Η προσφορά της στα σχολεία και την εκκλησία της Κοινότητας Βεροίας κατά τους ύστερους χρόνους της Οθωμανοκρατίας
Γράφει ο Παύλος Δ. Πυρινός
Είναι αναμφισβήτητη η χρησιμότητα της δημοσίευσης ανεκδότων διαθηκών, που περιέχουν αξιόλογες και χρήσιμες πληροφορίες (ιστορικές, εκκλησιαστικές, εκπαιδευτικές, για ευεργέτες εκκλησιών και σχολείων κ.ά.).
Δυστυχώς, έμειναν αναξιοποίητες, μέχρι σήμερα, στην πλειονότητά τους, αν και πέρασαν πολλές δεκαετίες ελεύθερου βίου του Νεοελληνικού κράτους.
Είναι ανάγκη να αναληφθεί προσπάθεια δημοσίευσης των διαθηκών αυτών για άντληση νέων πληροφοριών, που θα πλουτίσουν την τοπική μας ιστορία.
Στο σημερινό μου δημοσίευμα θα αναφερθώ στη διαθήκη της Μαργιωρίτσας Μ. Στεφάνογλου (Στεφανολέσας).
Ο του Αγίου Βερροίας επίτροπος Αρχιμανδρίτης Μελέτιος επιβεβαιοί το γνήσιον των υπογραφών και του περιεχομένου.
Σήμερον τη α του μηνός Αυγούστου του 1891 ημέρα της εβδομάδος Πέμπτη έχουσα σώας τας φρένας μου και υγιά τον νουν, υπ’ όψει δε πάντοτε το απρόοπτον του θανάτου απεφάσισα να διαθέσω την περιουσίαν μου την τε κινητήν και ακίνητον ως εξής:
1. Την οικίαν μου ευρισκομένην εις την συνοικίαν Μητροπόλεως μετά τον και υπό κάτωθι αυτής υπ’ ενοίκιον προς τον Θωμάν Στεφάνου μαγαζείον και γειτνιάζουσαν το μεν προς την οικίαν Θωμάν Σαατσή το δε προς την του Ισμαήλ αγά και εκ δύο πλευρών προς τον κοινόν δρόμον χαρίζω εις τον ναόν του Παντοκράτορος, παρεκκλήσιον της Μητροπόλεως.
2. Το εις την μεγάλη αγοράν γωνιαίον και υπ’ ενοίκιον προς τον Ιωάννην Βλαχογιάννην μαγαζείον μου το γειτνιάζον το μεν προς τον φούρνον του Αγίου Αντωνίου το δε προς το μαγαζείον των Ελληνικών Σχολειων χαρίζω εις τον Ναόν του Αγίου Αντωνίου.
3. Το ανάλογον μοι μερίδιον της μητρικής μου οικίας, εν η σήμερον κατοικεί η θεία μου Χ΄΄Φωτεινή, καθώς και δέκα λίρας τουρκίας χαρίζω εις την θείαν μου Χ΄΄Φωτεινή, ήτις εφόσον ζη θέλει λαμβάνει τον ετήσιον τόκον των δέκα λιρών μίαν λίραν παρά του Αγίου Αντωνίου και μετά τον θάνατόν της να περιέρχεται και η οικία ως και οι δέκα λίρες εις τον Άγιον Αντώνιο , όστις υποχρεούται να την κηδεύση.
4. Το εξ εκατόν (100) αυστριακών (Μήτσικα) χρεωστικών των Ελληνικών σχολείων της πατρίδος μου προς με ομόλογον καθώς και το εκ δεκαπέντε (15) οθ. λιρών χρεωστικών του κ. Κώστα Παντωνίου προς με ομόλογον χαρίζω εις τα Ελληνικά σχολεία της πατρίδος μου.
5. Το εκ δέκα οθ. λιρών (10) χρεωστικό του Μάρκου Ζαφάρα προς εμέ ομόλογον χαρίζω εις αυτόν ίνα τω αποδοθή ως άκυρον άμα τω θανάτω μου.
6. Το δέκα (10) οθ. λιρών χρεωστικόν του Ιωάννη Βλαχογιάννη προς με ομόλογον χαρίζω εις αυτόν ίνα τω αποδοθή άμα τω θανάτω μου ως άκυρον.
7. Εν δακτυλίδιον με πρασίνην πέτραν αδαμαντοκόλητον χαρίζω εις τον αναδεικτόν μου Μερκούριον Α. Καρακωστήν, εν έτερον αδαμάντινον δακτυλίδιον και δέκα σπιρία μαργαριτάρι χαρίζω εις την Ελένην Αθ. Ρεπανά, εις ην να δοθώσιν και πέντε (5) οθ. λίρας εν ώρα γάμου χαρίζω εις την Ελένην Γεωργίου Χαρίση Μελισσά δέκα καχλιάρια του γλυκού χαρίζω εις τον Ιωάννην Βλαχιγιάννην, εν φλωρίου χρυσούν (τριάρι) καθώς και εν μαγγάλιον χαρίζω εις την Μαργιορίτσα Αθ. Ρεπανά. Την χρυσήν άλυσιν του ωρολογίου μου χαρίζω εις την Ελισάβετ Αθ. Ρεπανά, τον τζομπέν μου χαρίζω εις την Κατίγκο χήρα Αθ. Ρεπανά. Το χρυσούν ωρολόγιόν μου χαρίζω εις τον ιατρόν μου κ. Δημήτριον Τούσαν δια τας προς με ιατρικάς περιθάλψεις του.
Τα δύο αργυρά δισκοπότηρα ανά εν χαρίζω εις τους ναούς Μητροπόλεως και Αγίου Αντωνίου.
Τα δύο μεγάλα χάλκινα σινιά, την επίστρωσιν και τα έπιπλα του δωματίου της υποδοχής χαρίζω εις τον Ναόν του Αγίου Αντωνίου. Τους κεφερσέδες εις την Μαργιορίτσαν θυγατέρα Κωστή Παπαντωνίου και εις την Ελισάβετ σύζυγον Δημητρίου Σκωρού δύο ταψία.
Όλα δε τα άλλα οικιακά σκεύη, χαλκώματα, ασπρόρουχα και άλλα διάφορα εντός των κιβωτίων ενδύματά μου χαρίζω εις τους πτωχούς ίνα τοις διανεμηθώσι δια των κυριών Ευφημίας Μανουήλ Ιατρού, Ελένης Δ.Α. Γεμιτζιόγλου και Ελένης πρεσβυτέρας Παπαντωνίου, καθώς προφορικώς ταις παρήγγειλα.
Προσεπιτούτοις δε δια των ιδίων κυριών θέλουσι διανεμηθή τοις πτωχοίς και α επιστρώσεις των άλλων δωματίων.
Επειδή δ’ απορώ χρημάτων, υποχρεώ τους τυχόντας επιτρόπους των δύο Ναών Μητροπόλεως και Αγίου Αντωνίου προς απόκτησιν των ανωτέρω μνησθέντων κτημάτων μου να πληρώσωσι τα εξής ποσά:
1. Το εκ τριάκοντα τριών (33) οθ. λιρών δια χρεωστικής ομολογίας χρέος μου προς τον κύριον Θωμάν Στεφάνου.
2. Το προς την κ. Ευφημίαν Μανουήλ εκ τριών οθ. λιρών χρέος μου.
3. Μικρά τινα χρέη μου εκ δέκα λιρών προς τους προμηθευτές μου κ.κ. Θωμάν Στεφάνου, Γεώργιον Λάζου, Ιωάννην Μούραν και Ιωάννην Βλαχογιάννην.
4. Εις τους πρωτοεξαδέλφους μου υιούς θυγατέρας Εμμανουήλ Παπά ανά μίαν οθ. λίραν.
5. Εις τον εξάδελφό μου Ιωάννην Χ΄΄Στεργίου ημίσειαν λίραν.
6. Εις την ανεψιά μου Ευφραξίαν Δ. Χ΄΄Στεργίου εν ώρα γάμου τρεις οθ. λίρας.
7. Εις τους ανεψιούς μου Γεώργιον και Στέφανον και την ανεψιάν μου Ευδοξίαν τέκνα της εξαδέλφης μου Ευφροσύνης Χ΄΄Στεργίου ανά ημίσεια λίραν.
8. Μίαν λίραν εις τον Κωστάκην ζουμπαρέν, μίαν εις τον Μέρκον Ζαφάρα, μίαν εις την Χαμαϊδω Λάζου, μίαν εις την Ελισάβετ Κωστή Παπαντωνίου, μίαν εις την Φρόσω Κολιαβάκα, ημίσειαν εις την Ευφημίαν σύζυγον Μαρμαρά.
Συνάμα δε υποχρεούνται να με κηδεύσωσιν αξιοπρεπώς τελούντες τα κανονικά μνημόσυνά μου εν τω ενοριακώ μου Ναώ ως και ανά εν ετήσιον η μεν Μητρόπολις την Κυριακήν την Ορθοδοξίας, ο δε Άγιος Αντώνιος την εορτήν των Σχολείων, καθ’ α να μνημονεύονται το όνομά μου, τι του μακαρίτου συζύγου μου και των γονέων μου.
Αύτη είνε η διαθήκη μου και αύτη η τελευταία θέλησίς μου. Εκτελεσταί δε αυτής δι’ όλα μεν αφήνω τους κ.κ. Αναστάσιο Μανουήλ, Αντώνιον Ι. Γεμιτζιόγλου και Θωμάν Στεφάνου, δια δε την διανομήν των οικιακών σκευών και επίπλων, ων άνωθι εαμνήσθην, τας ανωτέρω κυρίας, αίτινες εν περιπτώσει διαφωνίας περί την διανομή να προβαίνωσιν εις αυτήν κατά πλειοψηφίαν.
Εφ’ ω εγράφη κατά διαταγήν μου και υπεγράφη ιδιοχείρως κατ’ εμού ενώπιον των υπογεγραμμένων μαρτύρων.
Εν Βεροία τη α Αυγούστου 1891
Μαργιορίτσα Μ. Στεφανολού
βεβεο τα άνοθεν
Ο Εφημέριος της εκκλησίας
Μητροπόλεως Παπα-Ιωάννη
μάρτυς
Ο μοχτάρης της ενορίας Μητροπόλεως
Γρηγόριος Παπα-Θεοκλήτου
Οι αζάδες
Δ. Τούσας
Κονσταντίνος Χρίστου
Αναστάσιος Μανουήλ μαρτυρεί
Κωνσ. ΧαΝικολάκης μαρτυρεί
Κωστάκης Μαλούτας μαρτυρεί
Αντ. Ι. Γεμιτζιόγλου μαρτυρεί
Ιωάννης Καμπίτογλου μαρτυρεί
Ι. Κωνσταντίνος Π.Α. μαρτυρεί
Σταύρος Τούσας μαρτυρεί
Ιωάννης Στεφάνου μαρτυρεί
Ιωάννης Γ. Ιζέτ μπέϊ μαρτυρεί
Θωμάς Σ. Σακελλαρίου μαρτυρεί
Ιωάννης Γ. Μούρου μαρτυρεί
Αναστάσιος Μανουήλ μαρτυρεί
Παρατηρήσεις, Επισημάνσεις
και Πληροφορίες της Διαθήκης
Η διαθήκη συντάχθηκε στη Μητρόπολη ως την ανωτάτη αρχή της Ορθόδοξης Ελληνικής Κοινότητας και επιβεβαιώθηκε από τον επίτροπο του μακαριστού Μητροπολίτου Βεροίας Προκόπιο, Μελέτιο, στις 1-8-1981.
Εκτός από τις υπογραφές των μαρτύρων (του ιερέως της εκκλησίας Μητροπόλεως, της δωρήτριας, των 12 μαρτύρων, του μουχτάρη της Ενορίας Μητροπόλεως Γρηγορίου Παπαθεοκλήτου και των αζάδων Δ. Τούσα και Κωνσταντίνου Χρίστου, που υπάρχουν στο τέλος της διαθήκης), η κυρίως διαθήκη μας πληροφορεί:
1. Την οικία της που βρισκόταν απέναντι από το ναό του Παντοκράτορος, χάρισε στην εκκλησία της Μητροπόλεως, ενώ ένα άλλο σπίτι, στη μεγάλη αγορά, που νοίκιαζε ο Ιωάννης Βλαχογιάνης, στην εκκλησία του Αγίου Αντωνίου.
2. Το αναλογούν στη Στεφανολέσα μερίδιο της μητρικής της οικίας (που κατοικούσε η θεία της Χατζηφωτεινή), καθώς και 10 οθ. λίρες, μετά τον θάνατό της, να περιέλθουν στην εκκλησία του Αγίου Αντωνίου που υποχρεούται να την κηδεύσει.
3. Το εξ (100) Αυστριακών (;) χρεωστικό των Ελληνικών σχολείων που χρωστούν σε αυτήν καθώς και το εκ δέκα πέντε (15) οθ. λιρών χρεωστικό του κ. Κώστα Παπαντωνίου, χάρισε στα Ελληνικά Σχολεία της πατρίδος της.
4. Τα δύο αργυρά δισκοπότηρα ανά ένα χάρισε στους Ναούς Μητρόπολη και Άγιο Αντώνιο, καθώς και την επίστρωση και τα έπιπλα του δωματίου υποδοχής της, χάρισε στο Ναό του Αγίου Αντωνίου.
Από τη διαθήκη δεν αναφέρονται τα όσα δώρισε σε συγγενικά πρόσωπα, σε πτωχούς κ.ά.
Ακόμη, αναφέρεται στη διαθήκη:
«Επειδή δ’ απορώ χρημάτων, υποχρεώ τους τυχόντας επιτρόπους των δύο Ναών Μητροπόλεως και Αγίου Αντωνίου προς απόκτησιν των ανωτέρω μνησθέντων κτημάτων μου να πληρώσωσι τα εξής ποσά: στους προμηθευτές και συγγενείς της.
Υποχρεούνται να με κηδεύσουν αξιοπρεπώς και στη γιορτή των σχολείων (Τριών Ιεραρχών) να μνημονεύσουν το όνομά μου, του συζύγου μου και των γονιών μου».
Τέλος, εκτελεστές της διαθήκης ήταν οι: Αναστάσιος Μανουήλ, Αντώνιος Ι. Γεμιτζιόγλου και Θωμάς Στεφάνου.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Από τα όσα πληροφορούμαστε από τη διαθήκη της Στεφανολέσας για τις δωρεές της στις εκκλησίες και τα σχολεία της Βεροίας και το γεγονός ότι διέθεσε την οικία της (2) (δωρεάν) για τη στέγαση του Ημιγυμνασίου και την στήριξή του οικονομικά για αρκετά χρόνια, μπορούμε, άνετα, να την κατατάξουμε στον κατάλογο των ευεργετών της Βεροίας και να μνημονεύεται στη γιορτή των Γραμμάτων (Τριών Ιεραρχών).
Καιρός είναι να στηριχθούμε στο παρελθόν για ένα καλύτερο παρόν και μέλλον.
Πηγές-Βοηθήματα
1. Η διαθήκη της Μαργιωρίτσας Μ. Στεφάνογλου (Στεφανολέσας), αντίγραφο της οποίας έχω στα χέρια στο αρχείο μου. Το πρωτότυπο βρίσκεται στα αρχεία της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας.
2. Παύλου Δ. Πυρινού, Οι ευεργέτες της Βεροίας, Ανάτυπον από τον τόμο «Προσωπογραφικά και Ιστορικά», Βέροια 2009, σ. 20, Κώδικας 17ος Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, σ.σ. 63-64.
