Γράφει ο
Θωμάς Γαβριηλίδης
ΜΕΡΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΤΟΥ ΣΙΡΡΑ
(ΜΕΡΟΣ Β΄)
α΄. «Φίλιππος βασιλεύς Μακεδόνων» Εκδοτική Αθηνών, Α.Ε. Αθήνα 1980, σελ. 37
«Σε ορισμένους συγγραφείς κατά καιρούς η διάκριση μεταξύ Λυγκηστών (Μακεδόνων) και Ιλλυριών φαινόταν δύσκολη. Η Ευρυδίκη, παραδείγματος χάριν, η σύζυγος του Αμύντα Γ΄ και μητέρα του Φιλίππου Β΄, παρόλο ότι ανατράφηκε στην αυλή του Λυγκηστή πάππου της Αρραβαίου, μνημονεύεται συχνά ως «Ιλλυρίς».
β΄. «Φίλιππος βασιλεύς Μακεδόνων», Εκδ. Αθ., σελ. 168:
«Η μητέρα του Φιλίππου Β΄ Ευρυδίκη προσφερόταν για συκοφάντηση. Περιγράφεται ως «τρισβάρβαρος Ιλλυρίς»…
γ΄. Μανόλης Ανδρόνικος – Βεργίνα – οι βασιλικοί τάφοι, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1984, σελ. 24.
«Έξω από τον ανατολικό τοίχο του ναΐσκου (της Εύκλειας) φάνηκε μια λαμπρή βάση αγάλματος, δίπλα της μια δεύτερη και πιο πέρα η θεμελίωση μιας τρίτης. Στην κάθετη επιφάνεια της πρώτης άρχισαν να διακρίνονται οι χαρακιές μιας επιγραφής, γράμματα σπάνιας επιμέλειας, ωραία, σίγουρα του 4ου π.Χ. αιώνα. Διαβάσαμε: ΕΥΡΥΔΙΚΑ ΣΙΡΡΑ ΕΥΚΛΕΙΑΙ.
Η θεότητα λοιπόν ήταν η Εύκλεια, μια θεότητα γνωστή σε πολλές περιοχές της νότιας Ελλάδας και στην Αθήνα… Ευρυδίκες υπήρξαν πολλές στην ιστορία των Μακεδόνων. Όμως μόνο μία είχε αυτό το ασυνήθιστο, πατρώνυμο… η σύζυγος του Αμύντα Γ΄, του πατέρα του Φιλίππου Β΄.
δ΄. Μανόλης Ανδρόνικος, ΒΕΡΓΙΝΑ, Β.Τ. Εκδ. Αθ. 1984, σελ. 50-51.
«Στην όψη της βάσης… υπάρχει μια επιγραφή ΕΥΡΥΔΙΚΑ ΣΙΡΡΑ ΕΥΚΛΕΙΑΙ. Τα γράμματα είναι χαραγμένα με περισσή φροντίδα…. Δεν είναι δύσκολο να τα χρονολογήσουμε στο 2ο μισό του 4ου π.Χ. αιώνα… Η Εύκλεια δεν είναι άγνωστη στο ελληνικό πάνθεο, κάποτε το όνομα αυτό συνοδεύει, ως επίθετο, το όνομα της Άρτεμης (Άρτεμις Εύκλεια), ενώ άλλοτε η Εύκλεια λατρεύεται ως αυθύπαρκτη θεότητα…
Αν θυμηθούμε πως η ανέγερση του ναού της Εύκλειας στην Αθήνα έγινε ύστερα από τις νίκες των Αθηναίων στους περσικούς πολέμους, και σκεφτούμε τη σημασία του ονόματος της θεότητας και συνδυάσουμε αυτές τις σκέψεις με τη χρονολογία της επιγραφής, έχουμε το δικαίωμα να υποθέσουμε πως ένα τέτοιο ανάθημα μπορεί να σχετίζεται με τη νίκη του Φιλίππου στη Χαιρώνεια (338 π.Χ.), όπου μάλιστα διακρίθηκε και ο γιος του Αλέξανδρος. Τέλος μια μικρότερης σημασίας, αλλά χρήσιμη πληροφορία που προκύπτει από το εύρημα, είναι ότι η Ευρυδίκη, πρέπει να έζησε πολλά χρόνια κι ύστερα από το 368 π.Χ., την τελευταία, ως τώρα (1984), μαρτυρημένη χρονολογία για την πολυτάραχη και σκανδαλώδη ζωή αυτής της γυναίκας».
5. ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΙΕΡΑΠΟΛΙΗΤΙΣ ΑΝΕΘΗΚΕ
Η σκέψη ότι ο Πλούταρχος, αν και είχε υπόψη του το χαρακτηρισμό της Ευρυδίκης στον πρώτο στίχο του επιγράμματος ως «Ιεραπολιήτιδος», επέμενε να την χαρακτηρίζει ως «Ιλλυρίδα και τρισβάρβαρη» με προβλημάτισε, επειδή, ή έπρεπε να δεχτώ ότι η Ευρυδίκη καταγόταν από πόλη της Ιλλυρίας που είχε το ελληνικό όνομα Ιεράπολη (την οποία δεν έχω βρει στις αρχαίες πηγές που έχω υπόψη μου) οπότε θα έπρεπε να θεωρήσω εντελώς ανιστόρητο το χαρακτηρισμό της Ευρυδίκης ως «τρισβάρβαρης», εφόσον μια πόλη με όνομα ελληνικό θα προϋπέθετε παρουσία εκεί Ελλήνων, ή να ψάξω να δω μήπως η λέξη «Ιεραπολιήτις» μπορεί να μη σήμαινε την καταγωγή της Ευρυδίκης από κάποια Ιεράπολη αλλά κάτι άλλο, γνωστό στον Πλούταρχο (Ιεραπολιήτις, ιωνικτύπος. Στην αιολοδωρική διάλεκτο Ιεραπολιάτις όπως και στη μακεδονική.
6. ΙΕΡΑΠΟΛΟΣ: Ο ΑΝΩΤΑΤΟΣ
ΙΕΡΕΥΣ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΠΟΛΕΩΝ…
Στο έγκριτο ΜΕΓΑ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ των H. Liddell, R. Scott, Α. Κωνσταντινίδου υπάρχουν οι εξής πολύ ενδιαφέρουσες για το σημείωμά μου λέξεις: Ιεραπολέω: είμαι ιεραπόλος. Ιεραπολία (Ιων, η ιεραπολίη): ιερατικό αξίωμα. Ο Ιεραπόλος (πολέω): ο ανώτατος ιερεύς εν τισι των Ελληνίδων πόλεων.
Οι παραπάνω αρχαίες ελληνικές λέξεις με έκαναν να αναρωτηθώ μήπως η λέξη του επιγράμματος της Ευρυδίκης, που μας απασχολεί, «η Ιεραπολιήτις», δεν χρησιμοποιήθηκε ως παρώνυμο του ουσιαστικού ονόματος «Ιεράπολις» αλλά ως παρώνυμο του ουσιαστικού «Ιεραπολία», ότι δηλαδή δε σημαίνει την καταγόμενη από κάποια πόλη ονομαζόμενη Ιεράπολη, αλλά την έχουσα το ιερατικό αξίωμα της «Ιεραπολίας», την Ιεραπόλο (ο Ιεραπόλος, η Ιεραπόλος ή η Ιεραπολιάτις, ιων. Ιεραπολιήτις).
Η ερμηνεία αυτή, σύμφωνα με την οποία η Ευρυδίκη του Σίρρα, η σύζυγος του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Γ΄, ως βασίλισσα των Μακεδόνων είχε και το αξίωμα της Ιεραπόλου, ήταν δηλαδή ανώτατη ιέρεια, εξηγεί, κατά κάποιο τρόπο, και την εύνοια που της δείχνει ο Πλούταρχος, ο οποίος εκτός των άλλων αξιωμάτων που είχε στην πατρίδα του τη Χαιρώνεια (έγινε επώνυμος άρχων και ίσως Βοιωτάρχης) ήταν και ιερέας των Δελφών, κατά κάποιο τρόπο «συνάδελφός της!».
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ
ΤΗΣ ΕΥΡΥΔΙΚΗΣ
Το επίγραμμα της υποδειγματικής μητέρας, βασίλισσας και ιεραπολιήτιδας Ευρυδίκης ανήκει στην κατηγορία των αναθηματικών επιγραμμάτων. Πρέπει να ήταν χαραγμένο στο βάθρο ενός ανδριάντα τον οποίο είχε αφιερώσει η Ευρυδίκη στις Μούσες για να τις ευχαριστήσει που την φώτισαν να κορέσει τον πόθο της ψυχής της να μάθει «γράμματα καλά». Αποτελείται από δύο ελεγειακά δίστιχα.
Ο Πλούταρχος ο Χαιρωνεύς, που διέσωσε το επίγραμμα στο έργο του «Περί Παίδων Αγωγής» δεν αναφέρει, δυστυχώς, αν το είδε χαραγμένο ο ίδιος και το κατέγραψε, κάτι πολύ πιθανό εφόσον είχε επισκεφθεί τη Μακεδονία, ή αν το άντλησε από κάποια άλλην πηγή. Δεν αναφέρει ούτε τον ποιητή ούτε που βρισκόταν το ιερό των Μουσών στο οποίο είχε γίνει η αφιέρωση.
Το επίγραμμα είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο, στην οποία, σύμφωνα με παράδοση των αρχαίων Ελλήνων, γράφονταν τα επιγράμματα, γι’ αυτό και το όνομα της Ευρυδίκης, το οποίο στη μακεδονική διάλεκτο είχε τη μορφή «Ευρυδίκα» πήρε ιωνική μορφή και γράφτηκε «Ευρυδίκη», και το πρωτοεμφανιζόμενο (;) παρώνυμο Ιεροπολιάτις, έγινε Ιεραπολιήτις.
Η ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΣΙΡΡΑ ΚΑΙ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΟΠΟΙΟΣ;
Προσπαθώντας να μεταφράσω κι εγώ το επίγραμμα της Ευρυδίκης του Σίρρα, επειδή μια άλλη μετάφραση που είχα υπόψη μου, δεν με ικανοποιούσε, αναρωτήθηκα αν η αιτιολογία της αφιέρωσης «ελούσα ψυχή εύιστον πόθον» μου έδινε το δικαίωμα να υποθέσω ότι το επίγραμμα γράφηκε από την ίδια την Ευρυδίκη, γιατί μόνο αυτή ήξερε ότι η ψυχή της ποθούσε να μάθει, να αποκτήσει γνώσεις, έστω κι αν άρχιζε να προσπαθεί σε κάπως προχωρημένη ηλικία, όταν ήδη ήταν μητέρα εφήβων.
Βέβαια το επίγραμμα θα μπορούσε να γραφτεί και από κάποιον καθιερωμένο ήδη επιγραμματοποιό, με την απαραίτητη αμοιβή, κάτι όχι ασυνήθιστο στα αρχαία χρόνια, με την προϋπόθεση της εξομολόγησης σ’ αυτόν τη Ευρυδίκης.
Συνεχίζεται
