Γράφει ο
Θωμάς Γαβριηλίδης
Α΄ ΑΛΙΑΚΜΩΝ,
ΦΕΡΗΣ, ΒΕΡΗΣ
«…Βέρης γαρ τρεις εγέννησε, Βέροιαν, Μίεζαν, Όλγανον…¨.
Στο σύγγραμμα «Επιτομή Εθνικών» του Στέφανου Βυζάντιου (2ος αι. μ.Χ.), από το οποίο προέρχεται το παραπάνω απόσπασμα, αναφέρεται ότι ο γιος του Μακεδόνα ο Βέρης είχε τρία παιδιά, δύο κόρες τη Μίεζα και τη Βέροια, και έναν γιο, τον Όλγανο. Τα ονόματα των δύο θυγατέρων του, έγιναν ονόματα δύο πόλεων της Ημαθίας, της Μίεζας και της Βέροιας, ενώ ο γιος του μεταμορφώθηκε σε ποτάμιο θεό, στον ίδιο τόπο με τις αδερφές του.
Στην Ιστορία της Βέροιας (της πόλεως και της περιοχής, τομ. Α΄, Βέροια 1960) του Γ.Χ. Χιονίδη αναφέρεται ότι ο Βέρης ήταν μυθικό πρόσωπο, το οποίο ο Εζέ (Heuzey, Γάλλος συγγραφέας) ταύτισε με τον ποταμό Αλιάκμονα.
Με την ταύτιση του Αλιάκμονα με τον Βέρη αφήνεται, όπως φαίνεται, να εννοηθεί ότι οι Τημενίδες, Περδίκκας, Γαυάνης και Αέροπος, ευγνωμονώντας τον ποτάμιο θεό που τους γλίτωσε από τους Λεβαίους διώκτες τους κατεβάζοντας ξαφνικά πάρα πολύ νερό, που έκανε την κοίτη του αδιάβατη μετά το πέρασμά τους, τον αποκάλεσαν Φέρη (ο Φέρεες=αυτός που φέρνει, με όνομα δηλαδή το οποίο έγινε έπειτα στη μακεδονική διάλεκτο, που μετέτρεπε το φ σε β, Βέρης.
Σύμφωνα με τα παραπάνω θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι και ο Όλγανος, ο γιος του Φέρητα-Βέρητα (Αλιάκμονα) θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον ποταμό της πόλης που είχε το όνομα της αδερφής του της Βέροιας, τον ονομαζόμενο τώρα Τριπόταμο, αν δεν υπήρχε και ένας άλλος αρχαίος μακεδονικός μύθος ή μάλλον παράδοση που επίσης διέσωσε ο Στέφανος ο Βυζάντιος στο προαναφερθέν σύγγραμμά του, παράδοση που έλεγε ότι η πόλη Βέροια χτίστηκε από τον Φέρωνα, τον οποίο οι Μακεδόνες έλεγαν Βέρωνα, ενώ για το όνομά της άλλοι υποστήριζαν ότι προήλθε από το όνομα του Φέρωνα-Βέρωνα και άλλοι από την κόρη του Φέρητα-Βέρητα, τη Φέροια-Βέροια.
Αφήνοντας όμως για υστερότερα τα σχετικά με την ταύτιση του ιδρυτή και ονοματοδότη της πόλης της Βέροιας Φέρωνα-Βέρωνα με τον ποταμό της πόλης της Βέροιας, που τώρα λέγεται Τριπόταμος, και τα σχετικά με την ταύτιση του ποτάμιου θεού Όλγανου με τον ποταμό της αδελφής του της Μίεζας που τώρα λέγεται Αράπιτσα (όνομα θηλυκό) και διασχίζει τη διάδοχο της αδελφής του, τη Νάουσα, επανερχόμαστε για να σημειώσουμε ακόμα λίγα σχετικά με τον πρώτο και μεγαλύτερο ποταμό της Ημαθίας-Μακεδονίας Αλιάκμονα, Φέρη, Βέρη.
ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΤΟΥ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ
Στην Ελληνική Μυθολογία ο Αλιάκμονας (αρχ. ο Αλιάκμων, του Αλιάκμονος κ.λπ.) όπως όλοι οι ποταμοί, θεωρούνταν ποτάμιος θεός.
Ως ποτάμιος θεός ο Αλιάκμων ήταν γιος του Ωκεανού και της Τηθύος (Ησιόδου Θεογονίοι 337) ή γιος του Παλαιστίνου και εγγονός του Ποσειδώνα (Πλουτάρχου Περί ποταμών 11, 1).
Το όνομα Αλιάκμων, που είναι ελληνικό (όπως και τα ονόματα Πιερία και Ενιπεύς, που επίσης είναι ελληνικά) υπήρχε στην περιοχή και πριν από την εμφάνιση σ’ αυτήν των Μακεδόνων (που επίσης ήταν Έλληνες) και είναι μάρτυρας ότι και πριν από την ενδιάμεση εγκατάσταση στην περιοχή διαφόρων άλλων λαών και φυλών, αυτή είχε κατοικηθεί από ελληνικά επίσης φύλα (Πρωτοαρκάδες και Πρωτοαιολείς) τα οποία είχαν αφήσει ανεξίτηλα ίχνη. (ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, εκδ. Αθηνών Α.Ε. Αθήνα 1982).
ΑΛΙΑΚΜΩΝ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ
Ας σημειωθεί ότι το όνομα Αλιάκμων το είχε στα πολύ παλιά χρόνια και ένας ποταμός της Αργολίδας (Πελοπόννησος), ο οποίος έπειτα ήταν ευρύτερα γνωστός ως Ίναχος.
Για τον Ίναχο η παράδοση έλεγε ότι πρωτύτερα ονομαζόταν Καρμάνορας ώσπου κάποτε πνίχτηκε στα νερά του ένας Τιρύνθιος βοσκός ονομαζόμενος Αλιάκμων, οπότε ο Καρμάνορας πήρε το όνομα του πνιγμένου βοσκού.
Για τον Τιρύνθιο Αλιάκμονα η παράδοση έλεγε ότι είχε τρελαθεί επειδή είχε δει τυχαία το Δία να ζευγαρώνει με τη Ρέα.
Ένα τέτοιο θέαμα ήταν επόμενο να τρελάνει τον αγαθό βοσκό, αλλά γεννάται το ερώτημα αν την τρέλα του την πήρε και «ο βαφτισιμιός» του, ο ποταμός Αλιάκμων, επειδή τότε, το «κοινώς λεγόμενον», «τρελός νουνός σε βάφτισε» δεν ισχύει μόνο για τους ανθρώπους αλλά και για τα ποτάμια σαν τον Μακεδόνα Αλιάκμονα που είναι γνωστός και ως «Λωλοπόταμος» (=Τρελοπόταμος), επειδή, ενώ στην περιοχή της Ημαθίας και της Καμπανίας, από τις οποίες περνά για να φτάσει στις εκβολές του στις πιερικές ακτές, ο καιρός ήταν «χαρά θεού», αυτός έφερνε «ξαφνικά» μεγάλες ποσότητες νερού, φούσκωνε, και τις πλημμύριζε.
ΟΙ ΠΛΗΜΜΎΡΕΣ ΤΟΥ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ
Πριν από εικοσιέξι περίπου χρόνια, τον Μάρτιο του 1997 είχα δημοσιεύσει στο φιλόξενο ΛΑΟ μια σειρά σημειωμάτων μου για τις πλημμύρες του Αλιάκμονα στα πλαίσια ερευνών μου σε Κοινότητες της Ημαθίας.
Τα αποτελέσματα των ερευνών μου εκείνων δημοσιεύτηκαν σε μια σειρά σημειωμάτων και αποτέλεσαν μια Συλλογή με τον τίτλο «Ημαθία Αγαπημένη» που ακόμη δεν αξιώθηκα να την ετοιμάσω για δημοσίευση.
Στο σημερινό μου σημείωμα το σχετικό με την ταύτιση του Λωλοποτάμου Αλιάκμονα με τον «μυθικό;» πατέρα της Βέροιας, της Μίεζας και του ποτάμιου θεού Όλγανου τον γιο του Μακεδόνα Φέρη-Βέρη παραθέτω σαν επίλογο τον πρόλογο των σημειωμάτων μου των σχετικών με τις πλημμύρες του Αλιάκμονα που λέει τα εξής:
ΓΕΓΟΝΑΜΕΝ ΝΗΣΙΩΤΑΙ!
«Μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα ο Αλιάκμονας, ο ιερός ποταμός των αρχαίων Μακεδόνων, που εκβάλλει στις ακτές της Πιερίας στο Θερμαϊκό κόλπο, πλημμύριζε αρκετά συχνά.
Έπειτα από κάθε «φούσκωμα» του ποταμού η πεδιάδα της Καμπανίας έμοιαζε με νησόσπαρτη λίμνη. Τα τοπωνύμια Νησί, Νησέλι, Νησελούδι, Ημαθίας δεν πρέπει να είναι άσχετα με το φαινόμενο αυτό.
Από επιστολή του επισκόπου Καμπανίας Θεοφίλου Παφίλη (1749-1795) προς τον επίσκοπο Σερβίων και Κοζάνης Ιγνάτιο (1752-1785) μαθαίνουμε ότι στα χρόνια τους από «γιγαντιαίο σκίρτημα» του Αλιάκμονα πλημμύρισαν πάνω από δέκα χωριά της Καμπανίας, ενώ η Καψόχωρα, όπου έτυχε να βρίσκεται ο Θεόφιλος, και άλλα τέσσερα χωριά της περιοχής είχαν αποκλειστεί απ’ τα νερά και οι χωρικοί μετακινούνταν με «σκάφη ποταμηγά» (ποταμόβαρκες).
Η κατάσταση αυτή έκανε τον λόγιο επίσκοπο Καμπανίας Θεόφιλο Παπαφίλη να γράψει τη φράση που τα λέει όλα: «ημείς δε οι πρώην ηπειρώται γεγόναμεν νησιώται!» (Εμείς που πριν ήμασταν στεργιανοί, έχουμε γίνει νησιώτες!).
