Φωτό: Η μεγαλόπρεπη πέτρινη γέφυρα του Σταυρού ή του Χατζηκάβουρα που αφανίστηκε από πλημμύρα του Φέρωνα Τριποτάμου το Δεκέμβρη του 1935\
Γράφει ο
Θωμάς Γαβριηλίδης
Β΄ ΦΕΡΩΝ, ΒΕΡΩΝ, ΤΡΙΠΟΤΑΜΟΣ
«Βέροια, πόλις Μακεδονίας ην Φέρωνα κτίσαι φασίν, αυτούς δε το φ εις β μεταποιείν, ως (φάλακρον) βάλακρον και Βίλιππον και Κεβαλίνον άλλοι από Βεροίας της Βέρητος του Μακεδόνος». (Στεφάνου Βυζαντίου επιτομή «Εθνικών», εκδ. Βερολίνου, τομ. Α΄, σελ. 164-165).
Όπως φαίνεται από το παραπάνω κείμενο του Στέφανου του Βυζάντιου υπήρχε μακεδονική παράδοση που έλεγε ότι την πόλη Βέροια την ίδρυσε ο Φέρων, του οποίου το όνομα στη μακεδονική διάλεκτο έγινε Βέρων, και ότι ο Φέρων έδωσε στην πόλη του όνομα προερχόμενο από το όνομά του, ονομάζοντάς την Φέροια, όνομα το οποίο στη μακεδονική διάλεκτο έγινε Βέροια.
Στο κείμενο του Στέφανου του Βυζάντιου δεν γίνεται δυστυχώς κανένας λόγος για το ποιος ήταν ο ιδρυτής της Βέροιας ο Φέρων, Βέρων δεν γίνεται κανένας λόγος δηλαδή για τα στοιχεία της ταυτότητάς του, γι’ αυτό και καταφεύγω πάλι στην Ιστορία της Βέροιας (τομ. Α΄ σελ. 49) του Γ. Χιονίδη και μεταφέρω από αυτήν τα σχετικά με το θέμα του σημειώματός μου:
«Ποίος όμως ήτο ο Φέρων που ίδρυσε την Βέροια: Άγνωστον. Ο Τάφελ (Real Enc. α΄ εκδ. τομ. σελ. 1099 “…de Heros Pheror…) ονομάζει αυτόν ήρωα. Τούτον δε φαίνεται ότι ακολουθεί και ο Μ. Δήμιτσας (Μ. Δήμιτσας, Αρχ. Γεωργαφ. Μακεδονίας, τομ. Β΄, σελ. 34). Εις την Μ.Ε. Εγκυκλοπαίδειαν ο Φέρων αναφέρεται ως στρατηγός (Μ.Ι. τομ. Ζ΄, σελ. 130, άρθρον Μητροπολίτου Πολυκάρπου Σακελλαροπούλου) και προς υποστήριξιν της γνώμης αυτής γίνεται παραπομπή εις τον Μελέτιον, αλλά ο Μελέτιος δεν ονομάζει τον Φέρωνα στρατηγό (Μελετίου «Γεωργαφία»… σελ. 472: «…του Φέρωνος, ον αυτοί Βέρωνα εκάλουν…». Το μόνον ασφαλές είναι ότι ο Φέρων δεν ήταν Μακεδών, αφού ύστερον ωνομάσθη υπό των Μακεδόνων Βέρων…».
ΑΛΙΑΚΜΩΝ ΦΕΡΗΣ – ΦΕΡΩΝ ΤΡΙΠΟΤΑΜΟΣ
Με την ταύτιση του Φέρωνα-Βέρωνα με τον ποταμό της Βέροιας Τριπόταμο συνηγορούν, κατά τη γνώμη μου, τα εξής δεδομένα:
1. Τα ονόματα Φέρης (Φέρεες) και Φέρων Φέρουν είναι παράγωγα του ίδιου αρχαίου ελληνικού ρήματος φέρω με κοινό το θέμα φερ. Το πρώτο όνομα Φέρης είναι ουσιαστικό, ενώ το δεύτερο ο Φέρων, είναι ουσιαστικοποιημένη μετοχή ενεστώτα και αρχικά κλινόταν ως μετοχή (ο φέρων, του φέροντος ενώ μετά την ουσιαστικοποίησή της ακολούθησε τις κλίσεις ουσιαστικών (ο Φέρων, του Φέρωνος).
Το θηλυκό της μετοχής ενεστώτα του ρήματος φέρω, ως γνωστόν, στην αττική διάλεκτο έχει τη μορφή «φέρουσα» αλλά στην αιολοδωρική διάλεκτο, στην οποία υπάγεται και η μακεδονική διάλεκτος, είχε τη μορφή «φέροισα». Από τον τύπο αυτό «φέροισα» με αποβολή του σίγμα μεταξύ φωνηέντων, σύμφωνα με κανόνα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας που ενεργοποιούνταν κατά περιόδους, προήλθε ο τύπος «φέροια» ο τύπος δηλαδή του ονόματος της πόλης Φέροιας, τον οποίο, σύμφωνα με τα γραφόμενα του Στέφανου του Βυζάντιου, οι Μακεδόνες προετοιμάζοντάς τον στην διάλεκτό τους τον έκαναν Βέροια.
Το όνομα Φέρης, επανερχόμαστε, μετά τη σύντομη παρεμβολή των σχετικών με το όνομα Βέροια στο θέμα της ταύτισης του Φέρωνα με τον Τριπόταμο είναι ουσιαστικό, γνωστό και ως κύριο όνομα του μυθικού Φέρητος, ιδρυτή των Φερών της Θεσσαλίας.
2. Και τα δύο ονόματα (ο Φέρης και ο Φέρων) ως ονόματα ποταμών εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό. Προειδοποιούν τους ανθρώπους να προσέχουν στις σχέσεις τους μ’ αυτά τα ποτάμια, επειδή έχουν «συνήθιο» να κατεβάζουν «ξαφνικά» μεγάλες ποσότητες νερού και να γίνονται επικίνδυνα για ανθρώπους και ζωντανά, που διασχίζουν την κοίτη τους, όταν αυτή φαίνεται ευκολοδιάβατη ή κατοικοεδρεύουν σιμά της.
Είναι γνωστό ότι στο παρελθόν και ο Φέρης-Βέρης-Αλιάκμων (πριν να δημιουργηθούν φράγματα στην κοίτη του) δημιουργούσε συχνά καταστροφικές πλημμύρες, αλλά ότι και ο Φέρων-Βέρων-Τριπόταμος σε μια από τις πλημμύρες του, εκείνην του 1935 αφάνισε όλες τις παλιές πετρόχτισες καμαρωτές γέφυρες της Βέροιας, και του ξέφυγε μόνο η καμάρα της γέφυρας της Παναγίας Δεξιάς (Καραχμέτη).
ΤΟ ΟΝΟΜΑ «ΒΕΡΗΣ» ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟ ΤΟΥ «ΒΕΡΩΝΑ»
Τα «μακεδονικά» ονόματα Βέρης και Βέρων, ενώ, όπως προαναφέρθηκε, έχουν την ίδια καταγωγή, ως παράγωγα του ρήματος φέρω, και την ίδια ουσία, δεν είναι όμως και σύγχρονα. Το όνομα Βέρης είναι αρχαιότερο, γι’ αυτό και είχε λησμονηθεί από τους Μακεδόνες η προσέλευσή του από το παλιό το προμακεδονικό όνομα Φέρης, το οποίο δεν μνημονεύεται σε κανέναν από τους γνωστούς σχετικούς μακεδονικούς μύθους ή παραδόσεις, ενώ για το όνομα Βέρων σημειώνεται ότι πιο πριν λεγόταν Φέρων άλλαξε, όταν έγινε μακεδονικό.
Έτσι εξηγείται το γιατί ο Βέρης θεωρείται γιος του Μακεδόνα, ενώ ο Βέρων, που, ως μη Μακεδόνας αλλά Αιολέας ή Δωριέας, ονομαζόταν Φέρων, παρέμενε άγνωστος ως προς τα υπόλοιπα στοιχεία της ταυτότητάς του.
Το ότι το όνομα Βέρης (Φέρης) είναι αρχαιότερο από το όνομα Βέρων (Φέρων) δεν σημαίνει βέβαια ότι και ο ένας ποταμός είναι αρχαιότερος από τον άλλο (κάτι τέτοιο θα μας πήγαινε πολύ πίσω στο απώτερο παρελθόν) αλλά ότι ο Φέρης (Βέρης) Αλιάκμων έγινε επώνυμος Έλληνας και Μακεδόνας πιο πριν από τον Φέρωνα (Βέρωνα) Τριπόταμο, ο οποίος έγινε επώνυμος, όταν ίδρυσε τη Φέροια-Βέροια ή μάλλον μετά την ίδρυση της Φέροιας-Βέροιας στις όχθες του από κάποιους Πρωτοαρκάδες ή Πρωτοαιολείς.
ΠΑΛΙΟΤΕΡΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ, ΤΟΥ 1990-1999
Για την ταυτότητα της Βέροιας, την ετυμολογία του ονόματός της και τη σχέση της με το Φέρωνα είχα γράψει μια σειρά σημειωμάτων (5) στην εφημερίδα της Βέροιας ΗΜΕΡΗΣΙΑ τον Μάρτη και Απρίλη του 1990.
Στις παλιές γέφυρες της Βέροιας και τη θεομηνία του 1935 είναι αφιερωμένες οι σελίδες 44-52 του βιβλίου μου «Η Βέροια στους αιώνες – Βεροιώτικα σημειώματα» Βέροια 1999. Στη σελίδα 45 του βιβλίου αυτού σημειώνονται μεταξύ των άλλων και τα εξής: «Επειδή είναι «κοινό μυστικό» ότι και η πλημμύρα του 1935, όπως και εκείνη του 1970 οφειλόταν ως ένα σημείο και σε ανθρώπινα λάθη και παραλείψεις, όπως ήταν, για παράδειγμα, η αδιαφορία για την κατάσταση που επικρατούσε μέσα στην κοίτη και στις όχθες του Τριπόταμου (άναρχη βλάστηση, ετοιμόρροπα δένδρα κ.λπ.) είναι καλό τα προηγούμενα παθήματα να μας γίνουν μαθήματα, ώστε να πάρουμε τα μέτρα για να μην επαναληφθεί παρόμοια συμφορά όσο εξαρτάται βέβαια από εμάς».
Πρέπει να σημειωθεί ότι το βιβλίο μου «Βέροια στους αιώνες» 1999 ήταν προσφορά του ΛΑΟΥ στους συνδρομητές του και πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι ο ιστορικός Γ.Χ. Χιονίδης αφιερώνει στην ετυμολογία του τοπωνυμίου Βέροια, την ορθογραφία (Βέροια ή Βέρροια;) και την καταγωγή του, αν είναι Ελληνική ή Ιλλυρική ή Φρυγική, τις σελίδες 52-65 του πρώτου τόμου του έργου του Ιστορία της Βεροίας (της πόλεως και της περιοχής), Βέροια 1960, στις οποίες και παραπέμπω τους φίλους αναγνώστες για πληρέστερη ενημέρωση.
Συνεχίζεται
