Γράφει ο Γιάννης
Δ. Μοσχόπουλος
mosio@otenet.gr
Από τη γέφυρα Νησελίου το 8ο Τάγμα Ευζώνων με επικεφαλής των Ελευθέριο Μαυρογένη, προπορευόμενο των προσκόπων, συνέχισε βόρεια και προήλασε προς Γιδά. Χωρίς να συναντήσουν εχθρική αντίσταση εισήλθαν αυτοί ως ελευθερωτές στο Γιδά. Ήταν Πέμπτη, 18 Οκτωβρίου 1912, με το παλιό ημερολόγιο, ώρα 9 το πρωί. Το τάγμα αυτό, αφού έλαβε τα ανάλογα μέτρα ασφαλείας, καταυλίσθηκε βορειοανατολικά του χωριού. Οι Πρόσκοποι του Μαζαράκη προωθήθηκαν προς Λιανοβέργι, όπου και έφθασαν χωρίς επεισόδιο.
Την ίδια ώρα η VII Μεραρχία ανέφερε στη Στρατιά: «[…] 18-Χ-12 ώρα 9 […] / Διάβασις Αλιάκμονος εις χείρας Μεραρχίας. Μεραρχία προχωρήση σήμερον διαβαίνουσα ποταμόν. […]». Νεώτερη πληροφόρηση επιβάλλει στην 7η Μεραρχία να ενημερώσει άμεσα την Στρατιά με το ακόλουθο τηλεγράφημα: «18-Χ-12 ώρα 9 π.μ. Γεν. Στρατηγείον. / Γέφυρα Νησέλι κατελήφθη παρά 8ου Ευζωνικού Τάγματος και Σώματος Μαζαράκη […] Διετάχθη λόχος επισκευάση ταχέως γέφυραν. Μεραρχία προυχώρησε πέραν Αλιάκμονος προς κατάληψιν επικαίρου θέσεως. / VII Μεραρχία Κλεομένης». Το τηλεγράφημα αυτό μας γνωρίζει τον επίλογο της πρωϊνής προώθησης της 7ης Μεραρχίας μέχρι τον Γιδά, διότι η αναφερόμενη «επίκαιρος θέσις», της οποίας προανήγγειλε την κατάληψη, δεν είναι άλλη από το χωριό Γιδάς (δυόμισυ χιλιόμετρα βορείως της γέφυρας).
Επίσης το υπ’ αρ. πρωτ. 205.37/25/593772/22-11-1988 έγγραφο του ΓΕΣ/ΔΙΣ/5ο Γραφείο, αναφέρει ξεκάθαρα ότι: «Η Αλεξάνδρεια (Γιδά) απελευθερώθηκε από την VII Μεραρχία στις 18 Οκτ. 1912».
Για την είσοδο του ελληνικού στρατού στο Γιδά (Αλεξάνδρεια), ο 12ετής το 1912 Γρηγόριος Αντ. Μοσχόπουλος μου αφηγήθηκε ότι: «Ο Στρατός όμως ήρθε στο Γιδά απο τον δρόμο του Νησελίου. Δρόμος υπήρχε μέχρι το Νησέλι. Στην αρχή ήρθαν λίγες ομάδες τσολιάδες. Ηταν ένα τάγμα Μηχανικού υπό τον Ελευθέριο Μαυρογένη. Οι κάτοικοι του χωριού έκαναν σαν τρελοί από τη χαρά τους, βλέποντας τους Ελληνες στρατιώτες. Αμέσως άρχισαν να χτυπάνε την καμπάνα της εκκλησίας, όπου έγινε αυθόρμητη δοξολογία. Μετά τη δοξολογία συγκεντρώθηκαν όλοι στον χώρο της παλιάς αγοράς (στη διασταύρωση των σημερινών οδών Μακεδονομάχων και Εθν. Αντίστασης), κατέβασαν την τουρκική ημισέληνο, που ήταν στημένη πάνω σε ξύλινο υπόστεγο και, ζητωκραυγάζοντας για την λευτεριά τους, ξέσκιζαν και ποδοπατούσαν τα κόκκινα φέσια, που ήταν υποχρεωμένοι να φοράνε μέχρι τότε και φώναζαν «ζήτω η ελευθερία», «ζήτω ο βασιλιάς Γεώργιος». Στο τέλος, γλέντησαν όλοι μαζί, χορεύοντας πάνω στα ξεσκισμένα φέσια. Ο ιερέας Παπαντώνης οδήγησε τον Ελευθέριο Μαυρογένη στις αποθήκες του μπέη, για να πάρουν τα αποθηκευμένα δημητριακά. Εκεί βρήκαν κρυμένους δύο Τούρκους αγροφύλακες, που δεν είχαν φύγει με τους άλλους. Ο ένας από αυτούς, ο Ζεκίρ, ζήτησε τότε φοβισμένος να γίνει χριστιανός και ο Μαυρογένης, δίνοντάς του τό δικό του όνομα, τον βάφτισε Λεφτέρη. Το σιτάρι, που πήραν από τις αποθήκες, το μοίρασαν στις οικογένειες του χωριού, ενώ άλλες ποσότητες τις άλεσαν αμέσως κι έδωσαν το αλεύρι στις γυναίκες, με την εντολή να ζυμώσουν ψωμιά για τον στρατό. Ο Μαυρογένης το βράδυ έμεινε στο άδειο κονάκι του μπέη».
Την ίδια μέρα μετακινήθηκαν από το Νησέλι στο Γιδά αρκετά τμήματα Ευζώνων (τσολιάδες) της VIIης Μεραρχίας και στρατοπέδευσαν στην τοποθεσία «Αλώνια» (στο σημερινό «Πανόραμα»). Σύμφωνα με την χειρόγραφη μαρτυρία του Γρηγόρη Μοσχόπουλου «[…] όταν τον Οκτώμβριον ήλθε ο πρώτος Στρατός ημείς τότε πιτσιρίκοι τρέξαμε να τους δεχθούμε με μεγάλην χαράν και οι φαντάροι μας δίναν λεπτά κάτι δεκάρες μπακιρένιες σαν τα σημερινά δεκάρικα και τους ψωνίζαμε από την παλαιάν αγοράν τσιγάρα τύπου τότε (Ευ)ζων Καρακίτη (;) και χύμα καπνό, ούζο, κονιάκ και ψωμή (;) και τους τα πηγαίναμε όλλο χαρά […]».
Πρόσφατα με την ηχογραφημένη μαρτυρία της κ. Φιλ. Μπέρσου λύθηκε το ερευνητικό ζήτημα της «άμεσης άλεσης» του σιταριού του μπέη για την τροφοδοσία του στρατού, διότι αποδείχθηκε ότι αυτό έγινε από τον ατμόμυλο των αδελφών Νικολάου, Αθανασίου και Θωμά Καρανίκα ο οποίος λειτουργούσε στη δυτική πλευρά της πλατείας του Γιδά από το 1905.-
/ Φωτ. 1. Έλληνες στρατιώτες / Φωτ. 2. Το από 1908 κονάκι του Γιδά / Φωτ. 3. Ο ναός της Παναγίας του Γιδά / Φωτ. 4. Αντίσκηνα των στρατιωτών /
