Γράφει ο
Θωμάς
Γαβριηλίδης
Ο ΕΡΩΤΑΣ ΜΗΛΟ ΚΟΚΚΙΝΟ
1. Και μόλις εμείς
φτάσαμε στο άλσος
το βαθύσκιο,
2. βρήκαμε της
Κυθέρειας μέσα
το γιο που ν’ όμοιος
3. με μήλα κόκκινα. Βελών φαρέτρα αυτός
δεν είχε
4. κι ουδέ τόξα καμπυλωτά. Κρέμονταν
τούτα κάτω
5. από δέντρα πυκνόφυλλα, σε ρόδων
ενώ τούτος
6. κάλυκες μέσα, δέσμιος του ύπνου, εκοιμόταν
7. χαμογελώντας. Μέλισσες μελιού
κερηθραρίσιου
8. ξανθές έραιναν πάνωθε τα ολόγλυκά του χείλη.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ «ΕΡΩΣ ΠΕΠΕΔΗΜΕΝΟΣ ΥΠΝΩ»
Ε.Α. XVI 210
1. Άλσος δ’ ως ικόμεσθα βαθύσκιον, εύρομεν ένδον
2. πορφυρέοις μήλοισιν εοικότα παίδα Κυθήρης.
3. Ουδ’ έχειν ιοδόκον φαρέτρην, ου καμπύλα τόξα,
4. αλλά τα μεν δένδρεσσιν υπ’ ευπετάλοισι κρέμαντο,
5. αυτός δ’ εν καλύκεσσι ρόδων πεπεδημένος ύπνω,
6. εύδεν μειδιόων, ξουθαί δ’ εφύπερθε μέλισσαι
7. κηροχύτου μέλιτος λαροίς επί χείλεσι ραίνον.
ΣΧΟΛΙΑ – ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Το παραπάνω επίγραμμα σύμφωνα με την αγγλική έκδοση της Ε.Α. ανήκει στον μεγάλο φιλόσοφο Πλάτωνα, ενώ σύμφωνα με την έκδοση Β.Ι. Λαζανά, η οποία έχει υπόψη της τη γερμανική μάλλον έκδοση της Ε.Α., ανήκει στον Πλάτωνα το νεότερο.
2. Στην Ελληνική Ανθολογία, τη γνωστή διεθνώς και ως Παλατινή, αναγράφονται τρεις ποιητές επιγραμματοποιοί με το όνομα Πλάτων, οι εξής: 1. Ο μέγας φιλόσοφος Πλάτων (427-347 π.Χ. 5ος-4ος αι. π.Χ.), 2. Ο Πλάτων ο Κωμικός της αρχαίας κωμωδίας, που είναι σύγχρονος του Αριστοφάνη αλλά και του Πλάτωνα του φιλοσόφου, αν και κατά 25 χρόνια περίπου αρχαιότερος ως προς τη γέννηση (5ος-4ος αι. π.Χ.) και 3. Ο Πλάτων ο Νεότερος, ο οποίος κατ’ άλλους είναι αγνώστου χρονολογίας ενώ κατ’ άλλους ερευνητές θεωρείται κωμωδιογράφος (πιθανόν) της Μέσης Κωμωδίας (400-330 π.Χ.), ότι επομένως ανήκει στον 4ο π.Χ. αιώνα.
3. Το αναγραφόμενο ως επίγραμμα Ε.Α. XVI, 210 που μας απασχολεί στο σημερινό σημείωμα, έχω τη γνώμη ότι δεν είναι ένα αυτοτελές επίγραμμα αλλά ένα απόσπασμα από κάποιο έργο ποιητικό με αφηγηματικό χαρακτήρα, αποτελούμενο από δακτυλικούς εξαμέτρους στίχους, που έχει υπόθεση σχετική με τον Έρωτα το γιο της Αφροδίτης της θεάς της Ομορφιάς, της γνωστής και με τα προσωνύμια Κυθέρεια, Κύπριδα-Παφία, Κνιδία κ.ά.
Η άποψή μου πηγάζει από το γεγονός ότι το κείμενο, εκ πρώτης όψεως, δεν φαίνεται να έχει αυτοτέλεια. Δίνει την εντύπωση μιας περιγραφής, στην οποία κάποιος, που μιλάει εξ ονόματος μιας συντροφιάς, μας λέει πώς βρήκαν το γιο της Κυθέρειας Αφροδίτης να κοιμάται ξαρμάτωτος μέσα σε κάλυκες τριαντάφυλλων (ρόδων) και πως μέλισσες που πετούσαν από πάνω του έραιναν τα χείλη του με μέλι, και μας αφήνει να περιμένουμε να μας πει τι έγινε στη συνέχεια, όταν κάποτε ο τοξοβόλος Έρωτας θα ξύπνησε…
Βέβαια ως περιγραφή το κείμενο είναι θαυμάσιο και φαίνεται ότι επηρέασε πολλούς αναγνώστες του ή ακροατές-θεατές του ολοκληρωμένου έργου στο οποίο θα ανήκε, αν αυτό ήταν κάποιο επικό ποίημα, όπως μας αφήνουν να υποθέσουμε οι δακτυλικοί εξάμετροι στίχοι που το αποτελούν, ή κάποια κωμωδία, αν ο ποιητής του, ο Πλάτων ο Νεότερος, ήταν κωμωδιογράφος της Μέσης Κωμωδίας, όπως προαναφέρθηκε.
Η ΜΕΣΗ ΚΩΜΩΔΙΑ
Η αττική κωμωδία, που ήταν καρπός της πολιτικής και πνευματικής ζωής των Αθηνών του 5υ π.Χ. αιώνα γνώρισε στον δύο αιώνων βίο της σημαντικές αλλαγές εξαιτίας των οποίων άλλαξε μορφή, γι’ αυτό και διαιρείται από τους μελετητές της σε Αρχαία, Μέση και Νέα αττική Κωμωδία.
Η Αρχαία αττική Κωμωδία ήταν ένα κράμα φάρσας και σάτιρας. Παρουσιάζονται σ’ αυτήν σύγχρονοι με τον ποιητή άνθρωποι και μάλιστα επώνυμα, οι οποίοι χλευάζονται για την καταγωγή τους, τη σωματική τους διάπλαση, τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις κ.λπ. με λίγα λόγια δεν παρουσιάζονται στην Αρχαία αττική Κωμωδία ανθρώπινοι τύποι, όπως γίνεται στη Μέση και προπάντων στη Νέα αττική Κωμωδία.
Η Αρχαία αττική Κωμωδία άκμασε κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα, τον αιώνα του Περικλή, του Σωκράτη, του Πλάτωνα, των τριών μεγάλων τραγικών, του κωμωδιογράφου Αριστοφάνη και προπάντων των ένδοξων Περσικών πολέμων.
Λόγω διαμαρτυριών «θυμάτων» της αρχαίας αττικής κωμωδίας ψηφίστηκαν το 440 και το 415 π.Χ. νόμοι που απαγόρευαν την ονομαστική διακωμώδηση ανθρώπων που βρίσκονταν στη ζωή, αλλά αυτοί οι νόμοι δεν ίσχυσαν, εφόσον ο λαός που τους ψήφιζε χειροκροτούσε στο θέατρο τους ποιητές που τους παραβίαζαν…
Η Μέση αττική Κωμωδία, που ακμάζει κατά τα έτη 400-330, λόγω περιορισμού της ελευθερίας των κωμωδιογράφων από τους Τριάκοντα Τυράννους των Αθηνών, αλλά και οικονομικής στενότητας εξαιτίας του προηγηθέντος ολέθριου Πελοποννησιακού Πολέμου, αναζήτησε διαφορετικά θέματα από την Α.Α.Κ.
Στην αρχή στράφηκε προς τους μύθους τους σχετικούς με τους θεούς και τους ήρωες και παρουσίασε με τρόπο αστείο τις περιπέτειές τους. Στη συνέχεια προσγειώθηκε στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Τώρα στη σκηνή μπορούσε να πρωταγωνιστεί «ο πάσα ένας», είτε ήταν πλούσιος ή φτωχός, επαγγελματίας ή άνεργος, στρατιωτικός ή απλός πολίτης, ελεύθερος ή δούλος…
Έτσι άρχισαν να διαμορφώνονται στη σκηνή οι διάφοροι ανθρώπινοι τύπου, που γνώρισαν την ολοκλήρωσή τους κατά τα χρόνια της Νέας αττικής Κωμωδίας. Γι’ αυτό η Μέση αττική Κωμωδία, παρόλο που παρουσίασε και κωμωδίας αξιόλογους κωμωδιογράφους, όπως π.χ. ο Αντιφάνης ο Αθηναίος (405-330 π.Χ.), ο οποίος θεωρείται δημιουργός του τύπου του παράσιτου ανθρώπου στο θέατρο, τύπος που γνώρισε ημέρες δόξης κατά τα χρόνια της Νέας αττικής Κωμωδίας και του Μένανδρου, αλλά και της αρχαίας Ρωμαϊκής (και της σύγχρονης, θα πρόσθετα, αμερικανικής κωμωδίας, αν κρίνουμε με βάση την επιτυχημένη σειρά «Δύο και Μισός Άνδρες») θεωρείται, όχι ανεξάρτητη περίοδος, αλλά μεταβατική, πρόδρομος της Νέας αττικής Κωμωδίας.
Για τη Νέα Αττική Κωμωδία όμως, που άκμασε κατά τα χρόνια 330-250 π.Χ. (4ος-3ος αι. π.Χ.) ελπίζω ότι θα μας δοθεί η ευκαιρία να γράψουμε περισσότερα κάποια άλλη φορά.
Επειδή μερικά γνωρίσματα της Μέσης Αττικής Κωμωδίας που προαναφέρθηκαν, όπως η λήψη των θεμάτων της από τους μύθους των θεών και των ηρώων, η χρήση γλώσσας όμοιας σχεδόν με της καθημερινής ομιλίας εμπλουτισμένης με πολλά καλολογικά στοιχεία, ρητορικά σχήματα λόγου, υπάρχουν προφανώς και στο «επίγραμμα» το σχετικό με το θεό Έρωτα, που μας απασχόλησε, συντάσσομαι με την άποψη της έκδοσης Β. Λαζανά, ότι ο Πλάτων, ο θεωρούμενος ως ποιητής του, δεν είναι ο μέγας φιλόσοφος αλλά ο Πλάτων ο Νεότερος, ο πολύ πιθανόν κωμωδιογράφος της Μέσης Αττικής Κωμωδίας.
ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Το άγαλμα της Αφροδίτης της Ρόδου (προηγούμενο σημείωμα) έγινε τον πρώτο αιώνα προ Χριστού.
