Γράφει ο
Θωμάς
Γαβριηλίδης
ΜΕΣΑ ΣΕ ΓΥΑΛΕΝΙΑ ΚΟΥΠΑ
1. Ήταν τότε που μαζί με τους Λαπίθες και τον Ηρακλέα
2. το γενναίο, πολεμώντας αλογάνθρωπους αφάνισα Κενταύρους.
3. Ήταν τότε που μονάκριβη μια κόρη με χτυπήματά μου τρία
4. εσκοτώθη, κι έκανα ν’ αναστενάξει τον θαλασσινό Κρονίδη.
5. Αλλά τώρα η Τρίτη Μούσα με κοιτάζει να ‘μαι ταίρι
6. με τις φλογερές τις Νύμφες μέσα σε γυαλένια κούπα.
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
(Ε.Α. XIV, 52) ΑΔΕΣΠΟΤΟΝ
1. Ην ότε συν Λαπίθησι και αλκίμω Ηρακλήι
2. Κενταύρους διφυείς ώλεσα μαρνάμενος.
3. Ην ότε μουνογένεια κόρη θάνεν εν τρισί πληγαίς
4. ημετέραις, Κρονίδην δ’ ήκαχον εινάλιον.
5. Νυν δε με Μούσα τρίτη πυρίναις Νύμφαισι μιγέντα
6. δέρκεται υελίνω κείμενον εν δαπέδω.
ΣΧΟΛΙΑ
Το παραπάνω αίνιγμα μας ζητάει να βρούμε ποιος είναι αυτός που καυχιέται για τα εξής παλιά του κατορθώματα: α. Κάποτε πολεμώντας με συμπολεμιστές τους Λαπίθες και τον παντοδύναμο Ηρακλή, συνέτριψε τους Κενταύρους, που ήταν τέρατα, μισοί άνθρωποι, μισοί άλογα (ίπποι). β. Κάποτε (μας τονίζει ότι είναι παλιός, γέροντας δηλαδή) μια μονάκριβη κόρη (πατέρα δεν είχε;) πέθανε από τρία απανωτά χτυπήματά τους και έγινε αιτία αυτός να στενοχωρηθεί πολύ ο γιος του Κρόνου που έχει το παλάτι του μέσα στη θάλασσα.
Συνεχίζοντας ο άγνωστος ήρωας που ήδη μας έκανε να υποψιαζόμαστε την ταυτότητά του, προπάντων με την αναφορά στον γιο του Κρόνου που ζει στη θάλασσα και στενοχωρήθηκε για την απώλεια μιας μονάκριβης κόρης, που όμως δεν ήταν δική του κόρη, μας λέει ότι τώρα τον βλέπει αυτόν το γέρο, η τρίτη Μούσα, δηλαδή η Θάλεια, η Μούσα των συμποσίων (η οποία είναι τρίτη στη σειρά, αν καταταχτούν οι εννιά Μούσες με αλφαβητική σειρά) να είναι σφιχταγκαλιασμένος με φλογερές Νύμφες μέσα σε μια γυάλινη κούπα, ερωτικό πάτωμα-κρεβάτι.
Το κλειδί για το άνοιγμα της πόρτας των μυστηρίων του αινίγματος το προσφέρει η Μούσα των συμποσίων, η Θάλεια, που βλέπει μπροστά της τα γυάλινα ποτήρια (κούπες) των συνδαιτημόνων να είναι γεμάτα από παλιό δυνατό οίνο (κράσο, κρασί) ανακατεμένο με ζεστό νερό φερμένο από πηγές Νυμφών.
Η παρουσία του παλιού δυνατού οίνου στα συμπόσια των αρχαίων Ελλήνων (οι οποίοι τον έπιναν «κεκραμένο» με νερό, δηλαδή ως κράση (η κράσις=η ανάμειξη. Το κρασίον=το κρασάκι, υποκοριστικό, χαϊδευτικό, και έλεγαν ότι πίνουν οίνο, ενώ εμείς τώρα τον οίνο τον πίνουμε ανέρωτο και τον λέμε κρασί… παράλογα πράγματα!) αλλά και στο αίνιγμα, που μας απασχολεί τώρα, μου θύμισε το ρόλο που έπαιξε, όταν βρέθηκε ο Οδυσσέας παγιδευμένος μέσα στη σπηλιά του ανθρωποφάγου Κύκλωπα, του Πολύφημου, του γιου του άρχοντα της θάλασσας Ποσειδώνα και της νύμφης Θόωσας.
Σύμφωνα με την αφήγηση του πολυμήχανου Οδυσσέα (Ομήρου Οδύσσεια, ραψωδία γιώτα (ι) στίχοι 345-412), όταν κατάλαβε ότι ήταν καταδικασμένοι, ο ίδιος και οι σύντροφοί του, να φαγωθούν από τον Πολύφημο, χρησιμοποίησε ένα καρδάρι γεμάτο κρασί που είχε μαζί του για να τον μεθύσει και να τον τυφλώσει καταστρέφοντας τη μοναδική κόρη ματιού που είχε στο ένα και μοναδικό κυκλικό (στρόγγυλο) μάτι του.
361. «Τρεις τονέ κέρασα φορές, και τρεις το ‘πιε ο χαμένος.
362. Και το κρασί στου Κύκλωπα τα φρένα σάνε μπήκε…
371. …και στρώθη ανάσκελα… κι ύπνος τον πήρε…
(Μετάφραση Αργύρη Εφταλιώτη, Αθήνα 1946).
Η περιγραφή της τύφλωσης της μοναδικής «κόρης» του Κύκλωπα Πολύφημου είναι ανατριχιαστική και τα μουγκρητά του πόνου έφτασαν ως τ’ αυτιά των άλλων Κυκλώπων αλλά και του Ποσειδώνα, ο οποίος, όπως λέει ο αδερφός του ο Δίας, στην πρώτη ραψωδία της Οδύσσειας (στίχοι 68-73):
68. Ο Ποσειδώνας ειν’ ο θεός, της γης ο περιζώστης,
69. που πάθος του έχει ανέσβεστο, τι χάλασε το μάτι
70. του ισόθεου του Πολύφημου, του πρώτου των Κυκλώπων
71. στη δύναμη. Της Θόωσας είναι παιδί, της νύφης,
72. κόρης του Φόρκυνα, άρχοντα του ατρύγητου πελάγου,
73. που ο Ποσειδώνας σε βαθιές σπηλιές αγκάλιασέ την.
Η τύφλωση της «μονάκριβης κόρης» του Κύκλωπα Πολύφημου είναι το ένα κατόρθωμα του άκρατου οίνου και το άλλο ο αφανισμός των Κενταύρων.
ΛΑΠΙΘΕΣ ΚΑΙ ΚΕΝΤΑΥΡΟΙ
Οι Λαπίθες ήταν αρχαίος λαός που κατοικούσε στη Θεσσαλία. Περίφημοι ήταν ο βασιλιάς τους ο Πειρίθους που θεωρούνταν γιος του Δία και της όμορφης συζύγου του Ιξίονα.
Όταν έκανε τους γάμους του ο Πειρίθους με την ωραία Ιπποδάμεια κάλεσε και τον Κένταυρο Ευρυτίωνα.
Ο Κένταυρος Ευρυτίωνας όμως, όταν ήπιε πολύ κρασί και μέθυσε, επιχείρησε να απαγάγει τη νύφη, αλλά τα άλλα παλληκάρια, που ήταν προσκεκλημένα στο γάμο, σηκώθηκαν, τον έπιασαν και, αφού τον έβγαλαν έξω απ’ τα παλάτια του Πειρίθου, αμείλικτοι, του έκοψαν τα αυτιά και τη μύτη του. Έτσι άρχισε ο πόλεμος ανάμεσα στους Λαπίθες, που ήταν άνθρωποι, και στους Κενταύρους, που ήταν τέρατα, αλογάνθρωποι.
Στην αρχή νικούσαν οι Κένταυροι, αλλά στη συνέχεια, όταν πήγαν για να βοηθήσουν τους Λαπίθες παλληκάρια απ’ όλη την Ελλάδα, όπως ο Ηρακλής και ο Θησέας, οι Κένταυροι κατατροπώθηκαν και καταδιώχτηκαν ως τις υπώρειες της Πίνδου.
Η μάχη Λαπιθών-Κενταύρων υπήρξε πηγή έμπνευσης πολλών αρχαίων Ελλήνων Καλλιτεχνών, επειδή είδαν σ’ αυτήν τον αγώνα ανάμεσα στους Έλληνες και τους βαρβάρους.
Μάχες Λαπιθών-Κενταύρων παρουσιάζονται στις μετόπες του ναού του Ολυμπίου Διός, της Παρθένου Αθηνάς στην Ακρόπολη των Αθηνών, του ναού του Ηφαίστου (Θησείου), του ναού του Επικούρειου Απόλλωνα της Φιγαλείας, αλλά και στο μακεδονικό τάφο «της Κρίσεως» στη Μίεζα της Ημαθίας.
Η ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΑΙΤΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ
ΚΕΝΤΑΥΡΩΝ-ΛΑΠΙΘΩΝ
Ο Όμηρος στην 21η ραψωδία της Οδύσσειας παρουσιάζει τον μνηστήρα της Πηνελόπης Αντίνοο να λέει στον μεταμφιεσμένο σε ζητιάνο Οδυσσέα τα εξής:
293. «Σε θόλωσε το γλυκουλό κρασί, που τους ζαλίζει τους όσους παραπίνουνε. Αυτό ‘ναι που τα φρένα
295. του δοξαστού Ευρυτίωνα, του Κένταυρου, είχε σβήσει μέσα στου μεγαλόψυχου Πειρίθου τους πύργους, σαν ήρθε εκεί στο κάλεσμα των Λαπιθών. Ο νους τους με το πιοτό τυφλώθηκε, και στου Πειρίθοου τότες έργα φριχτά η μανία του τον έκαμε να πράξει.
300. Κι έπιασ’ οργή τους ήρωες, τρέξαν τον σύραν έξω μύτη κι αυτιά σαν του ‘κόψαν με το σκληρό μαχαίρι.
Κένταυροι τότες και θνητοί τον πόλεμο αρχινήσαν…
(Μετάφραση Αργύρη Εφταλιώτη, Αθήνα 1946)
ΟΙ ΕΝΝΙΑ ΜΟΥΣΕΣ ΣΕ ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ
Ερατώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Καλλιόπη, Κλειώ, Μελμπομένη, Ουρανία, Πολύμνια, Τερψιχόρη.
Φωτογραφία: Τρύγος και πάτημα
σταφυλιών στην Αίγυπτο
