Του Πάρη Παπακανάκη
Τον Νοέμβριο του 1974, η Βέροια, στον απόηχο του Αττίλα ΙΙ και εν όψει της 1ης επετείου των γεγονότων του Πολυτεχνείου, έκανε τα πρώτα βήματα που της αναλογούσαν στο πλαίσιο της νεότευκτης Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας.
Είχαν προκηρυχθεί βουλευτικές εκλογές με ημερομηνία διενέργειας την Κυριακή 17 Νοεμβρίου, το κάθε κόμμα είχε ήδη υποδείξει τους τοπικούς υποψηφίους του και αυτοί με τη σειρά τους διεξήγαγαν τον προεκλογικό τους αγώνα για να εξασφαλίσουν την προτίμηση των πολιτών.
Παράλληλα, ο Σύλλογος Φοιτητών Βέροιας διοργάνωνε, με πολύ ζήλο και φροντίδα, μια έκθεση μνήμης των γεγονότων του Πολυτεχνείου σε αίθουσα επί της Μητροπόλεως (απέναντι από το σημερινό Δημαρχείο), η οποία για την περίσταση (μάλλον) ονομάστηκε αίθουσα εκθέσεων του Δήμου (κατά καιρούς είχε πολλαπλές άλλες χρήσεις…). Το αξιόλογο αυτό φοιτητικό εγχείρημα έτυχε μάλιστα της επικοινωνιακής υποστήριξης του τοπικού τύπου, όμως παρόλα αυτά, η προσέλευση του κοινού ήταν από μηδαμινή ως ελάχιστη…
Η οδός Μητροπόλεως τη δεκαετία του ’60. Δεξιά, δίπλα από τον ΟΤΕ το κτήριο όπου έγινε η έκθεση του Συλλόγου Φοιτητών -με άλλη χρήση - (Αρχείο Στέργιου Ζυγουλιάνου)
Επικοινωνιακή χορηγία στην εκδήλωση από την εφημερίδα “Φρουρός της Ημαθίας” και η επιτροπή διοργάνωσης. Από αριστερά: Τσουλής Στέφανος, Μαναβή Ρούλα, Ναζλίδης Γιάννης, Λιόλιος Μάκης, Αμανατίδης Γιάννης, Μπαρμπαρούσης Γιώργος, Κανδύλας Αργύρης, Λυρής Νίκος, Καραντουμάνης Τριαντάφυλλος
(Αρχείο: Γιάννη Καμπούρη)
Η πρώτη (αυθόρμητη σε περσινό σχετικό αφιέρωμα) σκέψη ερμηνείας του φαινομένου ήταν ότι ο διεξαγόμενος προεκλογικός αγώνας είχε μονοπωλήσει το ενδιαφέρον των πολιτών (για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. εφημερίδα ΛΑΟΣ, 17 Νοε 2021 . «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία»! Θυμάμαι…»). Ήταν όμως στην πραγματικότητα έτσι;
Διερευνώντας την εξέλιξη του εν λόγω προεκλογικού αγώνα στον τοπικό τύπο, προκύπτει ότι αν και ήταν οι πρώτες ελεύθερες εκλογές μετά από μια περίοδο επτά χρόνων αποκλεισμού από οποιασδήποτε μορφής πολιτική έκφραση (να θυμίσω το λογύδριο: «…ευρισκόμεθα ενώπιον ενός ασθενούς τον οποίον έχομεν επί της χειρουργικής κλίνης και τον οποίον εάν ο χειρουργός δεν προσδέση επί της κλίνης υπάρχει περίπτωσις αντί διά της εγχειρήσεως να του χαρίση την αποκατάστασιν της υγείας του, να τον οδηγήση εις τον θάνατον…»), ήταν χωρίς νεύρο, υποτονικός.
Το κλίμα περιγράφουν αρκετά άρθρα της εποχής, από τα οποία επέλεξα για να μελετήσουμε δύο της εφημερίδας “Βέροια”, γραμμένα σε εύθυμο σχετικά ύφος:
« Εκλογές λοιπόν φίλοι μου το “καυτό” θέμα των ημερών αυτών. Αγωνίες, παρακάλια, παράπονα, χαρές, απογοητεύσεις, κυνηγητό, είναι μερικά από τα συναισθήματα που επικρατούν σ’ εκείνους κυρίως που έχουν “εμπλακεί” στον αγώνα είτε σαν υποψήφιοι, είτε σαν πολιτικοί φίλοι…», για να φτάσει προς το τέλος στο “ζουμί” της υπόθεσης που μας απασχολεί σήμερα «…κάποιοι είναι εκδηλωτικοί, δηλώνουν ανοιχτά τι θα ψηφίσουν (συνδέεται με τους προαναφερόμενους “πολιτικούς φίλους”). Υπάρχουν όμως και οι άλλοι οι κρυφοί, οι μη εκδηλωτικοί, αποφεύγουν να δηλώσουν την πολιτική τους τοποθέτησι… …Όλα αυτά αγαπητοί μου φίλοι μέχρι αύριο. Μετά πάλι νηνεμία για τέσσερα χρόνια εκτός βέβαια απροόπτου-χτύπα ξύλο, φίλε μου!» (Αριθ. Φυλ. 115 / 16 Νοεμβρίου 1974)
« “Δεν είναι εκλογές αυτές”, παραπονέθηκε κάποιος προπολεμικός ψηφοφόρος. “Πού’νε οι μπράβοι του παλιού καλού καιρού, πού΄νε τα μαχαιρώματα, πού΄νε η εκδίκησι και οι αντεκδικήσεις;” Πραγματικά, φίλοι μου, αυτές οι εκλογές είχαν μια πρωτοφανή ηρεμία και μια χωρίς προηγούμενο τάξι και συνέπεια… …Ακούσαμε τις κόρνες των αυτοκινήτων που συνώδευαν τους υποψηφίους, μερικές κλειστές συγκεντρώσεις, άφθονο χαρτί στους δρόμους. Αυτά για την τοπική κίνησι.» (Αριθ. Φυλ. 116 / 23 Νοεμβρίου 1974)
Αποτυπώνεται καθαρά η απουσία του συνηθισμένου στην “παλαιότερη Βέροια” πολιτικού πάθους και η έλλειψη ανταπόκρισης των ψηφοφόρων στις εκκλήσεις των υποψηφίων για “ανοιχτή” συμπαράταξη μαζί τους. Ο συντάκτης τους (με το ψευδώνυμο Βεροιώτης), σε πρώτο πλάνο χαριτολογώντας το αποδίδει σε “ευρωπαϊκό κεκτημένο” πολιτισμού. Υποβόσκει εντούτοις, ιδιαίτερα στο πρώτο άρθρο, ένα αίσθημα ανασφάλειας και φόβου των ψηφοφόρων (υπάρχουν οι μη εκδηλωτικοί, που αποφεύγουν να δηλώσουν την πολιτική τους τοποθέτηση), αλλά και του ίδιου του συντάκτη, αν και συγκαλυμμένα καλά κάτω από το εύθυμο της γραφής του (εκτός βέβαια απροόπτου-χτύπα ξύλο)…
Ως φαίνεται, δεν είχαν αποσβεστεί στα αυτιά των βεροιωτών οι “παραινέσεις” του δικτάτορα Γεώργιου Παπαδόπουλου: «Προσέλθετε και καταγγείλατε εις τας αρμοδίους αρχάς κάθε ανατρεπτικόν στοιχείον. Καταγγείλατε χωρίς δισταγμόν, καταγγείλατε και αυτόν τον αδελφόν ακόμη, δια την προστασίαν του έθνους…»
Ενυπόγραφη “καταγγελία” τριών φοιτητών στην “Ασφάλεια” για την “ανατρεπτική δράση” κάποιου συμφοιτητή τους.
Τους επόμενους μήνες, οι πληροφορίες για επισκέψεις του Ευάγγελου Αβέρωφ Τοσίτσα (με την ιδιότητα του υπουργού “Εθνικής Αμύνης”) σε στρατιωτικές μονάδες ανά την Ελλάδα (και στο Β’ ΣΣ στη Βέροια), οι οποίες εκτός των συνηθισμένων τυπικών συμπεριελάμβαναν και «…κατ’ ιδίαν επαφές με ανώτερους αξιωματικούς», ξεσήκωναν αντίστοιχα κύματα φημών στα καφενεία για επικείμενο νέο πραξικόπημα.
Ο αντίκτυπος όλων αυτών στο άμεσο οικογενειακό μου περιβάλλον (μέσα από τα μάτια ενός παιδιού ηλικίας 11 χρόνων τότε) ήταν: η επιβολή νεκρικής σιγής όσο διαρκούσε το βραδινό δελτίο ειδήσεων του ΕΙΡΤ, δυο γονείς κρεμασμένοι κυριολεκτικά από τα χείλη του (εικονιζόμενου στην εισαγωγική φωτογραφία) Γιώργου Κάρτερ για όση ώρα το εκφωνούσε και η χαρακτηριστική φράση του πατέρα μου μετά τους τίτλους τέλους: «Άντε, πάμε τώρα να κοιμηθούμε με ησυχία! Δεν είδαμε το “πουλί” και σήμερα…».
Παρά τις καθησυχαστικές δηλώσεις της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή και τις διαβεβαιώσεις ότι η Δημοκρατία μας δεν κινδυνεύει, στις 24 Φεβρουαρίου 1975 ο υπουργός Ευάγγελος Αβέρωφ ενημέρωνε από του βήματος της Βουλής τον ελληνικό λαό ότι με ειδική επιχείρηση συνελήφθησαν και τέθηκαν σε διαθεσιμότητα 35 αξιωματικοί του στρατού…
Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας “ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”
την Τρίτη 25/11/1975
Τι ακριβώς είχε συμβεί;
Αντιδρώντας στη σύλληψη του δικτάτορα Δημήτριου Ιωαννίδη για να οδηγηθεί σε δίκη, μια ομάδα αξιωματικών με πρωτεργάτες τους ταξίαρχους Νικόλαο Ντερτιλή και Ανδρέα Κονδύλη, τους αντισυνταγματάρχες Ιωάννη Στειακάκη, Ιωάννη Μανουσακάκη και τους ταγματάρχες Αριστείδη Παλαΐνη, Αθανάσιο Περδίκη και Παρασκευά Μπόλαρη, σχεδίαζε στρατιωτικό κίνημα σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Λάρισα. Στόχοι τους: η παραίτηση της κυβέρνησης του Κ. Καραμανλή, η επάνοδος της Ελλάδας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ (από το οποίο είχε αποχωρήσει μετά την 2η τουρκική εισβολή στην Κύπρο) και η άμεση απελευθέρωση του πρώην δικτάτορα (με ότι αυτό συνεπαγόταν…). Το συγκεκριμένο στρατιωτικό “εγχείρημα” έμεινε στην ιστορία με τον τίτλο: “Το πραξικόπημα της πυτζάμας”, λόγω της αιφνίδιας σύλληψης των διοργανωτών του αργά τη νύχτα.
Υπήρξε όμως και συνέχεια… Σε σύντομο χρονικό διάστημα αποστρατεύθηκαν άλλοι 200 ανώτατοι και ανώτεροι αξιωματικοί. Είναι ευνόητο ότι στη Βουλή για μεγάλο διάστημα ήταν από τα κυρίαρχα θέματα, προκαλώντας έντονες αντιπαραθέσεις (όχι βέβαια του σημερινού ύφους και ήθους…). Σε μία από αυτές, τον Φεβρουάριο του 1976 ο υπουργός “Εθνικής Αμύνης” Ευάγγελος Αβέρωφ απαντώντας σε ερώτηση του Λεωνίδα Κύρκου (της Ενωμένης Αριστεράς) είπε ότι δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο να υπάρχουν “σταγονίδια χουντικών” στο στράτευμα, αλλά αποτελούν μεμονωμένες περιπτώσεις. Καθιέρωσε την ημέρα εκείνη μια νέα, ανεξίτηλη ως σήμερα, ορολογία στο ελληνικό πολιτικό λεξιλόγιο…
Παρόλα αυτά, ο κύκλος δεν είχε ολοκληρωθεί. Λίγα χρόνια αργότερα, έκαναν την επανεμφάνισή τους νέα “σταγονίδια της χούντας”. Από τις αρχές του 1981, και ενώ το ΠΑΣΟΚ κάλπαζε τότε προς την εξουσία, απομεινάρια της “ομάδας Ιωαννίδη” προετοίμαζαν πάλι πραξικόπημα, το οποίο στις 26 Φεβρουαρίου του 1981 εντόπισε και εξουδετέρωσε ο μηχανισμός παρακολούθησης του Ευάγγελου Αβέρωφ. με το ψευδώνυμο “ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΣ”.
Απόσπασμα σημειώσεων του μηχανισμού παρακολούθησης “ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΣ”.
Από τα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου 2011 στη Σχολή Ευελπίδων.
Μνήμες εκείνων των “παλαιών εποχών” ξύπνησαν και στις 17 Νοεμβρίου του 2011 στη Σχολή Ευελπίδων, όταν ομάδα σπουδαστών, καθοδηγούμενη από τον αρχηγό της Σχολής, αμαύρωσε τη γιορτή τραγουδώντας τον ύμνο των Απριλιανών…
Είναι δύσκολο να αναπτυχθούν σε λίγες γραμμές όλες οι πτυχές του σοβαρότατου θέματος. Συμπυκνωμένα λοιπόν να υπογραμμίσω ότι τα όσα διαδραματίσθηκαν, ήταν απότοκα του χαρακτηρισμού της επταετούς κατάλυσης του δημοκρατικού πολιτεύματος ως «στιγμιαίο έγκλημα» στο νομικό σκεπτικό της εκδίκασής της. Αποτέλεσμα αυτού του χαρακτηρισμού ήταν να δικαστούν μόνο οι πρωταίτιοι της 21ης Απριλίου, ενώ δεν συμπεριλήφθηκαν όσοι υπηρέτησαν τη χούντα από διάφορες θέσεις (βασανιστές, καιροσκόποι αναρριχητές της εξουσίας, καταδότες κλπ κλπ).
Για να ολοκληρώσουμε και τη σημερινή συνάντησή μας, αγαπητοί φίλοι, θα δανειστώ μια διατύπωση του Γιάννη Δημητρέλλου: « Η μεταπολίτευση στους πρώτους της μήνες δεν είχε έρθει σαν καβαλάρης σε άσπρο άλογο, αλλά σαν ένα πολιτικό θρίλερ μιας δημοκρατίας πληγωμένης, που παρ’ όλα αυτά, καταφέρνει να σηκώνεται για να σκουπίζει αυτά τα σταγονίδια της φρίκης, που ακόμα δε λένε να στραγγίξουν…».
Γελοιογραφίες πολιτικού περιεχομένου της εποχής
