Μεθαύριο (Δευτέρα), φίλοι αναγνώστες, θα τιμήσουμε τη μνήμη των Τριών Ιεραρχών, τη μνήμη των προστατών της Παιδείας. Επί του θέματος αυτού, θα μου επιτρέψετε να κάνω μερικές σκέψεις.
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, στην κοινωνία των νέων ταχυτήτων του Διαδικτύου και της σύγχρονης τεχνολογίας, σε έναν καινούργιο κόσμο που ανατέλλει χάρις στα επιτεύγματα της βιοτεχνολογίας, μπορεί να έχει νόημα η γιορτή των Τριών Ιεραρχών;
Η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι: ΝΑΙ. Έχει νόημα η γιορτή των Τριών Ιεραρχών, γιατί σιγά-σιγά χάνουμε το νόημα της Παιδείας. Και εάν χάσουμε το νόημα της παιδείας, τότε έχουμε χάσει και το νόημα της ζωής μας.
Χρειαζόμαστε τον Μέγα Βασίλειο, τον Γρηγόριο το Θεολόγο και τον Ιωάννη το Χρυσόστομο, για να μας θυμίσουν και πάλι πως: ο αληθινός προορισμός της παιδείας δεν μπορεί παρά να είναι αυτοί που εκείνοι βίωσαν και μας παρέδωσαν: ο συνδυασμός της γνώσης με την αρετή, αποβλέποντας σε μια συνολική ολοκλήρωση του ανθρώπου. Γιατί εκείνος που κατέχει μόνο τη γνώση, αλλά όχι και την αρετή, αποδεικνύεται τελικά επιζήμιος για την ανθρωπότητα. Γιατί η γνώση μόνη της χωρίς την αρετή, κατασκευάζει τις «έξυπνες» βόμβες και με χειρουργική ακρίβεια καταστρέφει ζωές και πολιτισμούς. Γιατί η γνώση χωρίς την αρετή, δημιούργησε δύο παγκόσμιους πολέμους. Γιατί η γνώση χωρίς την αρετή, αφαιρεί ζωτικής σημασίας όργανα από τα φτωχά παιδιά και τα μεταμοσχεύει σε πλούσιους ανθρώπους. Όλα αυτά τα έκαναν επιστήμονες, που είχαν γεμάτο το μυαλό, αλλά άδεια την καρδιά. Γι’ αυτό και επιμένουμε: Γνώση, ναι, μεγάλο αγαθό, αλλά μαζί με την αρετή. Γιατί χωρίς αυτήν, η Παιδεία από Ευλογία, γίνεται κατάρα για το ανθρώπινο γένος.
Τι συνδύασαν, λοιπόν, οι Τρεις Ιεράρχες; Τη γνώση με το ασκητικό ήθος. Έκαναν την Παιδεία ζήτημα ζωής και αυτό ακριβώς μας πρόσφεραν. Μια Παιδεία που σέβεται τον άνθρωπο, μια παιδεία για τον άνθρωπο, μια παιδεία που υπηρετεί τον άνθρωπο και δεν τον σκλαβώνει. Μια παιδεία που μεταμορφώνει και δεν παραμορφώνει τον άνθρωπο. Μια παιδεία όπου κυριαρχεί το χάρισμα, η αγάπη, η ανεκτικότητα, η ανακάλυψη της αληθινής κλίσης κάθε μαθητή. Ας τολμήσουμε να ονειρευτούμε. Μια παιδία που προκαλεί χαρά και ικανοποίηση.
Οι Τρεις Ιεράρχες είχαν κάτι παραπάνω, κάτι ξεχωριστό, κάτι διαφορετικό. Μήπως ήταν δάσκαλοι; Όχι. Κληρικοί, ασκητές, αγωνιστές και άγιοι ήταν. Και όμως δεν μας παραξενεύει η σύνδεση. Ποιο είναι το σημείο που τους συνδέει με την Παιδεία και τον δάσκαλο; Γιατί οι Τρεις Ιεράρχες αποτελούν πρότυπα για το δάσκαλο αν και δεν ήταν δάσκαλοι με τη στενή έννοια; Μα γιατί συνδυάζουν την πράξη με τη θεωρία, τη βίωση του Ευαγγελίου με τη γνώση και την επίλυση των προβλημάτων του ανθρώπου. Γιατί αγάπησαν το ποίμνιό τους. Γιατί χαίρονταν για τις επιτυχίες του και την πρόοδό του.
Οι Τρεις Ιεράρχες έχοντας μεγάλη εμπιστοσύνη στην αναμορφωτική δύναμη της Παιδείας, σπούδασαν την Παιδεία ως μια συνολική πρόταση ζωής. Γι’ αυτούς η Παιδεία δεν ήταν μόνο φιλοσοφία ή ρητορική ή αστρονομία ή θεολογία ή ψυχολογία, αλλά ήταν όλα μαζί. Δηλαδή μόρφωση σώματος και ψυχής.
Στην εποχή μας, δυστυχώς, παιδεία σημαίνει λίγες γενικές γνώσεις και εξειδίκευση. Μαθαίνουμε δηλαδή κάτι καλά, κι αυτό μας αρκεί. Καλλιεργούμε μόνο το σώμα μας και πετάμε στον κάλαθο των αχρήστων την ψυχή μας. Δεν φτάνει, όμως, κάποιος να είναι μόνο άριστος επιστήμονας, αλλά πρέπει να είναι και άνθρωπος. Η ζωή είναι σύνολο, είναι κοινωνία. Εγκληματούμε σε βάρος των νέων ανθρώπων. Ξεκόψαμε τη γνώση από τη ζωή, από την ομορφιά. Υποτάξαμε την αγάπη στην αναγκαιότητα και γι’ αυτό αποτύχαμε.
Σύμφωνα με τους Τρεις Ιεράρχες, η απόλυτη ένδειξη αγάπης του δασκάλου προς τους μαθητές του είναι: η προσευχή προς το Θεό, να ενισχύσει αυτόν και τους μαθητές του στο δύσκολο έργο της αγωγής, ενώ σκοπός των μαθητών να ανταποκριθούν στην αγάπη για την παίδευση και την ηθική προκοπή τους. Πίστευαν στην Παιδεία που διαπλάθει ήθος και χαρακτήρα. Δεν ήθελαν ένα σχολείο, το οποίο απλώς μεταδίδει ξερές γνώσεις.
Θέλουμε σήμερα ένα σχολείο που θα διαμορφώνει ανθρώπους; Δεν είναι ακατόρθωτο, ακόμη και σε εποχή οικονομικής κρίσης, να ανορθώσουμε την Παιδεία μας πάνω στις βάσεις των Τριών Ιεραρχών, χωρίς να παραβλέπουμε τις εξελίξεις στην κοινωνία και στην τεχνολογία.
Είναι υποχρέωση όλων μας να σεβόμαστε τη συνταγματική επιταγή για την Παιδεία. Το άρθρο 6, παρ. 2, ορίζει ότι: Σκοπός της Παιδείας είναι η καλλιέργεια εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης στους νέους και στις νέες μας. Το σχολείο πρέπει να καλλιεργεί ήθος και όχι απλώς ξερές γνώσεις.
Δεν είναι εκσυγχρονισμός της Παιδείας η διαστρέβλωση της Ιστορίας, η απάλειψη των ηρώων και των μαρτύρων. Εκσυγχρονισμός είναι η βελτίωση των παιδαγωγικών μεθόδων, η φροντίδα για αξιοπρεπή σχολικά κτίρια και εποπτικά όργανα. Η γλώσσα μας είναι θεμελιώδες στοιχείο εθνικής ταυτότητας, αλλά παράλληλα αποτελεί οικουμενικό αγαθό. Συμβολίζει τη διαχρονική και παγκόσμια ακτινοβολία του Ελληνισμού.
Σήμερα, που αντί για την αγάπη προβάλλεται το συμφέρον, που αντί για την προσευχή στο Θεό προβάλλεται η λατρεία των σύγχρονων ειδώλων, που αντί για την ταπείνωση προβάλλεται ως πρότυπο ο εγωισμός και ο ατομικισμός, γεγονός που δεν επιτρέπει τελικά στην Παιδεία μας να ακολουθήσει έναν πιο ουσιαστικό δρόμο, οι Τρεις Ιεράρχες μπορούν να αποτελέσουν τους αληθινούς φάρους, τα πρότυπα εκείνα, που θα μας δείξουν το δρόμο.
Παρά τη μεγάλη χρονική και πολιτιστική απόσταση που μας χωρίζει από τους Τρεις Ιεράρχες, η δομή της σκέψης τους είναι αυθεντικά σύγχρονη. Είναι οδοδείκτες έτοιμοι για διάλογο, αλληλοκατανόηση και αλληλοπεριχώρηση. Είναι ζωντανές πηγές προς άντληση. Ας αξιοποιήσουμε, λοιπόν, φίλοι αναγνώστες, την αναλλοίωτη παρακαταθήκη που μας παρέδωσαν, ώστε να βρούμε λύσεις στο τεράστιο και πάντοτε φλέγον ζήτημα της παιδείας.
