Γράφει η Νανά
Παπαίωάννου
φιλόλογος-λογοτέχνις
“Ώσπερ γαρ ζώου των όψεων αφαιρεθεισών αχρειούται το όλον, ούτως εξ Ιστορίας, αναιρεθείσης της αληθείας, το καταλειπόμενον αυτής ανωφελές γίνεται διήγημα” : “όπως ένα ζώο καταντάει άχρηστο, αν χάσει τα μάτια του, έτσι και η ιστορία, αν της αφαιρέσουμε την αλήθεια, γίνεται ανωφελές διήγημα”, ιστορικός Πολύβιος (202-120 π. Χ)
Πρόσφατα διάβασα το βιβλίο του αειμνήστου Νικολάου Καλλιγά “Η Βέροια στην Κατοχή και τον Εμφύλιο 1940-1949”, το δεύτερο, κατά σειρά, αφιερωμένο από τον συγγραφέα στην ιστορία της Βέροιας. Εντυπωσιάστηκα τόσο από το περιεχόμενο του, όσο και από το απλή, εκφραστική γραφή του, το απέριττο, περιγραφικό και ξάστερο ύφος του. Πρόκειται για μια καταγραφή, με τη νωπή μελάνη βιωματικών εμπειριών, των ιστορικών γεγονότων, που διαδραματίστηκαν στην πόλη της Βέροιας, την περίοδο της διπλής Κατοχής από τους Φασίστες του Μουσολίνι και τους Γερμανούς Ναζί του Χίτλερ. Παράλληλα ο συγγραφέας δίνει, πολύ ζωντανά, την καθημερινή ζωή των κατοίκων της, με τις τότε ασχολίες τους για την κάλυψη των βιοτικών τους αναγκών, τις εμπορικές τους συναλλαγές και τις μεταξύ τους κοινωνικές σχέσεις, χωρίς να παραλείπει και ηθογραφικά στοιχεία ή τη σκιαγράφηση χαρακτήρων των συμπολιτών του.
Ο σημερινός αναγνώστης του βιβλίου γίνεται, έτσι, γνώστης όλων των ιστορικών, κοινωνικοπολιτικών και οικονομικών θεμάτων της Βέροιας, σ’ αυτήν τη δύσκολη περίοδο της διπλής Κατοχής και της ακόμη πιο τραγικής, με τον Εμφύλιο που επακολούθησε. Ο συγγραφέας, χωρίς να είναι καταξιωμένος ιστορικός, καταφέρνει και κερδίζει το στίγμα του ιστοριογράφου, αφού παραθέτει, χωρίς κανέναν ενδοιασμό, όλα τα στοιχεία, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, με βασική προϋπόθεση και αρχή την κατάθεση της αλήθειας. Βέβαια η αλήθεια είναι ενοχλητική, προπάντων, όταν αποκαλύπτει τα έργα και τις ημέρες όλων, χωρίς καμία διάκριση. Όμως και η αποφυγή ή η αποδοκιμασία της, ιδιαίτερα, στο κεφάλαιο της Ιστορίας, προοιωνίζει τον ιστορικό θάνατο.
Οι μεγάλοι ιστορικοί και ιστοριογράφοι της Ελληνικής αρχαιότητας, Θουκυδίδης, Ηρόδοτος, Πολύβιος κ.α δέχονται την διδακτική αντίληψη της ιστοριογραφίας, προς όφελος των επερχόμενων γενεών, άσχετα αν δε συμβαίνει αυτό, όπως απέδειξε η ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας και της Ελληνικής πραγματικότητας. Έτσι και ο συγγραφέας, Νικόλαος Καλλιγάς, θεωρεί πως, για να ωφελήσει τις επόμενες γενιές, θα πρέπει να υπηρετήσει την αλήθεια, γιατί οι συναισθηματισμοί, οι μεροληπτικές κρίσεις και η απόκρυψη ενοχοποιητικών στοιχείων βλάπτουν και δεν συντελούν στη διόρθωση των κακώς κειμένων. Καταρρίπτει τη συνθηματολογία, πίσω από την οποία, συχνά, ελλοχεύουν, δυστυχώς, προσωπικά συμφέροντα, αποδεικνύει πως οι ιδεολογίες μόνο στη θεωρία είναι, εν δυνάμει, εφαρμόσιμες, ενώ στην πράξη καταρρέουν, γιατί αυτοί που τις διακηρύσσουν δεν είναι πάντοτε ικανοί να τις υπηρετήσουν ή είναι απλώς λαοπλάνοι και δημαγωγοί, που αποβλέπουν στην κατάληψη της εξουσίας. Μήπως, όμως, είναι αναγκαίο να δεχτούμε πως η πραγματική πρόοδος και ευημερία στον κόσμο, μόνο, με τη διδαχή της αλήθειας πραγματώνεται και όχι με τις κίβδηλες παρομοιώσεις της;
Με τόλμη, ψύχραιμη και αντικειμενική ματιά, ο Μικρασιατικής καταγωγής Ν. Καλλιγάς παρακολουθεί και καταγράφει ό, τι συμβαίνει γύρω του, έχοντας ως πειστήριο και ακράδαντα επιχειρήματα, βιωματικά του στοιχεία. Φωτογραφίζει πρόσωπα επώνυμα και απλούς συμπολίτες του, τους οποίους γνωρίζει, εκ του σύνεγγυς, στην καθημερινότητα τους. Μας δίνει την ευκαιρία, με το φυσικό και ανεπιτήδευτο ύφος της γραφής του, με την παρατηρητικότητα και την αψεγάδιαστη, προσωπική στάση του, να γνωρίσουμε και να ζήσουμε, θα έλεγα, τις δύσκολες συνθήκες της φοβερής, διπλής Ιταλογερμανικής Κατοχής, που έζησαν οι Βεροιώτες, από το ‘40-45, και μετά, τις φρικτές μέρες του αλληλοσπαραγμού, με τον Εμφύλιο και αδελφοκτόνο πόλεμο.
Με λεπτομερείς περιγραφές, με αναφορές στη δράση των συμπολιτών του, δίνοντας στιγμιότυπα της καθημερινότητας τους, με τη σκληρή βιοπάλη για την επιβίωση τους, τις αγροτικές, ως επί το πλείστον ασχολίες τους, την αντιστασιακή τους δράση κατά των εχθρών, μας εισάγει στην ατμόσφαιρα της εποχής. Παράλληλα μας υποχρεώνει να πάρουμε θέση απέναντι στα τεκταινόμενα, να εμβαθύνουμε στα αίτια και τις αφορμές των ιστορικών συμβάντων, να πετάξουμε στην άκρη οποιαδήποτε προσωπεία και να δούμε, κατά πρόσωπο την αλήθεια. Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που συνοδεύει το κείμενο πιστοποιεί την ακρίβεια της αφηγηματικής του ιστοριογραφίας, με τα τραγικά συμβάντα, τις εκτελέσεις, τις προδοσίες, τις πυρπολήσεις και καταστροφές περιουσιών ευυπόληπτων συμπολιτών ή απλών συνανθρώπων του. Καταδεικνύει πως ο πόλεμος, στην κάθε του μορφή, αφήνει πίσω του αποκαϊδια, χήρες, ορφανά, εκατοντάδες, χιλιάδες θύματα, κοινωνική και οικονομική διάλυση. Ο συγγραφέας εκφράζει τη βαθειά του λύπη και απογοήτευση για την κατάντια των ανθρώπων, ανάμεσα στους οποίους ζει, όταν αυτοί αποκαλύπτουν το αληθινό τους πρόσωπο αλλά και την απογοήτευση του από την ανοργανωσιά και την παραλυσία της κρατικής εξουσίας. Προβληματίζεται και πονάει για το μίσος και την εκδικητικότητα ανάμεσα στους συμπατριώτες του, που προκάλεσε ολέθρια αποτελέσματα. Πόνος, πολύς πόνος, πείνα, κακουχίες, βασανιστήρια και εκτελέσεις εν ψυχρώ, με ή χωρίς αφορμή, τρομοκρατία και ασυδοσία. Και όλα αυτά, δήθεν, για το δίκαιο, για μια καλύτερη κοινωνία, μια προοδευτική πορεία στο μελλοντικό “γίγνεσθαι”. Αναρωτιέται, εύλογα, ο συγγραφέας, με πολλά και μεγάλα “ΓΙΑΤΙ, ΓΙΑΤΙ, ΓΙΑΤΙ”, προπάντων, στην καταγραφή των γεγονότων του Εμφύλιου αλληλοσπαραγμού. Πώς γίνεται άνθρωποι που διακηρύττουν ιδεολογία με ανθρωπιστικά ιδεώδη, να καταντούν άρπαγες, βίαιοι, απάνθρωποι και αιμοσταγείς; Πώς γίνεται να επικρατήσει η ειρήνη, όταν αυτοί που προβάλλονται ως κήρυκες της, χρησιμοποιούν τη βία, σκοτώνουν, καταστρέφουν και ποδοπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα; Χαρακτηριστικά αναφέρει πως δε γίνεται η ειρήνη να διεκδικείται με διαφορετικά χρώματα, αφού ένα είναι το χρώμα της, το λευκό. Πίσω από όλα αυτά θεωρεί υπαίτιους αυτούς που τα υποκινούν, τους οποίους φωτογραφίζει με τη λέξη “Οι Μεγάλοι”.
Το βιβλίο δίνει την ευκαιρία και απαιτεί από τον αναγνώστη να διερευνήσει, να προβληματιστεί και να καταλήξει στα δικά του συμπεράσματα, πάντα, όμως, κρίνοντας αντικειμενικά πρόσωπα και γεγονότα.
Τα ερωτηματικά του συγγραφέα και οι προβληματισμοί θα πρέπει να διατυπωθούν και από όλους εμάς, τους, κατά τα επουσιώδη, πολυπράγμονες, αλλά για τα ουσιαστικά “πέρα βρέχει...”, αφού αφεθήκαμε να μας παρασύρει η μόδα του “φαίνεσθαι”, γίναμε δουλικοί υπηρέτες της τεχνολογίας, χαζολογώντας με face-bouk και άλλα περιττά, καταπίνοντας αμάσητη τροφή από τα ποικίλα μέσα πληροφόρησης και παρα- πληροφόρησης. Οι νέες γενιές δε γνωρίζουν την ιστορία της πατρίδας μας αλλά κυνηγούν, ασύστολα, ξενόφερτα στοιχεία, που αλλοιώνουν βασικές αρχές και προγονικές αξίες. Δεν γνωρίζουν το περιεχόμενο της έννοιας της αρετής, έπαψαν να είναι φιλομαθείς, απαξίωσαν τη γνώση, μέσω της σφαιρικής επισκόπησης των κοινωνικοπολιτικών και οικονομικών καταστάσεων, έγιναν θύματα της σύγχρονης ατομιστικής αντίληψης, που οδηγεί στη διάλυση των συνεκτικών δεσμών, σε κάθε επίπεδο. Όσο για την Παιδεία μας, τα πράγματα είναι πολύ ανησυχητικά, για να μην πω τραγικά, προπάντων, στις μέρες μας.
Οι εποχές όμως που διανύουμε δεν επιτρέπουν άλλες ολισθηρότητες, ράθυμες σκέψεις και ιδιοτέλειες ούτε αβασάνιστες επιλογές. Τα πράγματα βρίσκονται “επί ξυρού ακμής” κι αν αφεθούμε αμέριμνοι, χωρίς την πρέπουσα περισυλλογή και ευθύνη, οδεύουμε στην τελική καταστροφή, στονεξευτελισμό και τη διαπόμπευση, θα βρεθούμε σε μεγάλα αδιέξοδα είτε ως πολίτες είτε ως κρατική υπόσταση.
Προσωπικά, θεωρώ πως το βιβλίο αυτό είναι μια μεγάλη διδαχή για τις νεότερες γενιές αλλά και για τον καθένα μας, αφού δίνει την αφορμή για σοβαρή και υπεύθυνη στάση απέναντι στο κοινωνικοπολιτικό “γίγνεσθαι” του Παρόντος και του Παρελθόντος, με απαραίτητη την αυτοκριτική. Οι νέοι θα γνωρίσουν την ιστορική πορεία της Βέροιας, στα δύσκολα χρόνια του πολέμου, θα βιώσουν, έστω και νοερά, τις σκληρές συνθήκες της καθημερινότητας εκείνων των χρόνων, θα αποκτήσουν τη δυνατότητα ώριμης στάσης και κρίσης απέναντι στο κάθε τι είτε αυτό αφορά πρόσωπα είτε πρακτικές στην εφαρμογή των ιδεολογικών πεποιθήσεων, θα πάρουν πολλά και ωφέλιμα διδάγματα, διδάγματα ζωής.
