Γράφει ο Ηλίας Τριανταφυλλίδης,
φιλόλογος
Πριν από 24 και παραπάνω χρόνια ξεκίνησε μια σοβαρή προσπάθεια: να γραφτεί, σωστά κατά τη γνώμη μου, η επωνυμία του τουριστικού μας περιπτέρου από «ΕΛΗΑ» που ήταν, σε «ΕΛΙΑ». Πίστευα πεισματικά ότι το θέμα είναι πολύ σοβαρό για το γόητρο της πόλης μας, της τόσο ωραίας σε όλα τα άλλα της. Και δεν επρόκειτο βέβαια για κάποια πάροδό της ή για μια επιγραφή οπουδήποτε αλλού, αλλά για το πασίγνωστό της έμβλημα. Το θεωρούσα μάλιστα μεγάλη ντροπή για όλους μας που έμενε η επωνυμία έτσι, ανορθόγραφα γραμμένη, και επιπλέον φωτιζόμενη κατά τη νύχτα. Σήμερα η εικόνα, σε ό,τι αφορά στο συγκεκριμένο θέμα έχει βελτιωθεί αρκετά, αν εξαιρέσουμε το αρχικό γράμμα της λέξης, το Ε, που έπρεπε να είναι κεφαλαίο, αλλά τα δηκτικά σχόλια δεν έπαψαν ακόμη. Γιατί άραγε;
Η προσπάθειά μου εκείνη είχε αρχίσει στις 3 Φεβρουαρίου του 1996 με επιστολή μου στο τότε Δημοτικό Συμβούλιο. Τελείωνα την επιστολή μου με τη φράση: «Αν νομίζετε ότι τα παραπάνω (δηλαδή όσα περιέχονταν στην επιστολή) καλό θα ήταν να τα υποστηρίξω και «διά ζώσης» σε κάποια συνεδρία του Δ.Σ., δεν έχω αντίρρηση. Το τηλέφωνό μου είναι: 63-245». Όμως, δεν έλαβα κανενός είδους απάντηση. Και ήταν μόνο η λαθεμένη γραφή στην πινακίδα. Μέχρι τότε όλες οι εφημερίδες της πόλης, όλα τα έντυπα, οι Επιστημονικοί και Μορφωτικοί Σύλλογοι (σκεφτείτε, Μορφωτικοί!), η VILLA “ΕΛΗΑ”, η σήμανση της οδού που οδηγεί στο περίπτερο… παντού η συλλαβή «Εληά» με ήτα. Κάποιος μάλιστα συμπολίτης μας που ενδιαφέρθηκε να με γνωρίσει από κοντά, μου έδειξε κι έναν κατάλογο με τα ονόματα και τις υπογραφές 25 συμπολιτών, δικηγόρων, μηχανικών, καθηγητών, παραγόντων του δημόσιου βίου, που όπως είπε, αντιδρούσαν σθεναρά για την αλλαγή της γραφής της λέξης «ΕΛΙΑΣ». Μεταξύ τους και δύο φιλόλογοι, πράγμα που με λύπησε πολύ. Κρίμα!
Με την ευκαιρία της «ΕΛΙΑΣ» να μου επιτρέψετε μια μικρή παρέμβαση, γιατί δεν είναι μόνον αυτή. Εύρισκα ακόμα φανερά και τραγικά λαθεμένη την μετάφραση από τα λατινικά στα νεοελληνικά του επιγράμματος που είναι γραμμένο κάτω από την προτομή του Ιωάννη Κωττούνιου. Αντί να τον επαινεί, όπως πραγματικά ήθελε με το επίγραμμά του ένας μαθητής του λέγοντας ότι ο φιλόσοφός μας δεν απέχει ούτε ένα βήμα από τον Σταγειρίτη σοφό, με τη μετάφραση που έκανε ο μεταφραστής μας, λέγει ότι δεν απέχει ούτε ένα στάδιο, δηλαδή 190 μέτρα περίπου. Και φυσικά, με την μετάφραση αυτή, ο φιλόσοφος εξευτελίζεται αντί να επαινείται. Εγώ αντέδρασα, μ’ ένα δημοσίευμά μου, γιατί πρόκειται για τον μεγαλύτερο πνευματικό άντρα που ανέδειξε η πόλη μας, αφότου υπήρξε και μέχρι σήμερα. Έγραψα ακόμη, βάσει ντοκουμέντων, για το πώς έπρεπε ν’ αποδοθεί ξενόγλωσσα το όνομα της πόλης μας ως Veroea.Αντί όμως αυτής, της Veroea, υιοθετήθηκαν οι γραφές Veroiaκαι Veria, λαθεμένες και οι δύο. Εκείνο το Αιγαί γράφηκε ως Aigai, δηλαδή Αϊγκάϊ, αντί του ορθού Aegae. Κανείς δεν ευθύνεται γι’ αυτά; Ποιος και με ποιες απαραίτητες γνώσεις έχοντας στη διάθεσή του ανέλαβε αυτό το έργο; Κατά τη γνώμη μου δεν είναι μόνο οι απ’ έξω που απεργάζονται την φθορά του Ελληνισμού συνεχώς, είναι και όσοι από μέσα, που είτε από ανομολόγητη άγνοια είτε γιατί τους περισσεύει η ασέβεια προς όλα, κακοποιούν και την γλώσσα μας. Και τότε έχουμε ιερό το καθήκον όλοι μας να την υπερασπιζόμαστε, γιατί είναι πέρα από κάθε βεβαιότητα σίγουρο ότι, αν την χάσουμε ως εθνικό μας χαρακτηριστικό, θα εξαφανιστούμε κι εμείς μαζί της.
Ας έρθουμε όμως στο θέμα μου που είναι η «Ελιά» με γιώτα ζητώντας παράλληλα και την απαραίτητη συγνώμη. Θα το εξηγήσω όσο πιο απλά μπορώ. Σύμφωνα μ’ έναν κανόνα της δημοτικής μας γλώσσας, που είναι με νόμο ήδη από το 1976 η εθνική μας γλώσσα, όλες οι λέξεις που είχαν είτε «αι» είτε «ε» στην παραλήγουσά τους και με τον καιρό άλλαξε η προφορά τους και τονίστηκε η λήγουσα, όπως π.χ. οι λέξεις «ελαία» που έγινε «ελιά», ο βασιλέας-βασιλιάς, η δημοτική μας σε όλες τις περιπτώσεις, τόσο στη θέση του «αι» όσο και του «ε», έβαλε το γιώτα (ι), γιατί με το κατέβασμα του τόνου στην λήγουσα, λόγω της συνίζησης των δύο συλλαβών, λήγουσας και παραλήγουσας, που από δύο έγιναν μία, άλλαξε η προφορά τους. Συγκεκριμένα, στην θέση, όπου πριν υπήρχε το «αι» ή το «ε» ως συλλαβή λέξεων, ακουγόταν στο εξής και ακούγεται μόνο ένα αδύνατο «ι», ένα ημίφθογγο «ι». Κι επειδή το πιο αδύνατο απ’ όλα τα «ι» που έχει η γλώσσα μας, είναι το γιώτα, προτιμήθηκε αυτό.
Υπάρχουν όμως πάντοτε και άλλοι Συνέλληνές μας με συντηρητικές γλωσσικές ιδέες. Ισχυρίστηκαν αυτοί ότι δε είναι δυνατό μια μακρά δίφθογγος, η «αι», όπως π.χ. της λέξης ε-λαί-α, να εξισωθεί με ένα «ι» ως ελιά. Σωστό γι’ αυτούς θα ήταν, αντί για το «ι» που πρότειναν οι δημοτικιστές, να πάρει τη θέση του ένα μακρό «ι» και ως τέτοιο διάλεξαν το ήτα (η. Έτσι, μια μακρά συλλαβή «αι» θ’ αντικατασταθεί από άλλη μακρά «η» και η ελιά των δημοτικιστών θ’ ακούγεται πάλι ελιά αλλά με «η» ως εληά τώρα.
Στο σημείο αυτό, το κρισιμότερο, θα παρακαλούσα να έχω πιο αυξημένη την προσοχή σας. Ενώ μπορούμε, σύμφωνα με τους κανόνες λειτουργίας της γλώσσας μας, να έχουμε συνεχόμενες την μία μετά την άλλη τις συλλαβές «αι» και «α» (π.χ. ε-λαί-α), συμβαίνει να μην υπάρχει πουθενά στην γλώσσα μας, σε όλη την ιστορική διαδρομή της, από τον Όμηρο και μέχρι σήμερα, το φωνηεντικό σύμπλεγμα «ηα» ή και «ληα» ως μια συλλαβή. Το μακρό «ήτα» είναι το πιο ισχυρό από όλα τα «ι» της γλώσσας μας. Στην αρχαία μας γλώσσα ισοδυναμούσε με δύο «ε». Μόνο του η με ένα ως τρία σύμφωνα μπορεί ν’ αποτελέσει αυθύπαρκτη συλλαβή. Και ως το ισχυρότερο όλων των «ι» δεν συνιζάνεται με άλλα φωνήεντα. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με το γιώτα. Επομένως η λέξη «εληά» μόνον ως τρισύλλαβη (ε-λή-α) μπορεί να διαβάζεται, αφού η συλλαβή της «ληα» είναι ανύπαρκτη.
Γι’ αυτό ακυρώνεται η γραφή της «εληάς» γιατί αυτοπαγιδεύεται το «η» που ούτε με το προηγούμενό του «ε» αλλά ούτε και με το επόμενό του «α» μπορεί ν’ αποτελέσει συλλαβή «ηα». Και άρα την συλλαβή «ηα» ή «ληα» μόνο σε κείμενα καθαρευουσιάνων θα την συναντήσουμε, αλλά ως λαθεμένη.
Αν πάλι δεν μας έπεισαν τελείως τα παραπάνω, κι από άλλη αφετηρία να το ερευνήσει κανείς, οδηγούμαστε ξανά στο ίδιο συμπέρασμα. Από την στιγμή που δεν υπάρχει στην ομιλουμένη μας γλώσσα προσωδία, δηλαδή εκφώνηση των φωνηέντων με παρατεταμένη ή βραχεία φωνή, με άλλα λόγια, όταν το «ε» ακούγεται όμοια με το «αι», όπως η λέξη «εννέα» έγινε «εννιά» με τροπή του ενδιάμεσου «ε» σε «ι», έτσι και η «ελαία» αναλογικά προς το προηγούμενο παράδειγμα έγινε «ελιά». Παρόμοια το γραία-γριά, το σπήλαιο-σπηλιά, ο Ρωμαίος-Ρωμιός, η φωλέα-φωλιά, τα νέατα-νιάτα (και όχι νειάτα, που είναι λάθος). Ποιος σήμερα θα έγραφε π.χ. εγώ κι (από το «και») άλλοι ως εγώ κη άλλοι μετατρέποντας το «και» σε «κη»; Άρα, όπως το «και» μπορεί να γίνει «κι» όχι όμως «κη», έτσι και η «ελαία-ελιά, όχι εληά».
Αλλά κάποτε το πρόβλημα της «Ελιάς» ήρθε ο καιρός του να λυθεί. Ο κ. Νίκος Μαυροκεφαλίδης ως Αντιδήμαρχος Παιδείας, επί δημαρχίας κ. Χαρούλας Ουσουλτζόγλου-Γεωργιάδη, συγκρότησε μια επιτροπή από οκτώ φιλολόγους, με σκοπό να δώσει ένα οριστικό τέλος σ’ αυτό. Και χάρηκα πολύ γι’ αυτό. Κοντά στο θέμα της «Ελιάς» είχε προσθέσει –και πολύ σωστά- και την λαθεμένη μετάφραση από τα λατινικά στα νεοελληνικά του επιγράμματος κάτω από την προτομή του Ιωάννη Κωττούνιου. Όταν συνήλθαν τα μέλη της επιτροπής να συσκεφθούν με πρόεδρο τον κ. Μαυροκεφαλίδη, δεν είχαν εμφανιστεί ακόμη οι πανεπιστημιακοί, Χρίστος Τσολάκης ούτε η κα Κυριακή Αδαλόγλου, που πίστευα ότι θα ταχθούν με το μέρος μου. Κι έτσι μόνος προσπάθησαν να εκθέσω αναλυτικά τα όσα πίστευα. Κι έβλεπα ότι δυσκολευόμουν να πείσω τους συναδέλφους μου. Όμως, ένα αίσθημα, ότι παραμένει σταθερό το έδαφος κάτω από τα πόδια μου και ότι μου παρέχει επαρκή την βεβαιότητα ότι οι απόψεις μου είναι ορθές, δεν με είχε εγκαταλείψει. Κι όταν είδα ότι αποκλείεται να συνεννοηθούμε, τουλάχιστον ως πλειοψηφία, πρότεινα τα δύο δημοσιεύματά μου για τα επίμαχα θέματα, την «Ελιά» και το επίγραμμα, να σταλούν στον κ. Μπαμπινιώτη, που παραμένει ο εθνικός μας γλωσσολόγος, οπότε οι άλλοι, μη μπορούντες ν’ αρνηθούν, συμφώνησαν.
Σε απαντητική του επιστολή προς τον κ. Μαυροκεφαλίδη γράφει:
«Αγαπητέ κ. Αντιδήμαρχε
Έλαβα το έγγραφό σας και θέλω να σας πληροφορήσω ότι οι απόψεις του κ. Τριαταφυλλίδη είναι επιστημονικά-γλωσσολογικά ορθές (το «ορθές» με πιο μεγάλα γράμματα) και για το επίγραμμα της προτομής του Ιωάννη Κωττούνιου και για την ορθογραφία της επιγραφής του Τουριστικού Περιπτέρου».
Υπάρχουν όμως συμπολίτες μας που ακόμη δεν έχουν πεισθεί απόλυτα. Γι’ αυτό, ύστερα και από προτροπή εκδότη τοπικής εφημερίδας να επανέλθω στο ζήτημα, έγραψα το κείμενο αυτό με την ευχή και την ελπίδα ότι θα είναι το τελευταίο.
