Του ιερέως Παναγιώτου Σ. Χαλκιά
Πριν από χρόνια, φίλοι αναγνώστες, το πρόβλημα δεν είχε τη σημερινή του οξύτητα. Οι αξίες ήταν στέρεες, ακλόνητες. Μόλις και μετά βίας να γινόντουσαν σε κάθε γενιά κάποιες αναθεωρήσεις. Ωστόσο οι μεγάλες αλήθειες είχαν ένα περιεχόμενο ξεκάθαρο. Ο Θεός κρατούσε το βάθρο Του. Η πίστη κυριαρχούσε στις ψυχές. Το δίκιο, η τιμιότητα, ήταν δυσκολοπάτητες κορυφές, αλλά σεβαστές. Το διαλυτικό πνεύμα της εποχής μας, κατόρθωσε, στις ψυχές πολλών ανθρώπων, να ρευστοποιήσει τις αξίες. Οι μεγάλες αλήθειες, οι πνευματικές αρχές, που είχαν αντέξει εκατοντάδες χρόνια στις επιθέσεις του μηδενισμού, αμφισβητούνται.
«Πού είναι ο Θεός; Όλοι μας τον έχουμε σκοτώσει και εσείς και εγώ. Ναι, είμαστε όλοι φονιάδες Του».
Ο προφήτης (;) που στον ΙΘ΄ αιώνα έβγαζε αυτή την κραυγή της τραγικής προειδοποίησης, ήταν ένας άνθρωπος με μάτια που έλαμπαν από εξυπνάδα, αλλά του οποίου η παθητική έκφραση, το ψεύτικο σπασμωδικό γέλιο, μαρτυρούσαν την ανυπέρβλητη αγωνία. Λεγόταν Φρειδερίκος Νίτσε (1844-1900). Μερικά χρόνια αργότερα θα πέθαινε τρελός.
Όμως, ο σεισμός που δημιούργησε τότε, έφτασε ως την εποχή μας. Εποχή που τα θεμέλιά της κλονίζονται. Ο Ζαν-Πολ Σαρτρ (Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας: 1905-1980) στην αυτοβιογραφία του: «Οι λέξεις», περιγράφει με τις προσωπικές του εμπειρίες την αμφισβήτηση του Θεού. «Η καλή κοινωνία πιστεύει στο Θεό για να μη μιλάει γι’ αυτόν. Πόσο ανεκτική φαινόταν η θρησκεία, πόσο ήταν βολική. Είχα ανάγκη από το Θεό. Μου τον έδωσαν. Καθώς, όμως, δεν μπόρεσε να ριζώσει στην καρδιά μου, φυτοζώησε για λίγο μέσα μου και ύστερα πέθανε».
Τελευταία, όταν τιμήθηκε με τα βραβείο Νόμπελ, έγινε πολύ «επίκαιρος» ο Ιρλανδός συγγραφέας Σαμουήλ Μπέκετ (1906-1989). Ανήκει και αυτός στην παράταξη εκείνων που μέσα στη μανία τους θέλουν να εξευτελίσουν ολόκληρη τη Δημιουργία, να ρευστοποιήσουν κάθε αρχή. Στο έργο του «Τέλος του πάρτυ», ένας ήρωας ο Κλοβ, μιλώντας για το Θεό, τον αρνείται με τούτες τις λέξεις: «Ο βρωμιάρης! Δεν υπάρχει». Ο σκεπτικισμός του τον οδηγεί στα άκρα. Αμφιβάλλει και γι’ αυτήν την ελπίδα που τόσο στηρίζει τις ψυχές, «Η ελπίδα είναι η κατεξοχήν κατάσταση κολάσεως», γράφει στο έργο του «Μολλόϋ».
Έτσι συντελείται η ρευστοποίηση. Ζούμε σ’ έναν κόσμο – τοπίο κατακλυσμού – όχι γιατί βουλιάζουν γύρω τα πάντα, αλλά γιατί τα πάντα γίνονται ρευστά και αμφισβητήσιμα. Αυτή η αμφισβήτηση των πάντων, η αμφιβολία για κάθε πνευματική αρχή, δεν δίνει στην ψυχή την ηρεμία, την γαλήνη, που τόσο έχει ανάγκη. Υπάρχουν σήμερα νέοι, αλλά και ώριμοι άνθρωποι επαγγελματίες και επιστήμονες, που ακριβώς επειδή αμφισβητούν τα πάντα, ξαφνικά αισθάνονται πως βρίσκονται μπροστά σε ένα απροσδόκητο κενό. Και τους κόβετε η ανάσα.
Δεν ισχυριζόμαστε πως αυτό συμβαίνει σε όλους. Κάθε άλλο. Πολλοί περνάνε τη ζωή τους χωρίς πτήσεις πνευματικές, παρασυρόμενοι από το ρεύμα τους καιρού και είναι ευχαριστημένοι. Ζουν με την ψευδαίσθηση ότι η τεχνική πρόοδος και οι μεγάλες ανακαλύψεις τους είναι αρκετές. Δεν τους είναι απαραίτητες μερικές αιώνιες και απαρασάλευτες αξίες: πίστη στο Θεό, αιωνιότητα, ηθικές αρχές.
Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι στην ρευστή εποχή μας, νιώθουν ναυτία και ίλιγγο ή πανικό και αγωνία. Πολλοί από τις παλιότερες γενιές ήταν ήσυχα αγκυροβολημένοι στο ακρογιάλι και χωρούσαν άνετα μέσα στις ιδέες και τους θεσμούς. Είχαν βολευτεί, όπως λέμε, στα ρούχα τους. Εμείς πετάξαμε στη θάλασσα αρχές και ιδανικά αιώνια. Επειδή τα βρίσκουμε να μην ταιριάζουν στην εποχή μας, λύσαμε τα σχοινιά και απομακρυνθήκαμε από την ασφαλή ακτή και γι’ αυτό… θαλασσοδερνόμαστε στο πέλαγος…
Για παρόμοιες καταστάσεις ο Δανός φιλόσοφος και Θεολόγος Κίρκεγκωρντ Σαίρεν υποστήριξε πως η βαθιά εσωτερική κρίση του σύγχρονου ανθρώπου, οφείλεται στο γεγονός ότι έχασε την πίστη του στο Θεό.
Ζούμε έτσι συχνά, για να θυμηθούμε τον ποιητή, χωρίς «έρμα, χωρίς πλοίο, χωρίς οδό». Νιώθουμε άδειο το είναι μας, εμείς μόνοι μας το έχουμε αδειάσει. Τραγούδησε ο Έλληνας ποιητής και δημοσιογράφος Κώστας Ουράνης (1890-1950):
«Σαν σε πηγάδι σκύβω εντός μου
στο σκοτεινό μου το βυθό
πέτρα του ρίχνω τη φωνή μου,
μα δεν μου στέλνει μια ηχώ.
Σιωπή μονάχα και αδειωσύνη
κουρνιάζουν, λες και το νερό
μέσα στο τρίσβαθο πηγάδι
να ‘χει στερέψει από καιρό».
Η μεταβατική εποχή μας είναι φάση μέσα στην ιστορία της ζωής, που την χαρακτηρίζει η ρευστότητα, η αμφιβολία στις ιδέες και στις αρχές της. Μέσα σ’ αυτόν τον σεισμό που ανοίγει ρήγματα στην ψυχή, ας αποδεχθούν οι λίγοι μα διαλεχτοί το βάρος και το χρέος τους, το μόχθο και τις ευθύνες τους, για να κρατηθούν στα αιώνια βάθρα τους, αρχές και ιδανικά. Ο πατέρας των πυραύλων, ο Φον Μπράουν, τονίζει: «Τώρα με την αποκόλληση του ανθρώπου από τον πλανήτη μας, πιστεύω πως ατενίζοντας τα απέραντα μυστήρια του σύμπαντος, μέσα από το μικρό φεγγίτη που ανοίξαμε, θα εμπεδώσουμε μια ακλόνητη πίστη στο Δημιουργό».
Βλέπουμε, φίλοι αναγνώστες, πως και στην ρευστή εποχή μας, πρωτοποριακά πνεύματα νιώθοντας την ανάγκη ενός «σταθερού σημείου» δεν αποκολλώνται από την «πέτρα». Με θεμέλιο την πίστη αναλαμβάνουν τον αγώνα για τούτη την «αναστήλωση» της ετοιμόρροπης εποχής μας.
