Του Μάκη Δημητράκη
Η λέξη Κονάκι είναι τούρκικης προέλευσης (Kοnaκ) και σημαίνει σπίτι και με την ευρύτερη έννοια κατάλυμα. Χρησιμοποιήθηκε στα μεταβυζαντινά χρόνια και κυρίως την περίοδο της τουρκοκρατίας για να δηλωθεί ένα ψηλό (διώροφο ή τριώροφο) επιβλητικό οικοδόμημα.
Συνήθως με τη λέξη κονάκι αποκαλούσαν την κατοικία κάποιου τσιφλικά (μεγαλοκτηματία) που δέσποζε σε μια αγροτική περιοχή και που ολόγυρά της υπήρχαν μικρότερα και χαμηλότερα κτίσματα τα οποία χρησίμευαν και σαν αποθήκες και σαν καταλύματα των εργατών (κολίγων) του αγροκτήματος.
Με την πάροδο των χρόνων κάποιοι τσιφλικάδες έκτιζαν παρόμοια ψηλά οικοδομήματα (κονάκια) και μέσα στις πόλεις στα οποία έμεναν μόνιμα. Παρόμοια κονάκια δημιούργησαν επί τουρκοκρατίας και οι Μπέηδες (αντίστοιχοι με τους τσιφλικάδες) που εκμεταλλεύονταν μια μεγάλη αγροτική περιοχή.
Τα κονάκια των Μπέηδων και των Δημάρχων αλλά και κάποιων Τούρκων αξιωματούχων γνωστά και ως Σαρά(γ)ια ήταν από τα πιο εντυπωσιακά κτίσματα μέσα στην πόλη και τα ωραιότερα ήταν του Μπεκίρ Εφέντη, του Μεχμέτ Αγά Εμίν και του Μουσταφά Αγά.
Στη συνοικία Τσερμέν
Αυτό συνέβη και στη Βέροια. Στη συνοικία Τσερμέν (βρισκόταν έξω από τα τείχη που περιβάλλανε την πόλη) με την πλούσια βλάστηση και τα πολλά τρεχούμενα νερά εγκαταστάθηκαν αμέσως μετά την άλωση της Βέροιας το 1433 πολλοί Οθωμανοί όπως μαρτυράει και το γεγονός της ύπαρξης στη συνοικία τεσσάρων τζαμιών.
Το μεγαλύτερο ήταν το τζαμί του Μεντρεσέ που ανακαινισμένο υπάρχει και σήμερα. Το δεύτερο, το Τσερμέν τζαμί, βρισκόταν στη σημερινή πλατεία της ομώνυμης συνοικίας. Ένα ακόμη τέμενος το τζαμί Γκιολά –γκελντί (μας θυμίζει την τοποθεσία της Βέροιας από την οποία μπήκαν στην πόλη οι Τούρκοι)) βρισκόταν σε πάροδο της σημερινής οδού Αθ. Διάκου και σήμερα αποτελεί ιδιωτική κατοικία. Τέλος υπήρχε και το Μπαϊρ – τζαμί στη συμβολή των οδών Σμύρνης και Πανόρμου το οποίο επίσης μετά από κάποιες μετατροπές αποτελεί ιδιωτική κατοικία.
Μέχρι την απελευθέρωση της Βέροιας από τους Τούρκους το 1912 μεγαλύτερος δρόμος της συνοικίας ήταν η σημερινή οδός Κανάρη που φυσικά ήταν καλντερίμι. .Στο δρόμο αυτό είχαν κτισθεί και τα περισσότερα κονάκια όπου διέμεναν Μπέηδες αλλά και Μουσουλμάνοι Δήμαρχοι της πόλης. Τα περισσότερα από αυτά όταν οι Τούρκοι έφυγαν θεωρήθηκαν ανταλλάξιμα και παραχωρήθηκαν σε προσφυγικές οικογένειες κυρίως Μικρασιατών αλλά και Ποντίων.
το τελευταίο Κονάκι της Βέροιας
Ένα όμως Κονάκι παραμένει ακόμη στη θέση του για να μας θυμίζει σελίδες της νεότερης ιστορίας της πόλης μας. Πρόκειται για την κατοικία του τελευταίου Τούρκου Δημάρχου της πόλης, του Χαλήλ Αλή Βέη (1912-1916) ο οποίος μάλιστα επανεξελέγη Δήμαρχος και μετά την απελευθέρωση της Βέροιας το 1920-1922, «μάρτυρας» του γεγονότος ότι στη Βέροια ο μουσουλμανικός πληθυσμός ήταν και μεγάλος και αδιαίρετος,
Το οίκημα αυτό, με εμφανή σήμερα τα σημάδια της μακρόχρονης ζωής του, έχει κτισθεί τον 19ο αιώνα και έμενε σ΄αυτό ο Δήμαρχος με τις δύο του γυναίκες αφού κάτι τέτοιο επιτρέπει ακόμη και στις μέρες μας το Κοράνι, το ιερό βιβλίο του ισλαμισμού. Σε ένα από τα πολλά δωμάτια που διέθετε το Κονάκι έμενε η πρώτη σύζυγος του Δημάρχου με την οποία δεν είχε αποκτήσει παιδιά. Αυτή «μεγάλωνε» και φρόντιζε τα παιδιά που ο Δήμαρχος είχε αποκτήσει με τη δεύτερη σύζυγό του η οποία έμενε σε άλλο δωμάτιο!
Σύμφωνα με αφήγηση του σημερινού ένοικου του οικήματος όταν σ΄αυτό διέμενε ο Τούρκος Δήμαρχος – περίοδο της απελευθέρωσης της Βέροιας - φιλοξενήθηκε και διανυκτέρευσε σ΄αυτό και ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Α΄!
Όταν κατά τη δεκαετία του 1920 έφυγαν οι Τούρκοι από τη Βέροια οι χώροι του Κονακιού παραχωρήθηκαν από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων σε έξι προσφυγικές οικογένειες «επί ενοικίω». Τέσσερις οικογένειες προσφύγων από τον Πόντο. Ήταν οι οικογένειες των Μιχάλη Ιακωβίδη, Γιώργου Ιωαννίδη, Δημητρίου Καπετανάκη και Γιώργου Νικολαϊδη. Δύο οικογένειες κατάγονταν από τη Μικρά Ασία και ήταν των Γιάννη Γιαβουρίδη και του Γιώργου Τενεκετζίδη που ήταν γνωστός με το «επαγγελματικό» του όνομα Ταμπάκ(ης) = βυρσοδέψης.
Αρκετά χρόνια μετά την εγκατάσταση των προσφυγικών οικογενειών -τέλη της δεκαετίας του 1970 - παραχωρήθηκαν σ΄αυτές οριστικοί τίτλοι ιδιοκτησίας του οικήματος που ισχύουν και σήμερα και οι οποίοι νόμιμα μεταβιβάζονται στους κληρονόμους.
Με την πάροδο του χρόνου η στενότητα του χώρου (ένα δωμάτιο για κάθε οικογένεια – με κοινόχρηστους δευτερεύοντες χώρους ) σε συσχέτιση με τα πολλά μέλη των οικογενειών «ανάγκασε» τις περισσότερες οικογένειες να αναζητήσουν για μόνιμη διαμονή άλλα πιο ευρύχωρα, πιο άνετα σπίτια αλλά και πιο λειτουργικά. Πλην μίας οικογένειας που μετακόμισε στη συμπρωτεύουσα οι υπόλοιπες έμειναν στη Βέροια όπου ζουν και απόγονοί τους.
Ο σημερινός ένοικος
Το οίκημα σήμερα ιδιοκτησιακά ανήκει στους κληρονόμους των πρώτων οικογενειών ενώ σ’ αυτό διαμένει ακόμη και σήμερα ένας εκ των κληρονόμων ο Θεόφιλος (Λαλάκης) Καπετανάκης ο οποίος φροντίζει όσο γίνεται για τη συντήρησή του! Κατά δήλωση του, αξιομνημόνευτα γεγονότα αποτελούν η επίσκεψη του Τούρκου Δημάρχου στη Βέροια και στο Κονάκι την περίοδο δημαρχίας της πόλης μας του Αντώνη Κεμιντζέ και λίγα χρόνια αργότερα της κόρης του η οποία όταν παντρεύτηκε στη Βέροια διέμενε σε οικία που σήμερα υπάρχει στην ίδια περιοχή (γωνία των οδών Μ. Μπότσαρη και Οδ. Ανδρούτσου).
Από την έρευνα που έγινε διαπιστώθηκε πως υπάρχει η διάθεση από το σύνολο των κληρονόμων το Κονάκι - μοναδικό «κομμάτι» του είδους του για την πόλη μας – να περιέλθει σε κάποιο φορέα για να ανακαινισθεί και αξιοποιηθεί.
Και μια πρώτη πρόταση
Κέντρο Έρευνας και Μελέτης
του Προσφυγικού Ελληνισμού
Η Βέροια με την χιλιόχρονη παρουσία της στον ελλαδικό χώρο υπήρξε ανέκαθεν «χωνευτήρι λαών και θρησκειών» για αυτό και ιστορικά υπήρξε ακμαία και σπουδαία. Σημαντική παράμετρος στην πρόοδο αυτή υπήρξε και η εγκατάσταση πολλών προσφύγων που ξεριζώθηκαν από τις «εστίες» και οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην πόλη μας φέρνοντας μαζί τους και τον ελληνισμό τους αλλά και τον πολιτισμό τους. Πολλοί από τους πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της σημερινής συνοικίας Τσερμέν όπως στο Πασα- Κιόσκι και στην Καλλιθέα.
«Ευχής έργο» θα είναι στη συνοικία αυτή της Βέροιας να λειτουργήσει ένα Κέντρο Έρευνας και Μελέτης του Προσφυγικού Ελληνισμού με ότι αυτό συνεπάγεται. Κάτι τέτοιο όμως μπορεί να γίνει πραγματικότητα μόνον αν το τελευταίο Κονάκι που υπάρχει στην πόλη μας περιέλθει στον Δήμο και το Υπουργείο Πολιτισμού!
Ας το έχουν αυτό – κάπου στην άκρη του μυαλού τους - όλοι όσοι κρατούν με τις προτάσεις τους και κυρίως τις αποφάσεις τους, την ευημερία, την πρόοδο και την τύχη της πόλης μας!
Ο Προσφυγικός Ελληνισμός αποτελεί «ΦΑΡΟ» που «οδηγεί» και ταυτόχρονα «διδάσκει»!
