Του Πάρη Παπακανάκη
Ο Νοέμβρης νομοτελειακά προκαλεί σκέψεις γύρω από “τα πολιτικά”, αγαπητοί φίλοι, και ο συνειρμός μου αυτοματοποιημένα διαγράφει την πορεία: πολιτικά-Βέροια-Μήτσος Μάλιος (ο τελευταίος δημόσιος κήρυκας της πόλης μας) να περιφέρεται θυμοσοφώντας στο (κατά το παρελθόν) κέντρο όλων των πολιτικών εξελίξεων της πόλης μας, την πλατεία Αγίου Αντωνίου.
Αφετηρία της καθημερινής δράσης του ήταν το καφενείο του Μπαζάκα, στη νότια πλευρά της πλατείας, όπου είχε εγκαταστήσει τη “διαφημιστική επιχείρησή” του και η οποία λειτουργούσε με μυσταγωγικές κι απαράβατες διαδικασίες: Από πολύ νωρίς κάθε πρωί ο μπαρμπα-Μήτσος έπινε με χορταστικές ρουφηξιές το καφεδάκι του, ενώ οι ενδιαφερόμενοι προς διαφήμιση τού έφερναν τα μηνύματά τους γραμμένα ιδιόχειρα σε χαρτί, τηρώντας ευλαβικά τη σειρά ο ένας πίσω από τον άλλο. (βλ. εφημερίδα Λαός 16 Μαΐου 2020 «Ακούσατε! Δίνομε είδησην σ΄ όλη την πόλι …»)
Εκεί κυρίως, με διάφορες ευκαιρίες και συγκυρίες διατύπωνε από καιρού εις καιρόν τις μνημειώδεις φράσεις του, οι οποίες εμπλούτιζαν ανεξίτηλα το ιδιότυπο βεργιώτικο πολιτικό λεξιλόγιο.
Και δεν ήταν λίγες οι ευκαιρίες κατά την πενταετία 1928-1932, η πολιτική αστάθεια, οι υπόγειες διεργασίες και τα δραματικά γεγονότα της οποίας οδήγησαν μελετητές στις μέρες μας να την αποκαλούν: «σκοτεινά χρόνια».
Ας ρίξουμε λοιπόν μια συνοπτική, αλλά διαφωτιστική για την κατανόηση της συνέχειας, ματιά. Μετά από μια σχεδόν εμφυλιοπολεμικού χαρακτήρα προεκλογική περίοδο, στις 2 Ιουνίου 1928 σχηματίστηκε τελικά κυβέρνηση εθνικής ενότητας με πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, με τη στήριξη των Ε. Βενιζέλου και Ι. Μεταξά, η οποία έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή.
Η περίοδος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί “εργασιακός μεσαίωνας”. Ο ερχομός τεράστιου για τα δεδομένα της εποχής αριθμού προσφύγων είχε γίνει καιροσκοπική ευκαιρία από οικονομικά ισχυρούς παράγοντες της χώρας για καταπάτηση κάθε έννοιας εργασιακού δικαιώματος:
«Έβγαζε ο πρόσφυγας τη ζωή του στον πλειστηριασμό της φτήνιας, όσο-όσο. Για ένα μεροκάματο στο εργοστάσιο. Για μια χούφτα καλαμπόκι στα χωράφια…» (Διδώ Σωτηρίου, Οι νεκροί περιμένουν, Κέδρος, Αθήνα 1979)
«…Χωρίς κανένα δικαίωμα, χωρίς προστασία κοινωνική, και υγειονομική περίθαλψη και μεροκάματο είκοσι οχτώ δραχμές ανέβαιναν τα χαράματα οι ταλαίπωρες εργάτριες την ανηφοριά για τα νηματουργεία κι ως το βράδυ δουλειά χωρίς να σηκώνουν κεφάλι… Κι αυτά από το 1927 και ύστερα, γιατί προτού ήταν δέκα δραχμές κι αυτές παρακαλώντας.…». (Γιάννης Αλεξιάδης, Βεροιώτικες αράδες, Βέροια1984)
Σ’ αυτό το γενικό συγκείμενο, ο Ιούνιος του 1928 σημαδεύτηκε από απεργίες των καπνεργατών σε Μακεδονία και Θράκη. Ενδεικτικά, στην Καβάλα 20 άνθρωποι τραυματίστηκαν, ενώ στην Ξάνθη 6 άτομα έχασαν τη ζωή τους και 40 τραυματίστηκαν σε επαναλαμβανόμενες προσπάθειες της αστυνομίας (με διαταγές της πολιτικής ηγεσίας) να καταπνίξει τις διεκδικήσεις των καπνεργατών για: αύξηση του ημερομισθίου, μείωση των ωρών εργασίας (8ωρο) και επέκταση της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Αλληλέγγυοι στο δίκαιο των αιτημάτων τους στάθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα οι αρτεργάτες και οι υδατεργάτες της Θεσσαλονίκης και λίγο αργότερα κηρύχθηκε απεργία των ναυτεργατών.
Κάτω από την γενική κοινωνική πίεση η κυβέρνηση Ζαΐμη κατέρρευσε, και στις 3 Ιουλίου 1928 ο Βενιζέλος έλαβε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση.
Στις 19 Αυγούστου 1928 προκηρύχθηκαν νέες εκλογές, στις οποίες οι Φιλελεύθεροι του Βενιζέλου και τα συνεργαζόμενα κόμματα κέρδισαν 223 από τις 250 έδρες της Βουλής. Για την αντιμετώπιση των συνεχιζόμενων απεργιακών κινητοποιήσεων η νέα κυβέρνηση Ε. Βενιζέλου έκανε την πολιτική επιλογή της ψήφισης από τη Βουλή του “Ιδιώνυμου* ”, το οποίο περιγράφεται στον νόμο N.4229/24 Ιουλίου 1929 με τίτλο: «Περί των μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών».
[* Στη Νομική Επιστήμη ονομάζεται το έγκλημα εκείνο για το οποίο προβλέπονται ιδιαίτερες ποινές σε σχέση με τα εγκλήματα της γενικής κατηγορίας, όπου αυτό υπάγεται]
Πίσω από την προμετωπίδα της ποινικοποίησης των “ανατρεπτικών” ιδεών κλπ, κλπ, (μεγάλο θέμα ατέρμονων συζητήσεων), ο νόμος στην ουσία του: δεν αναγνώριζε την απεργία ως δικαίωμα και νόμιμο μέσο προβολής εργασιακών αιτημάτων, η διαδήλωση χαρακτηρίσθηκε διασάλευση της κοινωνικής γαλήνης και ο συνδικαλισμός μετατράπηκε σε ιδιώνυμο αδίκημα κατά του κοινωνικού συνόλου. Η δε κατάληξη της εφαρμογής του ήταν μεγάλος αριθμός εγκλεισμών σε φυλακές και αναγκαστικών εκτοπίσεων (εξοριών) διάρκειας «…ενός μηνός μέχρι δύο ετών εις τόπον εν αυτή οριζόμενον.» (σε δυσπρόσιτα νησιά).
Συνοπτικά θα αναφέρω ότι στα επτά χρόνια της εφαρμογής του “Ιδιώνυμου” έως το 1936, οπότε αντικαταστάθηκε με σκληρότερο νόμο από το δικτατορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου, περίπου 16.500 πολίτες συνελήφθησαν για τη συνδικαλιστική τους δράση. Από αυτούς 3031 καταδικάσθηκαν και εξορίστηκαν σε ξερονήσια …
Δραματικά τέτοια γεγονότα (συλλήψεις, φυλακίσεις, υποχρεωτικοί εκπατρισμοί) συνέβησαν και στη μικροκοινωνία της ευρύτερης Βέροιας, τα οποία (με εντολή άνωθεν) αποτυπώνονταν στον τοπικό τύπο της εποχής. Οι στόχοι των ηθικών αυτουργών ήταν προφανείς: ο εκφοβισμός των εργαζόμενων, η καταστολή των εργασιακών διεκδικήσεών τους και η προληπτική αποτροπή ενδεχόμενων αντιδράσεων. Άναβαν τότε οι συζητήσεις των θαμώνων της “βεργιώτικης μικρής Βουλής”, των καφενείων δηλαδή περιμετρικά της πλατείας του Αγίου Αντωνίου.
Ο Μήτσος Μάλιος σε κάθε κρίσιμη περίοδο του παρελθόντος, χωρίς να προβάλλει το ύφος δυναμικού πολιτικού παράγοντα, είχε εντούτοις εκφράσει με θάρρος δημόσια τα φιλικά προς την υγιή δημοκρατία αισθήματά του. Να υπενθυμίσω:
Την περίοδο της δικτατορίας Πάγκαλου δήλωνε (με κίνδυνο να συλληφθεί, κι όχι μόνο…) στις δημόσιες συζητήσεις των καφενείων: «Δεν είν’ το κράτος (εννοώντας την κυβέρνηση) άλογο να το καβαλάς και να καμαρώνεσαι, Θοδωρή, αλλά κλώσα που συμμαζεύει τα κλωσοπούλια της…».
Στο αμέσως επόμενο διάστημα των αθρόων «…ιδεολογικών προσελκύσεων και αποσκιρτήσεων…» γνωστών πολιτικών προσώπων της (τότε) Βέροιας για την κατάληψη θέσεων εξουσίας, “γέννησε” την έκφραση: «Αχ! Πάει, πολιτεύθηκε κι του ζαρζαβάτι!» και ονοματοθέτησε τις απατηλές υποσχέσεις τους με το προσωνύμιο: «πρασσονουρές» [* βλ. εφημερίδα Λαός 18 Σεπ 2021 Πολιτική και… πρασσονουρές! ],
Για να καυτηριάσει το άθλιο διχαστικό πνεύμα στις εκλογές του 1926 αποτόλμησε έμπρακτη δημόσια πολιτική διαμαρτυρία (κάτι αδιανόητο την εποχή εκείνη): «…ο δημόσιος κήρυξ εγεφύρωσε το χάσμα. Τα ψηφοδέλτια όλων των συνδυασμών τα έκλεισε εντός φακέλλου και με ήσυχον την συνείδησιν βέβαιος ότι έκαμε το καθήκον του σύμφωνα με την αναλογικήν τα έρριψε εις το ψηφοδόχον κιβώτιο» (Αστήρ Βερροίας: Αρ. Φ. 37 /Κυριακή 14-11-1926). Παρά το περιπαιχτικό ύφος του αρθρογράφου, ο μπαρμπα-Μήτσος Μάλιος πράγματι έπραξε με θάρρος (κι όχι από αφέλεια) αυτό που θεωρούσε καθήκον του: στηλίτευσε τις υποκρισίες πολιτικών και την προσπάθειά τους να διχάσουν την κοινωνία της πόλης του.
Δεν ήταν επομένως λίγοι αυτοί που τον πλησίαζαν (άλλοι με αγαθές και άλλοι με κακοπροαίρετες προθέσεις) για να του αποσπάσουν μια δήλωση σχετικά με τα επισυμβαίνοντα θλιβερά γεγονότα. Αυτό επεδίωξε και ένας γνωστός μεγαλοκτηματίας (και παραγωγός σημαντικών ποσοτήτων μήλων), με δεδηλωμένα φιλομοναρχικά φρονήματα, όταν τον ρώτησε δηκτικά:
«Τι έχ’ς να μας πεις για τ’ δημοκρατία σ’, μ’ όσα γένονται τώρα, Μάλιο;»
«Θα σ’ πω, κυρ-Στ…....» του αποκρίθηκε, «…Μα να σε ρωτήσω πρώτα: Τι φοβάσαι περ’σσότερο με τα μήλα σ’;».
«Εμ, τάχα δε γνωρίειζς; Του χαλάζι κι την καρπόκαψα*…» του απάντησε ο μηλοπαραγωγός. [ * Καρπόκαψα: αόρατες προνύμφες εισχωρούν αρχικά στα άνθη, κατά την καρποδεσία εγκολπώνονται, και μεταμορφώνονται σε σκουλήκια τα οποία κατατρώγουν κι αχρηστεύουν εσωτερικά τον καρπό, δίχως να διακρίνεται τίποτε εξωτερικά]
«Ε. αυτά φοβάται (εννοώντας: από αυτά κινδυνεύει) κι η δημοκρατία μας! Ως τα τώρα ο κίνδυνος ήταν απ’ έξω, απ’ το χαλάζι: “χτυπήματα” απ’ τ’ ανάκτορα, “χτυπήματα” απ’ τ’ς νεροκαμένους για σκήπτρα στρατηγούς (με σημερινούς όρους: οι εξωθεσμικοί παράγοντες)… Τώρα ο κίνδυνος είναι από μέσα, απ’ το σκλήκι: οι πολιτικοί που πιστέψαμε (εννοώντας: εμπιστευθήκαμε κι εκλέξαμε) αναπαύουνται στ’ αγκαλιάσματα των πλούσιων (αυτό που σήμερα αποκαλούμε: διαπλοκή) και κατατρώγ’νε παρέα τον κόπο του κοσμάκη (ο σύγχρονος ορισμός: εργασιακή εκμετάλλευση)…».
Γύρισε ο μεγαλοκτηματίας κι απομακρύνθηκε χωρίς να πει λέξη…
Χωρίς να προσθέσω λέξη θα σας αποχαιρετήσω κι εγώ από τη σημερινή συνάντησή μας για να σας αφήσω στον εσωτερικό στοχασμό σας, αγαπητοί φίλοι!
Προτεινόμενη βιβλιογραφία για εκτενέστερη μελέτη:
Ιωαννίδης, Ι., Β. Το καπνικό στην Καβάλα, Μαρτυρίες και στοιχεία από το καπνεμπόριο και την καπνεργασία, Δήμος Καβάλας, Εκδόσεις Ιστορικού Αρχείου Δημοτικού Μουσείου Καβάλας, Καβάλα 1998.
Γ. Πέγιος, Από την Ιστορία του Συνδικαλιστικού κινήματος της Καβάλας (1922-1953) Έκδοση ΟΑΕΔ, Αθήνα 1984.
Γρ. Δαφνή: «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων», εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ 1955,
