Γράφει ο
Θωμάς
Γαβριηλίδης
Φιλόλογος-
Συγγραφέας
Η ΑΝΤΟΧΗ ΤΩΝ
ΟΝΟΜΑΤΩΝ
ΒΕΡΟΙΑ
ΚΑΙ ΑΡΑΠΙΤΣΑ
Τα ονόματα Βέροια και Αράπισα (με ένα σίγμα, Ιαρά Πίσα) άντεξαν μεταλαμπαδευόμενα για αιώνες με προφορική παράδοση από γενιά σε γενιά. Πλήρωσαν βέβαια το τίμημα της προφορικής μεταλαμπάδευσης με κάποια αλλαγή στην αρχική τους μορφή, επειδή, ως γνωστόν, όλα τα ζωντανά με τον καιρό αλλάζουν, και οι ζωντανές λέξεις δεν θα μπορούσαν να εξαιρεθούν απ’ τον κανόνα. Η Φέροια έγινε Βέροια, Βέρια, Βέργια και η Ιαρά Πίσα έγινε «η Αράπισα», η Αράπιτσα. Άλλαξε κάπως η μορφή τους, αλλά δεν έγιναν αγνώριστες, ούτε αφανίστηκαν. Ο πανδαμάτωρ χρόνος τις ευλαβήθηκε.
Συμπερασματικά έχω τη γνώμη πως μπορούμε να πούμε ότι στην ταύτιση του αρχαίου ποτάμιου θεού Όλγανου με τον ποταμό της διαδόχου της αδελφής του Μίεζας, της Νάουσας, την Αράπιτσα, συνέβαλε αποφασιστικά η εύρεση της μαρμάρινης ενυπόγραφης προτομής του αρχαίου ποτάμιου θεού κοντά στις όχθες της Αράπιτσας, όμως μπορούμε επίσης να πούμε ότι σημαντική υπήρξε και η συμβολή στην αποδοχή της ταύτισης αυτής και του ονόματος «Αράπιτσα» του άρρηκτα συνδεδεμένου με την ιερή πηγή του ποταμού Όλγανου.
ΦΕΡΩΝΑΣ Ο ΜΥΘΙΚΟΣ ΙΔΡΥΤΗΣ
ΤΗΣ ΦΕΡΟΙΑΣ-ΒΕΡΟΙΑΣ
Με τη συνδρομή ιστορικών, αρχαιολογικών, γλωσσολογικών και λογοτεχνικών (φιλολογικών) μαρτυριών, φίλοι αναγνώστες, φίλες αναγνώστριες, κατασταλάξαμε στην ταύτιση των μυθικών προσώπων των αρχαίων μακεδονικών μύθων και παραδόσεων, που διέσωσε ο λεξικογράφος Στέφανος Βυζάντιος (2ος αι. μ.Χ.), του Φέρη-Βέρη, Φέρωνα-Βέρωνα και του Όλγανου, με τους ποταμούς της Ημαθίας Αλιάκμονα, Τριπόταμο και Αράπιτσα. Με άλλα λόγια βρήκαμε ότι πίσω από το μυθικό πρόσωπο του φερόμενου ως γιου του Μακεδόνα Φέρη-Βέρη, του πατέρα της Μίεζας, τις Βέροιας και του Όλγανου, υπάρχει ο προσωποποιημένος ποταμός της Μακεδονίας Φέρης, Βέρης Αλιάκμονας με τις Νύμφες Ναϊάδες (Νεράϊδες) κόρες του, Μίεζα και Βέροια, και τον ποταμό γιο του Όλγανο, και πίσω από το μυθικό πρόσωπο του άγνωστης (για τις ιστορικές πηγές) ταυτότητας ΙΔΡΥΤΗ-ΚΤΙΤΟΡΑ της Φέροιας-Βέροιας υπάρχει ο προσωποποιημένος ποταμός Φέρων, Βέρων Τριπόταμος, ενώ ο ποτάμιος θεός των αρχαίων Ημαθιωτών ο Όλγανος, ότι είχε επισκιαστεί από την εξαιρετικής μεγαλοπρέπειας ιερά πίσα (ποτίστρα, πηγή) του, Ιαράπισα.
Στη συνέχεια, επειδή θα ήταν άδικο να σχηματιστεί αρνητική γνώμη για τους ποταμούς Φέρη και Φέρωνα, θα αναφερθώ και στα θετικά τους στοιχεία.
Σχετικά με τον Αλιάκμονα θα παραθέσω μια παράγραφο του πολύ ενδιαφέροντος βιογραφικού έργου «Μοιάζει με παραμύθι» Βέροια 2017, του Αναστασίου Πατσίκα, γιου του ιδρυτή του ΛΑΟΥ, στην οποία ο αείμνηστος Ζήσης Πατσίκας (1910-1987), χρησιμοποιώντας αριστοτεχνικά ως επιχείρημα τις «πλημμυρίδες» του Αλιάκμονα με τις ευεργετικές συνέπειές τους, στους Ρουμλουκιώτες που τον ρωτούσαν «πώς βρέθηκε ξαφνικά (όντας ξένος) στα μέρη τους, απαντούσε: «Στα δικά μου χώματα ήρθα. Αυτά τα χώματα που εσείς ζείτε και καλλιεργείτε είναι από τη Δυτική Μακεδονία, από τα μέρη μου. Τα έφεραν εδώ οι πλημμυρίδες του Αλιάκμονα και έγιναν χώματά σας, αλλά παραμένουν και δικά μου χώματα».
Από μια τέτοια απάντηση οι Ρουμλουκιώτες ξαφνιάζονταν και έμεναν άναυδοι, επειδή «από πάππου προς πάππον» ήξεραν ότι ο κάμπος τους κάποτε ήταν θάλασσα και έγινε εύφορη στεργιά με τις προσχώσεις προπάντων του Αλιάκμονα, που δεν ήταν επομένως μόνο Λωλοπόταμος αλλά και ευεργέτης, κουβαλητής, Φέρης, Βέρης.
Αλλά και ο Φέρων Τριπόταμος δεν υπήρξε μόνο καταστροφικός. Είναι και μεγάλος ευεργέτης της πόλης του, επειδή η κοίτη του αποτελεί έναν ονειρεμένο κήπο, πνεύμονα οξυγόνου και δροσιάς, που αν αξιοποιηθεί, όπως πρέπει, θα γίνει πόλος έλξης όχι μόνο των Βεροιαίων αλλά και των απανταχού φυσιολατρών.
Βασική προϋπόθεση της επανασύνδεσης των Βεροιαίων με το ποτάμι τους, γιατί υπήρξαν και χρόνια που η κοίτη του Τριπόταμου ήταν τόπος αναψυχής των παροικούντων – μάρτυρες παλιές φωτογραφίες – είναι η εδραίωση της εμπιστοσύνης τους σ’ αυτό, η οποία οπωσδήποτε κλονίστηκε έπειτα από τις δύο «πρόσφατες» καταστροφικές του πλημμύρες, του 1979 και του 1935.
Η κατασκευή κάποιων έργων για τα οποία θα αποφασίσουν ειδικοί, που θα θέσουν υπό έλεγχο την ποσότητα του νερού, που αυξάνεται επικίνδυνα, όταν τύχει να πέσει κατακλυσμιαία βροχή στην περιοχή των πηγών του Φέρωνα Τριπόταμου, πρέπει να είναι το πρώτο βήμα.
Τώρα υπάρχουν, ευτυχώς, οι Φίλοι του Τριπόταμου, τους οποίους πρέπει να βοηθούμε όλοι, λαός και άρχοντες, για να υλοποιηθούν τα όνειρα.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ο ΠΟΤΑΜΟΣ ΛΥΔΙΑΣ, ΛΟΥΔΙΑΣ
Θα ήταν οπωσδήποτε παράλειψη, αν δεν αναφέραμε ανάμεσα στους ποταμούς της Ημαθίας και τον Λουδία, το σύνορό της με το Νομό Θεσσαλονίκης, για τον οποίο ο πατέρας της Ιστορίας Ηρόδοτος έγραψε τα εξής: Ηροδότου Ιστοριών, Ζ 127 (5ος αι. π.Χ.) «…αρξάμενος από Θέρμης πόλιος και της Μυγδονίης μέχρι Λυδίεώ τε ποταμού και Αλιάκμονος, οι ουρίζουσι γην την Βοττιαιίδα τε και Μακεδονίδα, ες τώυτό ρέεθρον το ύδωρ συμμίσγοντες» (=ο παραθαλάσσιος χώρος, στον οποίο στρατοπέδευσε ο στρατός του Ξέρξη (480 π.Χ.) «άρχιζε από την πόλη Θέρμη και τη Μυγδονία και έφτανε μέχρι τους ποταμούς Λυδία (Λουδία) και Αλιάκμονα, οι οποίοι χωρίζουν την Βοττιαιίδα από τη Μακεδονίδα και ενώνονται στην ίδια κοίτη» (πριν από τις εκβολές τους στο θερμαϊκό κόλπο).
Αν λάβουμε υπόψη μας ότι στην εποχή του Ηροδότου (5ος αι. π.Χ.) το υ (ύψιλον) προφερόταν ακόμα ως ου, αντιλαμβανόμαστε ότι και στην εποχή μας (21ος αι. μ.Χ.) το όνομα του μακεδονικού αυτού ποταμού προφέρεται σχεδόν όπως προφερόταν πριν από εικοσιπέντε περίπου αιώνες (Λυδίας, αρχ. προφ. Λουντίας, νεοελλ. προφ. Λουδίας) και συναριθμείται μαζί με τα άλλα αρχαία ημαθιώτικα ονόματα (Φέροια, Βέροια-Ιαρά Πίσα, Αράπιτσα) που άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου.
Ο ποταμός Λουδίας, που έχει το σπάνιο χάρισμα για ελληνικό ποτάμι να είναι πλωτός σε μεγάλο τμήμα της διαδρομής του, από το Νομό της Πέλλας, όπου έχει τις περισσότερες πηγές του, ως τους Νομούς Θεσσαλονίκης και Ημαθίας τους οποίους χωρίζει αλλά και ενώνει, πριν χυθεί στο Θερμαϊκό κόλπο ανάμεσα στις εκβολές του Αξιού και του Αλιάκμονα, θα μπορούσε να προσφέρει ίσως πολλά στον τουρισμό της Κεντρικής Μακεδονίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ηροδότου Ιστορία, Η΄ 137, 128 και Ζ΄ 127.
2. Γ.Χ. Χιονίδη, Ιστορία της Βέροιας (της πόλεως και της περιοχής, τομ. Α΄, Βέροια 1960.
3. Κ. Ρωμιοπούλου, Λευκάδια-Αρχαία Μίεζα (έκδοση Υπ. Πολιτισμού Ταμ. Αρχ. Πορ. Και Απαλλοτριώσεων) Αθήνα 1997.
4. Θ. Γαβριηλίδη, Η Βέροια στους αιώνες – Βεργιώτικα Σημειώματα (Ο αρχαίος δρόμος), Οι Βυζαντινές γειτονιές – Οι Βυζαντινές εκκλησίες που έγιναν τζαμιά – Τα οθωμανικά μνημεία – Οι Μουσουλμανικές συνοικίες – Η επίσκεψη του Μεχμέτ Δ΄ του κυνηγού – Οι παλιές Γέφυρες – Τα ιερά δένδρα – Οι επώνυμες βρύσες… και ένα δημοτικό τραγούδι (για το νερό της Βέροιας).
Το βιβλίο αυτό ήταν προσφορά του ΛΑΟΥ το 1999 στους αναγνώστες του.
5. Θ. Γαβριηλίδη, Αφιέρωμα στην Αράπιτσα-Όλγανο, περιοδικό ΝΙΑΟΥΣΤΑ, τευχ. 184, 2023, σελ. 12-21.
6. Ι. Δρ. Σταματάκου, Λεξικόν της Αρχ. Ελλ. Γλώσσης, λήμμα φέροισα.
7. Μ.Χ. Οικονόμου, Γραμματική της Αρχ. Ελληνικής, Α΄ Λυκείου, Ο.Ε.Δ.Β. Αθήνα (τονισμός των συνθέτων, σελ. 283).
8. Μακεδονία 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, εκδοτική Αθηνών Α.Ε. Αθήνα 1982.
9. Ε.Ι. Στουγιαννάκη, Ιστορία της Πόλεως Ναούσης (από της ιδρύσεως μέχρι της καταστροφής του 1822) εκδ. Σ.Α.Λ.Γ.Ν., Θεσ. 1976.
