Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης
Ο Απρίλης είναι ο μήνας της Ηρωικής Πόλης της Ελλάδας, της Νάουσας, επειδή τον Απρίλη του 1822, ανταποκρινόμενη στο κάλεσμα του Γένους για επανάσταση εναντίον της μακραίωνης τουρκικής τυραννίας, πρόσφερε τον εαυτό της Ολοκαύτωμα στο βωμό της Πατρίδας.
Για το Ολοκαύτωμα της Νάουσας γράφτηκαν στα διακόσια χρόνια που πέρασαν από το ηρωικό εκείνο 1822 από πολλούς – ανάμεσά τους και ο γράφων – πολλά, όχι όμως αρκετά για μια τόσο μεγάλη θυσία, γι’ αυτό και συνεχίζουν να γράφονται, και θα γράφονται και στο μέλλον, εφόσον θα αποκαλύπτονται και άλλες ιστορικές πηγές.
Από τις ήδη δημοσιευμένες ιστορικές πηγές είναι γνωστό ότι το Ολοκαύτωμα της Νάουσας έγινε λίγες μόνο μέρες μετά την Ημέρα του Πάσχα του 1822, που έτυχε να εορτάζεται στις 2 Απριλίου.
Η ημέρα της Ανάστασης του Χριστού βρήκε τη Νάουσα στις επάλξεις των τειχών της να αποκρούει μια ακόμη γενική έφοδο των Τούρκων πολιορκητών της.
Η μοιραία ημέρα της ηρωικής εκπόρθησής της ήταν η Πέμπτη της Διακαινησίμου, 6 Απριλίου 1822. Ήταν η μέρα που ο άνισος αγώνας για την τύχη της Νάουσας είχε μεταφερθεί μέσα στην πόλη, με τελευταία εστία αντίστασης το πύργο του προύχοντα της Νάουσας, του Ζαφειράκη Θεοδοσίου Λογοθέτη, που κράτησε τρεις περίπου μέρες, κατά τις οποίες διαδραματίστηκαν σκηνές απερίγραπτου ηρωισμού, όπως ήταν η αυτοθυσία των Ναουσαίων γυναικών που προτίμησαν να ριχτούν στα αφρισμένα νερά του μεγάλου καταρράχτη της Αράπιτσας παρά να πέσουν οι ίδιες και τα παιδιά τους στα χέρια των Τούρκων διωκτών τους.
Η αυλαία του δράματος της Νάουσας, σύμφωνα με ένα ιδιόχειρο σημείωμα ενός Εδεσσαίου (Ευστ. Στουγιαννάκη σελ. 196, σημ. 1), φαίνεται ότι έπεσε στις 13 Απριλίου 1822 με τη μεγάλη σφαγή των αιχμαλωτισθέντων Ναουσαίων στην περιοχή όπου είχε στήσει το Κιόσκι του ο καταστροφέας Αβδούλ Λουμπούτ πασάς, επειδή αρνήθηκαν να αλλαξοπιστήσουν. Έτσι οι ήρωες της Νάουσας κέρδισαν και την αγιότητα.
ΠΑΛΙΟ (ΙΟΥΛΙΑΝΟ) ΚΑΙ ΝΕΟ (ΓΡΗΓΟΡΙΑΝΟ) ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ
Όλες οι ημερομηνίες οι σχετικές με την επανάσταση και το ολοκαύτωμα της Νάουσας το 1822, που αναφέρονται στο σημερινό μου αφιέρωμα, είναι σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο, το οποίο ίσχυε τότε.
Το νέο ημερολόγιο άρχισε να ισχύει στην Ελλάδα, σύμφωνα με απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, από την 10 Μαρτίου του 1924. Η ημέρα εκείνη (10 Μαρτίου 1924), μετά από την προσθήκη 13 ημερών θεωρήθηκε ως 23 Μαρτίου.
Από την εφαρμογή του νέου ημερολογίου εξαιρέθηκε το Πασχάλιο, γι’ αυτό οι παλαιοημερολογίτες και οι νεοημερολογίτες συνέχισαν να γιορτάζουν μαζί το Πάσχα, αν και η ίδια ημέρα είχε διαφορετική αρίθμηση στα ημερολόγιά τους. Διέφερε κατά 13 ημέρες. Έτσι, για παράδειγμα, ενώ στο νέο ημερολόγιο εφέτος το Πάσχα πέφτει στις 16 Απριλίου, το παλιό ημερολόγιο δείχνει την ίδια ημέρα 3 Απριλίου. Η ίδια διαφορά των 13 ημερών υπάρχει κατά συνέπεια και στις ημερομηνίες της Κυριακής του Θωμά. Ενώ σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο η Κυριακή του Θωμά πέφτει στις 23 Απριλίου, με συνέπεια εφέτος για πρώτη φορά στη ζωή μου να συνεορτάζω με τους συγγενείς και φίλους μου Γιώργηδες, σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο η Κυριακή του Θωμά εφέτος εορτάζεται στις 10 Απριλίου (23-13=10).
Δεν έχω επομένως ούτε και εφέτος την ευκαιρία να γιορτάσω μαζί με τους φίλους και συγγενείς παλιοημερολογίτες Γιώργηδες, αλλά το σχετικό ψάξιμο δεν πήγε χαμένο, γιατί με οδήγησε στη διαπίστωση ότι εφέτος το Πάσχα των παλαιοημερολογιτών, πέφτει τόσο κοντά, σχεδόν συμπίπτει με το Πάσχα του ολοκαυτώματος της Νάουσας: 3 Απριλίου 2023, 2 Απριλίου 1822.
Η διαπίστωση αυτή με συγκίνησε ιδιαίτερα. Τέτοιες ημέρες πριν από 201 χρόνια η Νάουσα, αντί να πανηγυρίζει για την Ανάσταση του Θεανθρώπου Χριστού, χαροπάλευε και γινόταν Ολοκαύτωμα στο βωμό της Ανάστασης της Ελλάδος.
Άραγε πόσοι εορτασμοί του Πάσχα, μετά από το τραγικό εκείνο 1822, συνέπεσαν ημερολογιακά για τους Παλαιοημερολογίτες Έλληνες με τον εορτασμό του Πάσχα του Ολοκαυτώματος της Νάουσας; Συνέβη άραγε και κάποια παρόμοια σύμπτωση και με το νέο ημερολόγιο;
Ζήτησα «τα φώτα» από τα Πασχάλια που περιλαμβάνονται στον «Μέγα και Ιερό Συνέκδημο Ορθοδόξου Χριστιανού» (Εκδοτικός οίκος «Αστήρ») για να φρεσκάρω τις σχετικές μου γνώσεις και να τις μοιραστώ με τους φίλους αναγνώστες.
Τα Πασχάλια λοιπόν λένε ότι το Πάσχα του παλιού ημερολογίου εορτάζεται ανάμεσα στις ημερομηνίες από 22 Μαρτίου μέχρι 25 Απριλίου, ενώ του νέου ημερολογίου από 4 Απριλίου μέχρι 8 Μαΐου. Από την πρώτη ματιά βλέπουμε ότι με το νέο ημερολόγιο δεν γιορτάζεται το Πάσχα ποτέ στις 2 Απριλίου, ενώ με το παλιό η γιορτή του Πάσχα επανέρχεται κατά χρονικά διαστήματα στις 2 Απριλίου, όπως το 1822 τη χρονιά του Ολοκαυτώματος της Νάουσας.
Ενώ όμως, όπως φαίνεται, δεν μπορούμε να έχουμε με το νέο ημερολόγιο άμεσα το Πάσχα στις 2 Απριλίου, μπορούμε να το έχουμε έμμεσα, επειδή, όπως φαίνεται από τα Πασχάλια που έχω υπόψη μου, κάθε φορά που έχουμε Πάσχα με το νέο ημερολόγιο στις 15 Απριλίου, με τα παλιό ημερολόγιο αυτό γιορτάζεται στις 2 Απριλίου (15-13=2), όπως συνέβη το 1990 και το 2001.
Με το νέο ημερολόγιο το Πάσχα του 1822 υπολογίζεται ότι θα ήταν στις 15 Απριλίου (2+13=15) και η Κυριακή του Θωμά στις 22 Απριλίου (9+13=22).
ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ ΠΕΝΗΝΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ
Ο χώρος της θυσίας των γυναικών της Νάουσας, ο γνωστός με το όνομα «Στουμπάνος» όπου βρίσκεται και ο ιστορικός μεγάλος καταρράχτης της Αράπιτσας, ήταν μέσα στα ευρύτερα σύνορα της παιδικής μου γειτονιάς στη Νάουσα, της Παπαντής (Υπαπαντής).
Λίγο πιο πάνω από τον μεγάλο καταρράχτη, στην περιοχή της Αράπιτσας που ονομαζόταν «Τούμπα», υπήρχε ένας μικρότερος καταρράχτης και ένας μικρός «γύρος» όπου μαθαίναμε να κολυμπούμε σε παγωμένα νερά. Εδώ βγάλαμε και μερικές από τις πρώτες αναμνηστικές μας φωτογραφίες. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που η Αράπιτσα μπήκε στα πρώτα ποιητικά μου δημιουργήματα πολύ νωρίς, από το 1973, όταν της αφιέρωσα ένα από εκείνα τα ποιήματά μου, τα οποία συμπεριλήφθηκαν στην πρώτη ποιητική μου συλλογή «Πατρίδες της Καρδιάς» το 1974.
Το ποίημά μου αυτό που έχει τον τίτλο «ΑΡΑΠΙΤΣΑ», εφέτος που γίνεται πενήντα χρόνων, το αφιερώνω στον διακοσιοστό πρώτο δοξαστικό εορτασμό του Ολοκαυτώματος της Ηρωικής Νάουσας.
ΑΡΑΠΙΤΣΑ
Ροδάνθισεν η Άνοιξη, τα χιόνια
στ’ ακρόκορφα του Βέρμιου λαμπυρίζουν
και της αγέραστης οξυάς τα κλώνια
ασημωμένα ακρόδακρα γεμίζουν.
Ολόγυρα μοσχοβολιές η γης γεννοβολάει
κι αιθερολάμνουν μες το φως οι φτερωμένοι κράχτες,
απ’ τις βαθουλωτές σπηλιές πηδώντας ροβολάει
νάμα για να γοργοριχτή στους θεριοκαταρράχτες.
Οι όχτες της Αράπιτσας βαρυβογγάνε
απ’ την αμάχη του νερού κι αφρίζουν
ψηλά στις ρεματιές τα βράχια ξεκολλάνε
κι ατέρμονους τροχαλητούς αρχίζουν
ώσπου στο μαύρο ρούφουλα να φτάσουν
στο τρανό πήδημα κι η γης να τρέμη,
παλεύουν σα θεριά χωρίς να ξαποστάσουν,
βαρούν, χτυπιούνται, κλωθοφέρνουν σαν ανέμη…
Και φτάνει ο Απρίλης, Θεέ μου! Και ζυγώνουν
φωτολουσμένες μάνες και ποθούνε
με βρέφη που στ’ αφρόστηθα χεράκι απλώνουν
στον ποταμίσιο λεβεντοχορό να μπούνε.
Σταυροκοπιούνται και φιλιούνται και χορεύουν
κι αδάκρυτες στο ρούφουλα πηδάνε,
τη λύτρωση στ’ αφρόνερα γοργογυρεύουν
λαφίνες που για Λευτεριά διψάνε…
Μέρεψε, Αράπιτσα, κι άλλο τραγούδι αρχίνα!
Πέρφανη σύρε τ’ ανοιξιάτικο γιορτάσι.
Εσένα διάλεξεν ο Θεός τούτο το μήνα
της Λευτεριάς μας να γενής Εικονοστάσι!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Πασχάλιοι κύκλοι ονομάζονται οι πασχάλιοι ή εορταστικοί πίνακες (τα κοινώς λεγόμενα Πασχάλια και στα λατινικά tabulae, cycli, canones paschales) που καταρτίζονται για να προσδιοριστεί ο χρόνος του εορτασμού του Πάσχα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ν.Γ. Φιλιππίδου, Η επανάστασις και η καταστροφή της Νάουσας, Αθήνησι, 1881
2. Ε.Ι. Στουγιαννάκη, Ιστορία της πόλεως Ναούσης κατά ανέκδοτον σχεδίασμα Δ. Πλαταρίδου, εν Εδέσση 1924
3. Θ.Ι. Γαβριηλίδη, Νάουσαν Ακρότομον Πέτραν, Νάουσα 2001
4. Μ.Ε.Ε. ΠΥΡΣΟΣ
