Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης
Φιλόλογος-Συγγραφέας
Α΄ ΠΑΝΩΡΙΑ ΠΙΕΡΙΑ
Οδήγα με, Βροντερέ, ω Βροντερέ
αρχηγέ των Βακχών εύιε Θεέ
προς τα κει όπου βρίσκεται
η Πανώρια Πιερία, ο τόπος των Μουσών
η σεβάσμια πλαγιά του Ολύμπου.
Εκεί βρίσκονται οι Χάριτες
εκεί και ο Πόθος
εκεί είναι καθιερωμένη συνήθεια
να γιορτάζουν οι Βάκχες.
ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ ΒΑΚΧΑΙ, Α΄ ΣΤΑΣΙΜΟ,
ΣΤΙΧ. 409-415
Β΄ Ω ΜΑΚΑΡΙΑ ΠΙΕΡΙΑ
409 Ου δ’ α καλλιστευομένα
Πιερία μούσιος έδρα,
σεμνά κλιτύς Ολύμπου,
εκεί σ’ άγε με, Βρόμιε Βρόμιε,
πρόβακχ’ εύιε δαίμον.
Εκεί Χάριτες,
εκεί δε Πόθος, εκεί δε βακ-
415 χαις θέμις οργιάζειν.
Ω μακαρία Πιερία, σε σέβεται εσένα
ο Εύιος Διόνυσος
και θα ‘ρθει με γλέντια να σε μπάσει
στο χορό
και μαζί του τις στροβιλιζόμενες
θα φέρει Μαινάδες,
αφού διάβηκε και τον γοργόροο Αξιό
και τον Λουδία πατέρα,
αυτόν που δίνει στους ανθρώπους
πλούτη και ευδαιμονία,
αυτόν που συχνοάκουα να λένε
την ομορφόιππη χώρα
με μυριόκαλα νερά πως λιπαίνει.
ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ ΒΑΚΧΑΙ Β΄ ΣΤΑΣΙΜΟ, ΣΤΙΧ. 565-575
565 Μάκαρ ω Πιερία,
σέβεταί σ’ Εύιος, ήξει
τε χορεύσων άμα βακχεύ-
μασι, τον τ’ ωκυρόαν
διαβάς Αξιόν ειλισ-
σομένας Μαινάδας άξει,
Λυδίαν πατέρα τε, τον
τας ευδαιμονίας βροτοίς
ολβοδόταν, τον έκλυον
εύιππον χώραν ύδασιν
575 καλλίστοισι λιπαίνειν.
ΣΧΟΛΙΑ
Και τα δύο χορικά τραγούδια για την Πιερία, και έμμεσα για την Μακεδονία γενικά, αν ληφθεί υπόψη η αναφορά στους ποταμούς Αξιό και Λουδία (Λυδία) του δεύτερου τραγουδιού, είναι παρμένα από το πρώτο και δεύτερο αντίστοιχα στάσιμο της τραγωδίας «ΒΑΚΧΑΙ» του Ευριπίδη, η οποία γράφτηκε το 408 π.Χ. στη Μακεδονία, όταν ο μεγάλος Αθηναίος τραγικός ποιητής ζούσε σ’ αυτήν προσκεκλημένος του βασιλιά της Αρχέλαου, και διδάχτηκε στο Διονυσιακό Θέατρο της Αθήνας το 405 π.Χ., μετά το θάνατο του ποιητή το 406 π.Χ..
Οι Βάκχες (αρχ. αι Βάκχαι) είναι μία από τις πιο συγκλονιστικές τραγωδίες του Ευριπίδη, που έχει ως θέμα τη σύγκρουση του βασιλιά των Θηβαίων Πενθέα, γιου της Αγαύης, κόρης του Κάδμου και της Αρμονίας και αδερφής της Σεμέλης, της μητέρας του θεού Διόνυσου, με το θεό Διόνυσο, τον πρωτοξάδερφό του, του οποίου τη θεότητα με πείσμα, ως το φριχτό θάνατό του, αρνιόταν να παραδεχτεί.
Ο χορός στην τραγωδία «Βάκχες» αποτελείται από λάτρισσες του θεού Διόνυσου, του αποκαλούμενου και Βάχου και Εύιου, τις οποίες πήρε ο Διόνυσος από την περιοχή του όρους Τμώλου της Λυδίας και τις έφερε μαζί του στην ευρωπαϊκή Θήβα από την Ασία περνώντας τες από τη Μακεδονία, της οποίας η Πιερία μπήκε στην καρδιά τους ως γειτονεύουσα με τον Όλυμπο, την κατοικία του πατέρα θεών και ανθρώπων Δία, αλλά και ως έδρα των Πιερίδων Μουσών, των Χαρίτων (Αγλαΐας, Ευφροσύνης, Θάλειας) αλλά και του Πόθου του γιου της Αφροδίτης και αδερφού του Έρωτα.
Ιδιαίτερη συγκίνηση φαίνεται ότι ένιωσαν οι Λύδισσες λάτρισσες (βάκχες) του Διόνυσου, όταν περνώντας από τη Μακεδονία άκουσαν το όνομα του μακεδονικού ποταμού Λυδία (αρχαία προφορά Λουδίας) επειδή τους θύμισε το όνομα της πατρίδας τους, γι’ αυτό μάλλον τον αποκαλούν «Λυδία πατέρα» και όταν «φέρνει ο λόγος» την εγκωμιάζουν λέγοντας ότι είναι «ολβοδότας τας ευδαιμονίας» (δωρική διάλεκτος) και θυμούνται επίσης ότι άκουαν (άκουε ο Ευριπίδης οπωσδήποτε) τους Μακεδόνες να λένε ότι ο Λουδίας λίπαινε με τα πανέμορφα ήρεμα νερά του τη χώρα τους και συνέβαλε κι αυτός ώστε ο τόπος τους να παράγει καλούς ίππους, δυνατά, όμορφα και γρήγορα άλογα.
Αλλά πάνω απ’ όλα οι Λύδισσες βάκχες, όταν βρίσκονταν στο εχθρικό περιβάλλον των Θηβών με τον αδιάκοπο διωγμό τους από τον Πενθέα, φαίνεται ότι νοσταλγούσαν την φιλική ατμόσφαιρα της μακεδονικής Πιερίας όπου οι βακχικές τελετές ήταν πια καθιερωμένες, είχαν γίνει παραδοσιακό έθιμο, γι’ αυτό και παρακαλεί το θεό Διόνυσο να τις ξαναφέρει σε κείνα τα μέρη, στη μακαρία και πανώρια Πιερία.
ΤΑ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ
ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΜΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
Είναι άραγε άσχετη με την αρχαία λατρεία του Διονύσου στην μακεδονική Πιερία, και στη Μακεδονία γενικότερα, η πολύ σημαντική θέση που έχουν τα αποκριάτικα προπάντων έθιμα (Ρογκατσάρια, Γιανίτσαροι και Μπούλες κ.ά.) στους ίδιους τόπους και στα χρόνια μας; Σίγουρα όχι.
Στα παιδικά-εφηβικά μου χρόνια στη Νάουσα, στις δεκαετίες 1940 και 1950, θυμάμαι ότι νιώθαμε σαν ιερή υποχρέωση τη συμμετοχή μας στα αποκριάτικα έθιμα. Σε κάθε γειτονιά μικροί και μεγάλοι μασκαρεύονταν χρησιμοποιώντας ό,τι πρόχειρο είχαν στο σπίτι τους, και μόλις σουρούπωνε, όταν άνοιγε το Τριώδιο, ξεχύνονταν στο δρόμο χοροπηδώντας και φωνάζοντας αδιάκοπα ου ου ου-ου ου ου. Οι πιο μερακλήδες, που το έλεγε και η τσέπη τους, φρόντιζαν να βρουν και κάποιον ζουρνατζή ή γκαϊτατζή κι όταν άκουαν το ζουρνά ή τη γκάϊντα εκστασιάζονταν.
Τότε δεν υπήρχαν παρελάσεις μπροστά σε κριτικές επιτροπές και καλλιστεία, ο κόσμος εκτονωνόταν. Εκείνο το καρναβάλι δεν ήταν να το φωτογραφίζεις και να το βλέπεις, ήταν να το ζεις, και ενώ οι μεταμφιεσμένοι, άγραφος νόμος, έμπαιναν μόνο σε σπίτια συγγενών ή φίλων, των οποίων κάποιο μέλος συμμετείχε στο μπουλούκι, όταν χόρευαν στους δρόμους και στις πλατείες, μπορούσε να μπει στο χορό τους όποιος ήθελε, ήταν ευπρόσδεκτος και ένας εντελώς ξένος, και κανένα παρατράγουδο δεν γίνηκε, όσο θυμάμαι, ποτέ. Υπήρχαν απαράβατα όρια, άγραφοι νόμοι, φόβος Θεού, υπήρχε και η «Αντρουπή».
ΧΟΡΙΚΑ ΤΡΑΓΩΔΙΩΝ – ΑΓΑΠΗΜΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Όσα από τα χορικά των τραγωδιών (χορωδιακά τραγούδια δηλαδή) συγκινούσαν τους αρχαίους θεατές γίνονταν επιτυχίες (σουξέ) και τραγουδιούνταν σε γλέντια οικογενειακά αλλά και σε πανηγύρια. Ο κόσμος τότε τραγουδούσε και συνέχιζε να τραγουδάει ώσπου ήρθε η τηλεόραση και μας έκανε θεατές που βλέπουν, ακούν και δε μιλούν…
…Ήταν το κλήμα στραβό… ήρθε και ο κορωνοϊός και πάει να μας κάνει και μονόχνοτους…
Η γοητεία που ασκούσαν στους αρχαίους Έλληνες κάποια χορικά τραγούδια ήταν τόσο μεγάλη, που όσοι Αθηναίοι αιχμάλωτοι στη Σικελία, θύματα της αποτυχημένης Σικελικής Εκστρατείας της Αθήνας (413 π.Χ.), σύμφωνα με ιστορική μαρτυρία, ήξεραν να τα τραγουδούν γλίτωναν την καταναγκαστική εργασία στα φοβερά λατομεία των Συρακουσών.
Υποθέτω ότι οι αρχαίοι Μακεδόνες, που είχαν την τύχη να παρακολουθήσουν την παράσταση των Βακχών του Ευριπίδη σε κάποιο από τα θέατρά τους (Αιγών, Πέλλας, Μίεζας, Βέροιας, Δίου) θα τραγουδούσαν περήφανοι αυτά που εγκωμίαζαν τον τόπο τους.
φωτο: Ο Θερμαϊκός συννεφιασμένος. Στο βάθος τα Πιέρια και ο Όλυμπος
