Του Πάρη Παπακανάκη
“Με μπουνάτσες και μποφόρια” μπήκαμε στην “τελική ευθεία” των εκλογών για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, αγαπητοί φίλοι, οπότε μια αναδρομή στις απαρχές του θεσμού στην πόλη μας, νομίζω, θα μας αποκαλύψει ενδιαφέροντα, αν και λησμονημένα πολιτικά γεγονότα…
Παρόλο που η απελευθέρωση της Μακεδονίας είχε ολοκληρωθεί με την λήξη του Β’ βαλκανικού πολέμου, τον Ιούλιο του 1913, τα απελευθερωθέντα εδάφη δεν είχαν επίσημα προσαρτηθεί στο ελληνικό κράτος μέχρι την κύρωση της “Συνθήκης των Αθηνών” μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, την 14η Νοεμβρίου 1913. Ως τότε τελούσαν (μεταξύ αυτών και η πόλη της Βέροιας) υπό έκτακτο διοικητικό καθεστώς, το οποίο καθόριζε ο νόμος «περί διοικήσεως των στρατιωτικών κατεχομένων χωρών» του “Αντιπροσώπου της Ελληνικής Κυβερνήσεως στην προσωρινή διοίκηση των καταληφθεισών [Νέων] Χωρών”, του συντοπίτη μας νομομαθούς και πολιτικού Κωνσταντίνου Ρακτιβάν.
O νόμος αυτός καθιέρωνε τον θεσμό του “Γενικού Διοικητή”, ο οποίος διέθετε ευρύτατες αρμοδιότητες που αφορούσαν στην οργάνωση των υπηρεσιών, στον διορισμό και παύση των υπαλλήλων, στην οικονομική διαχείριση, στη φορολογία, στην έκδοση κανονιστικών πράξεων, στην οργάνωση προσωρινών δικαστηρίων κα. Δεν υπαγόταν ιεραρχικά σε ένα Υπουργείο, με συνέπεια να μην μπορεί να ασκηθεί στο έργο του κοινοβουλευτικός έλεγχος. Η μόνη ένδειξη χαλαρής εξάρτησης μεταξύ Γενικού Διοικητή και Κυβέρνησης συμπεριλήφθηκε αργότερα στο άρθρο 18 του Ν. 582/1915 που προέβλεπε τη δυνατότητα έκδοσης βασιλικού διατάγματος το οποίο υποχρέωνε τον Γενικό Διοικητή να αποστέλλει προς έγκριση ορισμένες από τις αποφάσεις του στον Υπουργό Εσωτερικών.
Σε γενικές γραμμές, στις “Νέες Χώρες” ακολουθήθηκε η τακτική της βαθμιαίας εφαρμογής των διοικητικών δομών και της νομοθεσίας του ελληνικού κράτους και έτσι καθυστέρησε σημαντικά η πλήρης ένταξή τους στο ελληνικό πολιτικό σύστημα.
[*Για εκτενέστερη μελέτη, βλ: Ρακτιβάν, Κων. Δ., Έγγραφα και Σημειώσεις εκ της πρώτης Ελληνικής Διοικήσεως της Μακεδονίας (1912-1913) (περαιτέρω: Ρακτιβάν, Έγγραφα), Θεσσαλονίκη 1951, σ. 85 - Νάκου, Γ.Π., Σύστημα Δικαίου στη Μακεδονία, σ. 282-283]
Μέσα σ’ αυτό το νομικό πλαίσιο, στην πόλη μας συνέχισε να ασκεί τα καθήκοντα του Δημάρχου Βέροιας ο φιλέλληνας μουσουλμάνος Χαλήλ Αλή Μπέης μέχρι την αντικατάστασή του από την Επαναστατική Επιτροπή, το 1916, καθώς στις “Νέες Χώρες” δεν προκηρύχθηκαν και κατά συνέπεια δεν διενεργήθηκαν Δημοτικές εκλογές το 1914.
Για πρώτη φορά οι Βεροιώτες συμμετείχαν σε αυτοδιοικητικές εκλογές 13 χρόνια μετά την απελευθέρωσή της πόλης τους, το 1925. Ως τότε εναλλάσσονται διορισμένοι στην ηγεσία του Δήμου κατά σειρά: ο γιατρός Αντώνιος Σμυρλής (1916-1918), ο γιατρός Νικόλαος Αντωνιάδης (1919-1920), ο Χαλήλ Αλή Μπέης για δεύτερη θητεία (1920-1922), ο γιατρός Νικόλαος Αντωνιάδης για δεύτερη θητεία (1922-1923), ο γιατρός Βασίλειος Γούναρης (1923) και ο δικηγόρος Ιωάννης Μάρκου (1924-1925).
Όλα αυτά τα χρόνια, γνωστός φαρμακοποιός της πόλης μας (φημισμένος όχι μόνο για την επιστημοσύνη του αλλά και για την έλλειψη απλοχεριάς) δεν έκρυβε τον διακαή πόθο του να προωθηθεί στον δημαρχιακό θώκο, ώστε στη συνέχεια να ανελιχθεί στα ανώτερα πολιτειακά αξιώματα. Για την επιτυχία των φιλόδοξων σχεδίων του μάλιστα, έγινε συνεκδότης της δεύτερης κατά σειρά αρχαιότητας εφημερίδας της Βέροιας…
Μόλις λοιπόν εκδηλώθηκε το κίνημα του Θεόδωρου Πάγκαλου, το βράδυ της 24ης Ιουνίου 1925, όπως περιγράφει στη στήλη “Με λίγα λόγια” η έτερη τοπική εφημερίδα, ο “ΑΣΤΗΡ” (αρ. φύλλου 12):
«…έτρεξε σαν αεροπλάνο στην Αθήνα, εφωδιάσθη με μια καρτίτσα και “ζούπ” μας παρουσιάζεται για δήμαρχος.
-Βρε, αμάν!!!
-Όχι, έχω με το μέρος μου όλον τον λαόν, έλεγε και αρχίζει τα τελεσίγραφα προς όλας τας Διευθύνσεις.
Και όλος ο λαός του κύρ Αναστάση είναι 69 άτομα, διότι τόσα είναι παρ’ όλας τας ενεργείας του τα υπογράψαντα την γνωστήν αίτησιν. Και εξ αυτών τα περισσότερα υπέγραψαν για το αστείον του πράγματος…
Εν πάση περιπτώσει όμως αυτός εώρτασε την επικείμενην αναρρίχησιν του ή μάλλον την επιβίβασίν του επί του δημαρχιακού θώκου εις το ουζοπωλείον του κ. Καζινάρη και εις το “Αλτ” μετά των φίλων του όπου έρρευσεν άφθονο ούζο και εξεφωνήθησαν αι κατάλληλοι προπόσεις…»
Δεν έχασε την ευκαιρία της ευφορίας του σφιχτοχέρη “εν δυνάμει δημάρχου” μια συντροφιά από ονομαστά πειραχτήρια της εποχής και έστησε το ανάλογο σκηνικό:
«… Ο κ. Χατζημιχάλης, ένθερμος υποστηρικτής του εποφθαλμιούντος το Δημαρχιλίκι πιάστηκε στα χέρια με τον θείον του κ. Κυριτζόπουλον, διότι ο δεύτερος ηρνείτο να υποστηρίξη αυτόν και μάλιστα τον εχτύπησε με το μπαστούνι του.
Ο ανεψιός θεωρήσας τον εαυτόν του προσβεβλημμένον έβγαλε το πιστόλι του και αν δεν επενέβαινον οι οικείοι των θα εθρηνούσαμεν ήδη το πρώτον θύμα της δημαρχιακής αλλαγής…»
Καθοριστική στάθηκε η πυροσβεστική παρέμβαση του “μέλλοντος δημάρχου”, o οποίος αφού τους διαβεβαίωσε ότι θα διοικήσει «ως πατέρας όλων των δημοτών, ανεξαρτήτως της εκτιμήσεώς των στο πρόσωπό του», τους προσκάλεσε να συμμετέχουν φιλιωμένοι στο εορταστικό συμπόσιο.
Πέρασε ένας μήνας αστείρευτης χαράς για τον κυρ Αναστάση! Με το “σιγοντάρισμα” της παρέας των επιτηδείων, που εντωμεταξύ διεκήρυτταν αναφανδόν την ένθερμη αφοσίωσή τους σ’ αυτόν, κάθε μέρα ήταν γιορτή για τον ίδιο και ουζοκατάνυξη για τους ακολούθους του. “Άρχοντας, όνομα και πράμα” ο κυρ Αναστάσης!!!
Όμως για μια ακόμη φορά έμελλε να επαληθευθεί το “άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων άλλα δε θεός κελεύει”:
O Θεόδωρος Πάγκαλος, ο οποίος αφού πήρε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή στη συνέχεια την κατάργησε με το αιτιολογικό ότι «είχε χάσει την εμπιστοσύνη του Έθνους», αποσκοπώντας στο “να ρίξει στάχτη δημοκρατικών διαθέσεων στα μάτια” των υπολοίπων πολιτικών αρχηγών, ανακοίνωσε διενέργεια Δημοτικών εκλογών την Κυριακή 25 Οκτωβρίου 1925.
Τα νέα δεν άργησαν να φτάσουν στο φαρμακείο, που είχε μετατραπεί πια σε γραφείο συλλογής ρουσφετιών προς διεκπεραίωση:
-Τα ‘μαθες, κυρ Αναστάση; Ο “Αστήρ” γράφ’: “Βαίνομεν προς εκλογάς!”
-Τι γράφει; Τι γράφει; Κατάφερε να ψελλίσει…
- Βαίνομεν προς εκλογάς!
Σκοτοδίνη τον κατέλαβε αμέσως! Διπλή η μαχαιριά! Τι να πρωτοσυλλογισθεί ο δύστυχος, το χαμένο δημαρχιλίκι ή τα χρήματα που ξόδεψε γιορτάζοντάς το;
Για την ιστορία, να θυμίσω ότι νικητής εκείνων των πρώτων δημαρχιακών εκλογών στη Βέροια αναδείχθηκε ο δικηγόρος Ιωάννης Μάρκου, πολιτευόμενος με το κόμμα των “Φιλελευθέρων”.
Και ο τραγέλαφος του όλου θέματος: οι εκλογές τοπικής αυτοδιοίκησης έγιναν για πρώτη φορά πανελλήνια από έναν… …δικτάτορα!
Συνεχίζεται…
