Έρευνα επιμέλεια
Μάκης Δημητράκης
Η λέξη «Πάσχα» προέρχεται από την εβραϊκή λέξη «Πεσάχ» που σημαίνει διάβαση-πέρασμα και ειδικότερα το πέρασμα των Ισραηλιτών από την Ερυθρά Θάλασσα.
Η εβραϊκή λέξη προέρχεται από την αιγυπτιακή λέξη «Πισάχ» που ήταν γιορτή της εαρινής ισημερίας και σήμαινε το πέρασμα του Ήλιου από τον Ισημερινό, γεγονός που γιόρταζαν πολλοί λαοί με διαφορετικές ονομασίες.
Επειδή το πέρασμα της Ερυθράς Θάλασσας έγινε την περίοδο του αιγυπτιακού «Πισάχ» ο Μωυσής όρισε τη γιορτή του σαν ανάμνηση της διαβάσης και της εξόδου των Εβραίων από τη χώρα των Φαραώ. Οι Εβραίοι γιόρταζαν με μεγάλη επισημότητα το Πάσχα, τον μήνα Νισσάν, τον πρώτο του θρησκευτικού τους έτους που αντιστοιχεί σε μας στο χρονικό διάστημα από 15 Μαρτίου μέχρι 15 Απριλίου και γιορταζόταν πάντα ημέρα Σάββατο.
Για μας τους χριστιανούς η λέξη «Πάσχα» σημαίνει το πέρασμα του Χριστού από το θάνατο στη ζωή. Στα χρόνια των Αποστόλων οι Χριστιανοί (προερχόμενοι κυρίως από Εβραίους) γιόρταζαν κανονικά το Πάσχα μαζί με τους Εβραίους. Πρώτος ο Απ. Παύλος έδωσε στο Πάσχα χριστιανικό συμβολισμό και το σφάγιο-αρνί που θυσίαζαν οι Εβραίοι έγινε ο ίδιος ο Χριστός που θυσιάστηκε για τις αμαρτίες του κόσμου και γιορταζόταν όπως και σήμερα πάντα Κυριακή μεταξύ 4 Απριλίου και 8 Μαΐου.
Σύμβολο για το Πάσχα αποτελούν τα κόκκινα αβγά που καθιερώθηκαν κατά τα βυζαντινά χρόνια συνήθεια που προέρχεται πιθανόν από αρχαίες γιορτές αφού πολλοί αρχαίοι λαοί είχαν το αβγό σαν σύμβολο ζωής. Από το αβγό που μοιάζει με τάφο θα βγει ο νεοσσός, δηλαδή η νέα ζωή. Οι Ρωμαίοι αλλά και οι αρχαίοι Έλληνες συχνά χρησιμοποιούσαν τα αβγά σαν διακοσμητικό των τάφων ή τα έβαζαν μέσα στους τάφους.
Παλαιότερα στο χωριό Αλμαλή Μαλγάρων της Αν. Θράκης την παραμονή της Ανάστασης πήγαιναν και τοποθετούσαν κόκκινα αβγά στους τάφους. Το ίδιο έκαναν και στο χωριό Καστανιά της Λακωνίας μόνο που εδώ τα πήγαιναν ακριβώς μετά την Ανάσταση. Τα αβγά βάφονται κόκκινα γιατί το κόκκινο χρώμα συμβολίζει το αίμα του Χριστού αλλά και γιατί είναι το χρώμα της χαράς. Για το βάψιμο των κόκκινων αβγών υπάρχουν πολλές παραλλαγές.
Το έθιμο του ψητού αρνιού -ο οβελίας- έχει κι αυτό πιθανότατα τις ρίζες του στους Εβραίους οι οποίοι στις 10 το μήνα Νισσάν, προμηθεύονταν ένα αρνί χρονιάρικο και το συντηρούσαν μέχρι τις 14 του ίδιου μήνα. Το βράδυ της ημέρας αυτής πήγαιναν στο ναό όπου γινόταν η θυσία. Από το αίμα του σφαγίου έβαζαν σημάδια στην πόρτα του σπιτιού τους. Το σφάγιο γινόταν οβελίας δηλαδή ψηνόταν (οβελός = ξύλινη σούβλα) και έπρεπε να φαγωθεί όλο εκείνη τη νύχτα. Αν έμενε κάποια ποσότητα έπρεπε να αποτεφρωθεί. Κατά τη διάρκεια του πασχαλιάτικου δείπνου έπιναν νερωμένο κρασί ενώ ήταν όλοι ντυμένοι έτοιμοι για πορεία σε ανάμνηση της εξόδου από την Αίγυπτο.
Το έθιμο του οβελία συνεχίστηκε - αλλά και συνεχίζεται- και μετά την εξάπλωση του χριστιανισμού και κυρίως από τους Έλληνες χριστιανούς.
Με το σφάγιο (αρνί) συνδέεται και η μαγειρίτσα, αν και αγνοούμε την εφεύρεσή της. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω το σφάγιο έπρεπε να καταναλωθεί όλο τη νύχτα της ανάμνησης της εξόδου των Εβραίων. Έτσι με τα εντόσθια (συκωταριά και έντερα) έφτιαχναν μία σούπα στην οποία πρόσθεταν και χόρτα.
Η μαγειρίτσα, ένα από τα κορυφαία πιάτα του εθνικού μας εδεσματολογίου αποτελεί μια επιλογή για το στομάχι και θα λέγαμε έρχεται να προετοιμάσει τον ανθρώπινο οργανισμό για να μη πέσει κατ’ ευθείαν από τη νηστεία της Σαρακοστής στην κρεατοφαγία της ημέρας του Πάσχα.
Τα χόρτα (κρεμμυδάκια, άνηθος και σε κάποιες παραλλαγές τα μαρούλια) συμβολίζουν τα πικρά χόρτα που έτρωγαν οι Εβραίοι σε ανάμνηση της σκλαβιάς τους από τους Αιγυπτίους. Παραλλαγή της μαγειρίτσας είναι και η Στιλικούρδα που φτιάχνουν ακόμα και στις μέρες μας σε ορισμένα μέρη της Κέρκυρας και στην οποία προσθέτουν σκόρδο και λευκό κρασί.
Στην Πολωνία υπάρχει ανάλογο έθιμο. Πρόκειται για το Μπορς, μια παραδοσιακή σούπα με λουκάνικα και βραστά αβγά που δε λείπει από το πασχαλιάτικο τραπέζι.
Έθιμο των ημερών είναι και τα τσουρέκια. Αφράτα γλυκά αρτοσκευάσματα με την ονομασία να προέρχεται πιθανότατα από την τούρκικη λέξη Corek που σημαίνει στρογγυλό-κυκλικό και που η παρασκευή τους χρονολογείται κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Το τσουρέκι συμβολίζει την Ανάσταση του Χριστού καθώς το αλεύρι ζωντανεύει και μεταμορφώνεται σε ψωμί ενώ το ζύμωμα σε πλεξούδες συμβολίζει την απομάκρυνση των κακών δαιμόνων.
Ανάλογα αρτοποιήματα έχουμε και σε άλλες χώρες.
•Στην Ισπανία έχουμε τη Mona de Pasco με μόνη διαφορά ότι στο μέσο της κουλούρας βάζουν άσπρα αβγά αντί κόκκινα.
•Στην Ιταλία φτιάχνουν το Πανετόνε σε σχήμα σταυρού ή περιστεριού.
•Στην Κροατία τη Panca, ένα είδος γλυκού ψωμιού σε σχήμα σταυρού και
•Στην Τσεχία επίσης γλυκό αρτοσκεύασμα σε σχήμα αρνιού αφού διαθέτουν ειδική φόρμα.
Τέλος οι λαμπάδες είναι έθιμο που χρονολογείται στην πρωτοχριστιανική περίοδο, τότε που το βάπτισμα (ομαδικό τις περισσότερες φορές την περίοδο εκείνη) γινόταν το βράδυ της Ανάστασης ή την Κυριακή του Πάσχα. Οι παρευρισκόμενοι στο μυστήριο, κρατούσαν αναμμένα κεριά.
Η φλόγα της λαμπάδας συμβόλιζε το φως του Χριστού που θα φώτιζε την ψυχή του νεοβαπτιζόμενου. Με το πέρασμα του χρόνου η εκκλησία μας -αν και βάπτισμα τελείται όλο το χρόνο- διατήρησε το έθιμο αυτό κατά τη λειτουργία της Ανάστασης ενώ δεν έπαψε να έχουμε -έστω και μία λαμπάδα- κατά την τέλεση του βαπτίσματος.
Πηγή: Γ. Μέγας (Ελληνικές εορτές και έθιμα της λαικής λατρείας)
Δ. Λουκάτος (Ανάσταση από τη θρησκευτική και ηθική εγκυκλοπαιδεία)
Ν. Πολίτης (Παραδόσεις 1904)
ΥΔΡΙΑ (εγκυκλοπαίδεια τ.43)
Διαδίκτυο
