Σε μία εποχή που ο κόσμος αλλάζει, που η τεχνολογία κάνει άλματα και η τεχνητή νοημοσύνη ανταγωνίζεται τον ανθρώπινο παράγοντα, η παράδοση επιμένει ευτυχώς, να διεκδικεί την δική της θέση στο παρόν και το μέλλον, μέσα από ομαδικές προσπάθειες, δουλειές, έρευνες και συνεργασίες ανθρώπων. Μία τέτοια έρευνα και καταγραφή έγινε από τον χοροδιδάσκαλο του τμήματος Λαογραφίας της ΚΕΠΑ δήμου Βέροιας, Σάκη Σταυρίδη και το τελικό υλικό, σε συνεργασία με τοπικές καλλιτεχνικές δυνάμεις, αποτυπώθηκε σε ένα CD με τίτλο «αστικά τραγούδια της Βέροιας» που περιλαμβάνει 14 αντιπροσωπευτικά τραγούδια και σκοπούς από την κοινωνική ζωή, κυρίως τραγούδια της αγάπης, σε όλο τον κύκλο του χρόνου.
Το ιστορικό της καταγραφής
Ανατρέχοντας στο ένθετο βιβλιαράκι του CD, του οποίου τα κείμενα επιμελήθηκαν ο Στέργιος Λιούλιας και ο Σάκης Σταυρίδης, ο ακροατής πληροφορείται για το ιστορικό της καταγραφής των τραγουδιών που ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2019. Το υλικό βασίζεται σε ηχητικά ντοκουμέντα του κορυφαίου ψάλτη και γνώστη της βυζαντινής μουσικής Κωνσταντίνου Βαφείδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, σε εκπομπές του κρατικού ραδιοφώνου και σε συνεντεύξεις πολιτών που είχαν γνώση της τοπικής παράδοσης της πόλης με σημείο αναφοράς την αείμνηστη λαογράφο της Βέροιας, Βούλα Χατζίκου, που πρώτη παρουσίασε βεροιώτικους χορούς στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Ο ακροατής συναντάει επίσης και μουσικές αναφορές σε γεγονότα ιστορικής σημασίας με το τραγούδι της Εβραιοπούλας.
Με την ολοκλήρωση της έρευνας, ξεκίνησε η προσπάθεια υλοποίησης του δίσκου, στις αρχές του 2019 με την επιλογή 14 τραγουδιών – χορών και την μετατροπή τους σε παρτιτούρες από τον μουσικό Πασχάλη Καρβουνιάρη. Ακολούθησε η επιλογή 8 επαγγελματιών μουσικών με επικεφαλής τον Σταύρο Παζαρέντση που είχε ενεργό λόγο σε όλη τη διαδικασία εγγραφής του δίσκου και επιπλέον δημιουργήθηκε από τα μέλη του τμήματος Λαογραφίας, μια μικτή χορωδία 23 ατόμων με σκοπό να υποστηρίξει χορωδιακά το δίσκο με επικεφαλής χοράρχη, το μέλος της ομάδας χορού, την εκπαιδευτικό και μουσικό Χριστίνα Κωνσταντινίδου.
Το CD «Αστικά τραγούδια της Βέροιας» ολοκληρώθηκε ύστερα από πολλές πρόβες μουσικών και χορωδών, τον Ιούλιο του 2022 στο σύγχρονο στούντιο του Παπαρουσόπουλου στη Μελίκη.
Έτσι, μετά και από απρόβλεπτες δυσκολίες κατά την παραγωγή, όπως η πανδημία, η προσπάθεια χρόνων δικαιώθηκε εκ του αποτελέσματος, με την κυκλοφορία του ψηφιακού δίσκου (παραγωγή της ΚΕΠΑ) που παρουσιάστηκε στις 13 Μαρτίου, στο φουαγιέ της Στέγης γραμμάτων και τεχνών Βέροιας.
Τα 14 “track” του δίσκου
Τα 14 τραγούδια και σκοποί του δίσκου είναι:
1. Μπογιατζής (H Μπουιατζής): Επιτραπέζιο τραγούδι του 1860. Αναφέρεται με πολύ πόνο στα λόγια ενός ερωτευμένου νέου στην αγαπημένη του που δεν ανταποκρίνεται στην επιθυμία του. Απαραίτητο τραγούδι σε όλα τα γιορτινά τραπέζια και χαρές της Βέροιας.
2. Εσένα πρέπει μάτια μου (Σεβντίμ αμάν). Μελωδικό επιτραπέζιο
τραγούδι του 1880 η πλοκή του οποίου υποδεικνύει παλαιότερη προέλευση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι στίχοι του καθώς το υψηλό ποσοστό τούρκικων λέξεων που συναντάται διαμορφώνει μια γλώσσα μεικτή με ελληνικά και τούρκικα στοιχεία. Συνηθιζόταν από Φαναριώτες λόγιους ποιητές τον καιρό της τουρκοκρατίας ως δοκίμιο στιχουργίας και με τις δύο γλώσσες της εποχής.
3. Μαρμαρένια μου βρυσούλα. Στρωτός χορός 4σημου ρυθμού που συνοδεύεται από το ομώνυμο αισθηματικό τραγούδι. Χορεύονταν με ιδιόμορφα βήματα του χορού «στα τρία». Χαρακτηριστικό στοιχείο οι ζευγαρωτές κινήσεις που εκτελούνταν κατά τη διάρκεια του χορού.
4. Συρτός Βέροιας. Οργανικός σκοπός σε 7σημο ρυθμό που χορεύονταν στα βήματα του συρτού καλαματιανού. Μαζί με τον χορό συγκαθιστό αποτελούν τους σημαντικότερους χορούς της Βέροιας.
5. Συγκαθιστός Βέροιας (Συγκατσ’στός). Ο σημαντικότερος χορός της Βέροιας. Χορευόταν αντικριστά σε ζευγάρια, σε δύο παράλληλες ευθείες με χαρακτηριστικές αργές κινήσεις των χεριών με τις οποίες έδειχναν τα δαχτυλίδια και τα κοσμήματά τους.
6. Ο Μέρμηγκας. Πρόκειται για επιλήνιο ανδρικό χορό 2σημου ρυθμού που χορεύονταν στον τρύγο, στα πατητήρια των σταφυλιών. Ο χορός συνοδεύεται και από το ομώνυμο σκωπτικό (σατυρικό) τραγούδι.
7. Φρόσω Ρί(η)να (Φρόσου Ρίνα). Τραγούδι και χορός 2σημου ρυθμού.
Αναφέρεται σε πραγματικά πρόσωπα της Βέροιας, στις όμορφες Φρόσω Παπαδήμου και Ρί(η)να Κουκουλάζου• το τραγούδι εξιστορεί τον διπλό έρωτα κάποιου νέου για τις δύο Βεροιώτισσες.
8. Τρείς Τζαντιρμάδες. Τραγούδι της αγάπης. Αναφέρεται σε κάποια Λισσάβω (Ελισσάβετ) και στον ανεκπλήρωτο έρωτα κάποιου νέου επί Τουρκοκρατίας. Απαραίτητο τραγούδι των ανδρών στα Κυριακάτικα τραπέζια και στα γλέντια.
9. Μαριγούδα. Τραγούδι της αγάπης σε 4σημο ρυθμό.
10. Δώδεκα Χρόνους (Δώδικα χρόνους). Χορευτικό τραγούδι της δεκαετίας 1870-1880 σε 7σημο ρυθμό. Αναφέρεται στην πολυετή παρουσία Ελλήνων στρατιωτών της περιοχής Βέροιας στην τουρκοκρατούμενη περιοχή της Θεσσαλίας και του Δομοκού.
11. Ο Μάρκος. Χορευτικό τραγούδι του 1895 σε 9σημο ρυθμό. Αναφέρεται στον έρωτα δύο νέων, του Μάρκου και της Τίγκας που έμενε στη συνοικία της Μητρόπολης στο κέντρο της πόλης.
12. Ρίνα - Κατερίνα. Τραγούδι της αγάπης σε 7/σημο ρυθμό.
13. Στη Νιάουστα γλυκό κρασί. Χορευτικό τραγούδι της Βέροιας σε7σημο ρυθμό
14. Έλα ύπνε. Βεροιώτικο νανούρισμα.
Στο booklet του ψηφιακού δίσκου υπάρχουν επίσης αναφορές στην μουσικοχορευτική παράδοση της Βέροιας, στο πανηγύρι του Αγ. Αντωνίου, στον χορό και στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Υπάρχουν επίσης σύντομα βιογραφικά του Κ. Βαφείδη και της λαογράφου Βούλας Χατζίκου, καθώς και σύντομα σχόλια για τα τραγούδια και τους χορούς του δίσκου.
Η παρέα της Βέροιας που «ρόκαρε» την παράδοση
Στην εκδήλωση παρουσίασης του CD, μίλησαν ο Θωμάς Λιόλιος και ο Μάκης Δημητράκης, ενώ ο χοροδιδάσκαλος Σάκης Σταυρίδης αναφέρθηκε στην όλη προσπάθεια και σε όσους συνεργάστηκαν για το αποτέλεσμα.
Ο Μάκης Λιόλιος κατέθεσε την προσωπική του ιστορία για τη δύναμη της παραδοσιακής μουσικής και έδωσε στην ομιλία του τον τίτλο «πέτρα που κυλάει δεν χορταριάζει» εννοώντας ότι η παράδοση έρχεται από πολύ μακριά και μας έρχεται με μία «τελειότητα». Το ερώτημα είναι εάν έχουμε σήμερα δικαίωμα να πειράξουμε αυτήν την τελειότητα. Η «μυστική ενότητα των αντιθέσεων» κατά την ρήση του αείμνηστου φίλου του σκηνοθέτη Γιάννη Καραχισαρίδη, που εν προκειμένω είναι η παράδοση και το καινούργιο, ισχύει και είναι απαραίτητα και τα δύο, επεσήμανε. Αλλά ταυτόχρονα είναι αναγκαία και η εξέλιξη, όπως έκαναν παλαιότερα και τα «Ανάκαρα» (Κώστας Γεωργίου, Νάγια Γεωργίου, Μάκης Λιόλιος και αργότερα Νίκος Ζιώγαλας), το συγκρότημα στο οποίο συμμετείχε ως ιδρυτικό μέλος, που «ροκάραν» την παράδοση. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το Βεροιώτικο συγκρότημα συμπεριλαμβάνεται στην εγκυκλοπαίδεια του rock.
Την αντίθεση αυτή ανέπτυξε στην ομιλία του ο κ. Λιόλιος τονίζοντας ότι η παράδοση έχει ένα πλεονέκτημα έναντι του καινούργιου. Εμπεριέχει τον υποσυνείδητο φόβο από το καινούργιο… «Η παράδοση είναι δεδομένη, δεν σε ανησυχεί. Για το νέο όμως ανησυχείς καθώς δεν ξέρεις πως θα σου βγει», εκτίμησε ο ομιλητής, εξηγώντας ότι θέλει δουλειά να διακρίνει κάποιος την ουσία αυτού που μας έρχεται από την παράδοση κι όχι το αν παιχτεί ένα κομμάτι με κλαρίνο, ζουρνά ή με βυζαντινό τρόπο. Να βρει δηλαδή κάποιος τι είναι αυτό που τον συγκινεί κατά βάθος και σε τι απαντούσε αυτό το τραγούδι πριν από 100 και 200 χρόνια, σε σχέση με το σήμερα. «Πάνω σ΄ αυτό πρέπει να δουλευτεί το νέο, το καινούργιο», είπε ο κ. Λιόλιος και επανερχόμενος στα «Ανάκαρα» επεσήμανε την σύμπτωση που οδήγησε το συγκρότημα να δουλέψει τα παραδοσιακά τραγούδια σε μπαλάντες, σε μία χρονική στιγμή που συναντήθηκαν με τη Μαρίζα Κωχ.
Αναδρομή στα μουσικά δρώμενα και τις βεγγέρες της Βέροιας
Μία σύντομη αναδρομή σε πρόσωπα και γεγονότα, από τα χρόνια της τουρκοκρατίας μέχρι σήμερα, έκανε ο κ. Μάκης Δημητράκης, ξεκινώντας από το 1874 με την ίδρυση και την σύντομη λειτουργία του Φιλοεκπαιδευτικού συλλόγου, την ίδρυση της «Μέλισσας» και στη συνέχεια το 1904 της φιλαρμονικής μπάντας «Ορφεύς». Μετά τη διάλυση της Μέλισσας ιδρύθηκε το 1924 ο Μέγας Αλέξανδρος παράλληλα και με το δημοτικό Ωδείο το οποίο παρουσίασε διαστήματα αδράνειας. Το 1977 λειτούργησε ως μουσική σχολή κι από το 1986 έχει τη σημερινή του μορφή ως Ωδείο δήμου Βέροιας με έδρα την Αντωνιάδειο Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Αναφέρθηκε επίσης στην ίδρυση του Μακεδονικού Ωδείου, στην καλλιτεχνική παρουσία του Γιώργου Ζαμπούνη, του Μαρίνου Βασιλειάδη καθώς και του Γιώργου Καλογήρου και Μιχάλη Μαρμαρά, στο Τρίο Βέροια, στις μουσικές εκδηλώσεις του τότε ΤΟΒ, στη βεροιώτισα λαογράφο Βούλα Χατζίκου ενώ έκανε μία σύντομη αναφορά στα ιδιωτικά ωδεία που δημιουργήθηκαν στη Βέροια καθώς και στις χορωδίες που δραστηριοποιούνται στην πόλη. Δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στο βεροιώτικο μουσικό συγκρότημα «Ανάκαρα», που έπαιξε παραδοσιακά τραγούδια με ιδιαίτερο και πρωτοποριακό τρόπο. « Η μουσική παιδεία και κουλτούρα της βεργιώτης κοινωνίας είναι γεγονός αδιαπραγμάτευτο», υπογράμμισε ο κ. Δημητράκης. Την ομιλία του, τη συνέχισε με μία ενδιαφέρουσα αναφορά στις βεγγέρες, τις νυχτερινές μαζώξεις στα σπίτια της Βέροιας, που χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες: Βεγγέρες μόνο για γυναίκες, για πλέξιμο, κέντημα κλπ, Νυχτέρια στα αγροτόσπιτα την περίοδο της συγκομιδής και Νυχτερινές οικογενειακές μαζώξεις με κρασί φαγητό, βεργιώτικους μεζέδες, τραγούδι και χορό. Τέλος, αναφέρθηκε στα κέντρα διασκέδασης της Βέροιας από την απελευθέρωση και μετά, με πρώτο το Σκρετ, το1914 και στη συνέχεια τον Πράσινο Κήπο, τον Παράδεισο, την Αρτζεντίνα, το Πασακιόσκι, τα τρία Σκαλοπάτια, Φλαμουριές, Μετέωρα , κ.α. καθώς και σε κάποια παλιά καφενεία, όπως η Αναγέννηση και τα Ηλύσια, που μετατρέπονταν τα βράδια σε κέντρα διασκέδασης.
Μια σύντομη αναφορά στην δουλειά και την έκδοση έκανε και ο Στέργιος Λιούλιας, σημαντικός συνεργάτης στην φιλολογική επιμέλεια του CD, το οποίο διατίθεται στην τιμή των 10 ευρώ από την Γραμματεία της ΚΕΠΑ.
Όσοι παραβρέθηκαν στη βραδιά της παρουσίασης είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν ένα δείγμα, από τους μουσικούς Ιορδάνη Κουτσιμανή στο ούτι και το τραγούδι, Βασίλη Γουδώνη στο κανονάκι και Άννα Κουτσιμανή στο λαούτο.
Σοφία Γκαγκούση
