Γράφει ο
Θωμάς Γαβριηλίδης
ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΣΤΑ ΟΠΟΙΑ
ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΘΗΚΑΝ
ΟΙ ΗΜΑΘΙΩΤΙΣΣΕΣ
΄Όπως ήταν αναμενόμενο τα πουλιά (οι όρνιθες, τα πτηνά, τα πετούμενα) στα οποία μεταμορφώθηκαν οι Ημαθιωτοπούλες ήταν και τα εννιά θηλυκού γένους (οπωσδήποτε γραμματικού, συμπτωματικά και φυσικού γένους) τα εξής: η κολυμβάς (η βουτηχτάρα, η αγριόνησσα), η ίυγξ (η σουσουράδα, ο στραβολαίμης), η κεγχρίς (το κιρκινέζι, το γεράκι), η κίσσα (η κίσσα, η καρακάξα, η καλιακούδα, η κάργα), η χλωρίς (ο φλώρος), η ακαλανθίς ή ακανθίς (η καρδερίνα), η νήσσα (η πάπια), η πιπώ (ο δρυοκολάπτης), η δρακοντίς (είδος περιστεριού, η δρακοντίδα περιστέρα).
Ο γράφων στην ελεύθερη μετάφραση του αρχαίου κειμένου, που δημοσίευσε, θέλοντας να παρουσιάσει επίσης ως θηλυκά πουλιά τις μεταμορφωμένες Ημαθιωτοπούλες έκανε κάπως αυθαίρετα τον Φλώρο, η φλωρίνα, το γεράκι, η γερακίνα και τον δρυοκολάπτη, η δρυοκολάπτω, γι’ αυτό και ζητά την κατανόηση των φίλων αναγνωστών.
ΟΙ ΜΟΥΣΕΣ
Οι Μούσες σύμφωνα με την αρχαία ελληνική Μυθολογία ήταν θεότητες του τραγουδιού, της μουσικής, της ποιητικής έμπνευσης και γενικά της πνευματικής δημιουργίας. Αλλά πριν να γίνουν οι Μούσες προστάτιδες θεές των τραγουδιστών, των μουσικών και των ποιητών φαίνεται ότι ήταν θεότητες των πηγών και των νερών γενικά, όπως μαρτυρεί η λατρεία τους κοντά σε πηγές και ρυάκια και η σχέση τους με το βασιλιά της θάλασσας τον Ποσειδώνα.
Στην Άσκρα της Βοιωτίας, την πατρίδα του κορυφαίου ποιητή Ησιόδου, πίστευαν ότι εκεί πρωτοϊδρύθηκε η λατρεία των Μουσών, οι οποίες αρχικά λεγόταν ότι ήταν τρεις (η Μνήμη, η Μελέτη και η Αοιδή) και ότι ο Ελικώνας ήταν το ιερό τους όρος, γι’ αυτό και ονομάζονταν Ελικωνιάδες.
Αλλά σύμφωνα με μια άλλη παράδοση και οι ίδιοι οι Βοιωτοί πίστευαν (Παυσανίας ΙΧ, 29, 3) ότι η λατρεία των Μουσών είχε έρθει στη χώρα τους από τα όρη της Πιερίας, τις είχε φέρει ο Μακεδόνας Πίερος, που πρώτος είπε ότι ήταν εννιά και πρώτος τις βάφτισε και έδωσε στην καθεμιά το όνομά της και τις έκανε συνονόματες με τις εννιά θυγατέρες του.
Σύμφωνα με τη «Θεογονία» του ποιητή Ησίοδου τα ονόματα των εννιά Μουσών, των θυγατέρων του Δία και της Μνημοσύνης, ήταν τα εξής: Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Πολύμνια, Ουρανία και Καλλιόπη. Με τα ονόματα αυτά λατρεύτηκαν σ’ όλη την Ελλάδα.
Μνημονεύω ξεχωριστά τη λατρεία των Μουσών στο Λειβήθριο της Βοιωτίας (επειδή αυτό πιστευόταν από τους αρχαίους Βοιωτούς ότι ήταν αποικία της κώμης της Πιερίας «Λειβήθριον», η οποία βρισκόταν στις ανατολικές πλαγιές του Ολύμπου) με την προσωνυμία «Λειβηθρίδες Μούσαι».
Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι ο κορυφαίος τραγικός ποιητής Ευριπίδης για να κολακεύσει τους συμπατριώτες του Αθηναίους έγραψε στη «Μήδειά» του (στιχ. 833) ότι οι Μούσες ήταν θυγατέρες της ξανθής Αρμονίας και είχαν πατρίδα… την Αττική.
Οι φιλόμουσοι Αθηναίοι αφιέρωσαν στις Μούσες ένα λόφο των Αθηνών, έναν βωμό στην Ακαδημία και τις λάτρευαν στις όχθες του Ιλισού ως Ιλισιάδες Μούσες…
Μούσες Πιερίδες, Ολυμπιάδες, Ελικωνιάδες, Λειβηθρίδες, Ιλισιάδες, πολυώνυμες Μούσες…
ΖΕΥΣ… ΕΓΕΝΝΗΣΕΝ…
Στην ελεύθερη μετάφρασή μου κράτησα αμετάφραστο το αρχαίο ρήμα «εγέννησεν» επειδή είναι και τώρα εν χρήσει και επειδή οι αρχαίο μας συνήθιζαν να λένε ότι «ο άνδρας γεννάει, ενώ η γυναίκα τίκτει».
Στην Ελλάδα μας, δυστυχώς, τα τελευταία ογδόντα περίπου χρόνια, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και τον Εμφύλιο που τον ακολούθησε, ούτε οι άνδρες, οι πιο πολλοί, γεννάνε, ούτε οι γυναίκες, οι περισσότερες, τίκτουσι, και κανένας δεν ξέρει αυτό πού θα μας βγάλει…
ΟΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ
Ως μυθικά θέματα οι μεταμορφώσεις έμψυχων αλλά και άψυχων όντων γοήτευαν τους αναγνώστες και ακροατές όλων των ηλικιών και φαίνεται ότι είχαν σαν αφετηρία την εξεταστική ματιά των ανθρώπων και προπάντων των Ελλήνων οι οποίοι δεν άφηναν να περάσει τίποτα απαρατήρητο από όσα συνέβαιναν στο περιβάλλον τους, το φυσικό και το ψυχικό, το εσωτερικό και το εξωτερικό.
Από την παρατήρηση τροφοδοτούμενη η φαντασία ήταν επόμενο να γεννήσει το μύθο που έδινε σε όλα σάρκα και οστά και γλώσσα ελληνική…
Στην ελληνική γλώσσα οι αλλαγές που συνέβαιναν στα διάφορα όντα, οι οποίες τα έκαναν να φαίνονται διαφορετικά, αλλιώτικα, αποδόθηκαν με το ρήμα «ετεροιόω-ώ», που σήμαινε μεταβάλλω, αλλάζω και στην παθητική φωνή «ετεροιούμαι» = αλλοιώνομαι, γίνομαι αλλιώτικος, μεταβάλλομαι.
Με την ουσιαστικοποίηση του ουδετέρου γένους της μετοχής του παθητικού ενεστώτα (ετεροιούμενος, ετεροιουμένη, ετεροιούμενον) γεννήθηκε ο όρος «Ετεροιούμενα», που αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει τις Μεταμορφώσεις. Αυτός έδωσε τη θέση του στον όρο «Μεταμορφώσεις» κατά τη ρωμαϊκή εποχή.
Στα αυτοκρατορικά χρόνια της Ρωμαιοκρατίας, παρουσιάστηκε και ο όρος «Αλλοιώσεις», ο οποίος όμως δεν επικράτησε.
Οι σπουδαιότεροι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς «Ετεροιουμένων» ήταν ο Απολλόδωρος ο Αθηναίος, που άκμασε στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. και ο Νίκανδρος ο Καλοφώνιος, ο οποίος έζησε επίσης τον 2ο αιώνα προ Χριστού και συνέγραψε το έργο «Ετεροιούμενα», την κύρια πηγή του Αντωνίνου Λιβεράλι αλλά και του έργου «Μεταμορφώσεις» του σπουδαίου Ρωμαίου ποιητή Οβιδίου (43 π.Χ. – 18 μ.Χ.), της εποχής του πρώτου Ρωμαίου αυτοκράτορα, του Οκταβιανού Αυγούστου.
ΟΙ «ΗΜΑΘΙΔΕΣ» ΠΡΟΪΟΝ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ;
Ένα βιβλίο, επομένως, σχετικό με Μεταμορφώσεις λόγω ελκυστικού επίκαιρου περιεχομένου θα ήταν δυνατό να γίνει όπλο προπαγάνδας εναντίον αντιπάλου. Στρατευμένοι συγγραφείς είτε ιδεολόγοι είτε αργυρώνητοι πάντοτε υπάρχουν.
Γιατί, αν λάβουμε υπόψη μας ότι το όνομα Ημαθία συχνά χρησιμοποιούνταν από ποιητές κυρίως, αλλά και από διάφορους άλλους συγγραφείς, γενικά, αντί του ονόματος Μακεδονία (επειδή η Ημαθία υπήρξε η κοιτίδα του Μακεδονικού κράτους, αλλά και επειδή το όνομα Ημαθία εντάσσεται πιο εύκολα στο δακτυλικό μέτρο από το όνομα Μακεδονία) το πρόβλημα της ταπεινωτικής μεταμόρφωσης σε πουλιά των Ημαθίδων, που δεν είναι πια μόνο Ημαθιωτοπούλες αλλά γενικά Μακεδονοπούλες, παίρνει άλλες διαστάσεις, επειδή μας φέρνει στη μνήμη το χωρισμό των Ελλήνων σε φίλους και σε εχθρούς των Μακεδόνων τον 2ο π.Χ. αιώνα προπάντων, όταν ήταν «προ των πυλών» ο κοινός εχθρός, οι Ρωμαίοι, στους οποίους συνέφερε οπωσδήποτε η διαίρεση των Ελλήνων σε αντίπαλες παρατάξεις.
ΑΝΤΩΝΙΝΟΣ ΛΙΒΕΡΑΛΙΣ
Ο Αντωνίνος Λιβεράλις (2ος-3ος αι. μ.Χ.) στάθηκε άτυχος, από τη μια, επειδή δε διασώθηκε κανένα βιογραφικό του στοιχείο, αλλά και τυχερός επίσης, επειδή διασώθηκε το έργο του «Μεταμορφώσεων Συναγωγή» κι έτσι δεν έπεσε στην αφάνεια όπως άλλοι εντελώς άτυχοι αρχαίοι συγγραφείς.
Το σύγγραμμα του Αντωνίνου Λιβεράλι διασώθηκε σε ένα μόνο αντίγραφο προερχόμενο από την Κωνσταντινούπολη του 9ου μ.Χ. αιώνα, το οποίο έπειτα από αρκετές περιπέτειες κατέληξε τελικά εκεί που πρωτοβρέθηκε, στη βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Αντωνίνος Λιβεράλις-Βάβριος. Άπαντα, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ». Εκδότης Οδυσσέας Χατζόπουλος, Α΄ έκδοση 2003. Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια, Φιλολογική Ομάδα Κάκτου.
2. Μακεδονία 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε. Αθήνα 1982.
3. Ελληνική Γραμματολογία, β΄ έκδοση, Α. Γεωργοπαπαδάκου, Θεσσαλονίκη 1957.
4. Μ.Ε.Ε. ΠΥΡΣΟΣ
Υ.Γ. Η μετάφραση και τα σχόλια της Φιλολογικής Ομάδας ΚΑΚΤΟΥ, πλούτισαν τις γνώσεις μου και μου άρεσαν πολύ, αλλά ως φιλόλογος θέλησα να κάνω και δική μου μετάφραση για να κάνω και δικά μου σχόλια. Θ.Γ.
