συμπεριφοράς που είχε μάθει όταν ζούσε και ήταν υπαρκτός, γι’ αυτό και προτρέπει τον διαβάτη που στέκεται μπροστά στην επιτύμβια στήλη του να απολαμβάνει τη χαρά της ζωής (χαίρε, προστακτική ενεστώτα του χαίρω).
Ο μονομάχος Αρχιμήδης ζει σε μια εποχή (2ος αι. μ.Χ.) που στην προφορά των φθόγγων της Ελληνικής γλώσσας έχουν γίνει σημαντικές αλλαγές, οι οποίες δημιουργούν προβλήματα στους γράφοντες Ελληνικά, οι οποίοι πρέπει να ξέρουν από διαβάσματα και από το Σχολείο πιο από τα ι (ι, ει, οι, η) θα χρησιμοποιήσουν κάθε φορά.
Έχω τη γνώμη ότι ο μονομάχος Αρχιμήδης ήταν αρκετά διαβασμένος ώστε να διαλέξει ή να διατηρήσει το όνομα που του είχαν δώσει, και να χρησιμοποιεί σωστά το η και το οι, και ότι εσκεμμένα, αποφεύγει τη χρήση του ει και το αι βάζοντας στη θέση τους τα ι και το ε, αλλά και να έχει άποψη στο πρόβλημα «από πού έρχεται και πού πηγαίνει ο άνθρωπος».
Η πίστη του ότι πριν από τη γέννηση και μετά το θάνατο του ανθρώπου υπάρχει το χάος, δείχνει ότι ήταν γνώστης και των φιλοσοφικών θεωριών της εποχής του. Ήταν ένας φιλοσοφημένος μονομάχος, άνθρωπος.
