Του Πάρη Παπακανάκη
Φυλάγοντας νέες Θερμοπύλες!
Τέλη Φεβρουάριου του 1941 άρχισε η συγκέντρωση ιταλικών δυνάμεων στα παράλια της Αλβανίας για την εξαπόλυση της, πολυδιαφημισμένης από τον Μουσολίνι, “Εαρινής επίθεσης”. Συγκροτήθηκε έτσι η 11η Στρατιά με τρία Σώματα Στρατού ( 8ο ΣΣ, 4ο ΣΣ, 25ο ΣΣ). Συνολικά 15 Μεραρχίες πλήρως εξοπλισμένες και ξεκούραστες με ανεμπόδιστη αεροπορική υποστήριξη 190 αεροπλάνων, έτοιμες να διασπάσουν το Μέτωπο του Ελληνικού Στρατού αποτελούμενο από 8 ταλαιπωρημένες και φυλλοροούσες σε δυναμικό Μεραρχίες.
Στο κέντρο αυτού του μετώπου βρισκόταν η Ι Μεραρχία με τρία Συντάγματα: το 4ο Λαρίσης, το 16ο Βεροίας και το 5ο Τρικάλων (και τα άλλα δύο σε εφεδρεία), οχυρωμένα στα υψώματα: Κιάφε Λουζίτ (αριστερά της χαράδρας Πρόι Μαθ), 731, Μάλι Σπαντάριτ, Σπι Καμαράτ, 717 (Μπρέγκου Ράπιτ), Μπούμπεσι, Σεντέλι, 1060 (Τρεμπεσίνα) .
Σχεδίασμα της αμυντικής γραμμής της Ι Μεραρχίας από τον Γ. Δρύσδο.
Στις 9 Μαρτίου άρχισε γενικευμένη επίθεση με ασταμάτητους βομβαρδισμούς σε όλο το μήκος που ήταν διατεταγμένη η Ι Μεραρχία.
«Το Ιταλικόν πυροβολικόν και οι όλμοι ανέσκαπτον ολοένα την επιφάνειαν των υψωμάτων, έκαναν ν’ αναπηδούν διαρκώς από τούτου πίδακες από καπνόν, φλόγας, χώματα, λίθους και θραύσματα των οβίδων, μέχρι του σημείου ν’ αλλοιώνεται η φυσιογνωμία του εδάφους...» (Δ. Κόκκινος , «Οι Πόλεμοι 1940-1941», σελ. 410)
Στη συνέχεια εστιάσθηκε στα υψώματα από Κιάφε Λουζίτ ως 717 Μπρέγκου Ράπιτ. Πάνω στα υψώματα αυτά δεν έμεινε κυριολεκτικά λίθος επί λίθου και οι Ιταλοί νόμιζαν ότι η κατάληψή τους θα ήταν εύκολη.
Η επίθεσή τους όμως αντιμετωπίστηκε με επιτυχία από τους άνδρες της I Μεραρχίας, με αποτέλεσμα οι επιτιθέμενοι Ιταλοί να έχουν τρομακτικές απώλειες και να υποχωρήσουν άτακτα στις βάσεις εξόρμησής τους.
Ακολούθησε δεύτερη επίθεση των Ιταλών την ίδια ημέρα από ξεκούραστες δυνάμεις της εφεδρείας με τη συνδρομή και της ιταλικής αεροπορίας. Το μόνο προσωρινό όφελός τους ήταν η κατάληψη της δεξιάς πλευράς του υψώματος 717. Όμως η αντεπίθεση, από δύναμη περίπου ουλαμού με επικεφαλής τον Διοικητή του ΙΙ/5 Τάγματος, Ταγματάρχη Κασλά Δημήτριο και τον Διοικητή του Ι/5 Τάγματος, Ταγματάρχη Γούλα, πέτυχε την ανατροπή των Ιταλών και την καταδίωξή τους μέχρι των θέσεων των προφυλακών τους.
Ο Μουσολίνι παρακολουθούσε από το παρατηρητήριο της Γκλάβας το 8ο ιταλικό Σώμα Στρατού που είχε αναλάβει το κύριο βάρος της επίθεσης και σίγουρα δεν ήταν καθόλου ικανοποιημένος με όσα έβλεπε…
Ο Μουσολίνι στο παρατηρητήριό του στο ύψωμα Γκλάβα.
Η Τρίτη 11 Μαρτίου 1941, ήταν εφιαλτική για τους Ιταλούς καθώς έπαθαν μεγάλη πανωλεθρία. Επωφελούμενοι από το σκοτάδι και την ομίχλη, επιχείρησαν νυχτερινή διείσδυση μέσα από τη χαράδρα Πρόι Μαθ (Μεγάλο Ρέμα), για να υπερκεράσουν το ύψωμα 731 με δύο Τάγματα, ενώ παράλληλα επιτέθηκαν εναντίον του 731. Όμως, με επικεφαλής τον Ανθυπολοχαγό (ΠΒ) Μητρομάρα, μάγειροι και ημιονηγοί (μουλαράδες) από την εφεδρεία της Ι Μεραρχίας θέρισαν τους Ιταλούς: 250 νεκροί και 501 αιχμάλωτοι, ανάμεσά τους 3 Ταγματάρχες και άλλοι 17 αξιωματικοί…
Ανάλογο σκηνικό επαναλήφθηκε και τις επόμενες ημέρες, με συνεχείς αποτυχημένες επιθέσεις των Ιταλών, τις οποίες απέκρουε με επιτυχία η I Μεραρχία, αν και βομβαρδιζόταν συνεχώς από βαριά πυροβόλα και αεροπορία.
«…Παρείχετο η εντύπωσις ότι επί του φλεγομένου τούτου χώρου τα Ελληνικά τμήματα ή είχον κονιοποηθή ή είχον διαλυθή. Αλλ’ όταν εφόρμα προς κατάληψίν του το Ιταλικόν πεζικόν, αι Ελληνικαί δυνάμεις ανεφαίνοντο με τας κραυγάς “αέρα”, που ήσαν σαν να έφθαναν απ’ όλην την Ελλάδα, ενισχυόμεναι από τους ήχους τόσων εκρήξεων και βολών και με τας αντεπιθέσεις των ηνάγκαζον τους Ιταλούς να στρέφωνται προς τα οπίσω και να βάλλωνται φεύγοντες από των νώτων.» (Δ. Κόκκινος , «Οι Πόλεμοι 1940-1941», σελ. 410)
Στο (προηγουμένως κατάφυτο) ύψωμα 731
Σε σύσκεψη των Ιταλών στις 20 Μαρτίου 1941, ο Μουσολίνι είπε στον στενό του συνεργάτη, αρχηγό και Υφυπουργό Αεροπορίας Πτέραρχο Πρίκολο: “Απεφάσισα να επιστρέψω εντός της αύριον εις Ρώμην. Αηδίασα από το περιβάλλον αυτό. Δεν επροχωρήσαμε βήμα…. Πράγματι στις 21 Μαρτίου 1941, απογοητευμένος, αναχώρησε από το αεροδρόμιο των Τιράνων για τη Ρώμη…
Μέχρι τις 22 Μαρτίου είχαν εκδηλωθεί τουλάχιστον 20 σφοδρότατες επιθέσεις των ιταλικών δυνάμεων, με πλήρη ισχύ πυροβολικού, αεροπορίας και τεθωρακισμένων αρμάτων, οι οποίες αποκρούσθηκαν όλες με τρομερές απώλειες και από τις δύο πλευρές.
«Την 09.30 της 22ας Μαρτίου παρουσιάσθη εις τας Ελληνικάς γραμμάς προ του υψ. 731 ομάς Ιταλών κηρύκων, αποτελουμένη εκ τριών στρατιωτικών ιερέων και μικρού αριθμού τραυματιοφορέων. Ούτοι εζήτουν εκεχειρίαν 4-6 ωρών προς ενταφιασμόν των νεκρών, αναφέραντες ότι ο διοικητής της Μεραρχίας Μπάρι διέταξεν αυτοβούλως την διακοπήν του πυρός και παρεκάλει όπως τα έναντί του Ελληνικά τμήματα πράξωσι το ίδιον. Η Ι Μεραρχία διέταξε την διακοπήν του πυρός και ούτω το μέτωπον παρουσίαζεν απόλυτον ηρεμίαν…
…Ο επικεφαλής των αποσταλέντων υπό των Ιταλών εις τας Ελληνικάς γραμμάς την πρωίαν της 22ας Μαρτίου κηρύκων στρατιωτικός ιερεύς υπέστη ισχυρόν ψυχικόν κλονισμόν επί τη θέα της τρομεράς ανθρωποσφαγής. Ούτος καίτοι είχε διαδράμει με δεδεμένους οφθαλμούς το εγγύτερον προς τας Ελληνικάς γραμμάς έδαφος, ένθα η πυκνότης των πτωμάτων ήτο μεγαλυτέρα, εν τούτοις ευθύς ως ωδηγήθη εις τον Σ.Δ. του ΙΙΙ/19 Τάγματος και του αφηρέθη ο επίδεσμος των οφθαλμών, εκάλυψε το πρόσωπόν του δι αμφοτέρων των χειρών ψιθυρίζων «terribile» (τρομερόν), κατελήφθη υπό τρομώδους καταστάσεως και απητήθη αρκετή δόσις κονιάκ ίνα συνέλθη και ανακτήση την ηρεμίαν του. (Αποσπάσματα από την έκδοση «ΧΕΙΜΕΡΙΝΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ» της Δ/ΝΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ του Γ.Ε.Σ. - 1966)
Η τελευταία κρούση έγινε στις τρεισήμισι την νύχτα της 25ης Μαρτίου στην Πέστανη και στο Σεντέλι, με ταυτόχρονο βομβαρδισμό όλου του μετώπου από πυροβολικό και αεροπορία. Αλλά απέτυχε κι’ εκεί, και πνίγηκε μέσα στο αίμα…
Άνδρες της Ι Μεραρχίας στις “Θερμοπύλες που δεν έπεσαν”
Οι δεκαπενθήμερες αυτές μάχες έκριναν οριστικά το αποτέλεσμα του πολέμου υπέρ της Ελλάδας. Για να γίνει κατανοητή η σφοδρότητά των επιθέσεων που δέχθηκε η Ι Μεραρχία, αρκεί να αναφέρουμε ότι μετά την παύση τους το ύψωμα 731 είχε “κοντύνει” κατά πέντε μέτρα…
Ας δούμε όμως την περιγραφή και με τη ματιά ενός μελανοχίτωνα Ιταλού στρατιώτη από τα απομνημονεύματά του:
«….Και σε ένα νεκρό βουνό ανεβαίνεις. Ανεβαίνεις την πλαγιά, θαρρείς βγαλμένη φωτοτυπία απ΄ τη Σελήνη. Δεν μπορεί εδώ να υπάρχει ζωή. Εδώ δεν αντέχει ούτε σαύρα, μα ούτε το μυρμήγκι. Κι ανεβαίνεις.
Στα χέρια σου σφίγγεις το Μάνλιχερ που έχεις ήδη οπλισμένο. Δεν μπορεί να συναντήσεις κάποιον. Δεν είναι δυνατόν κάποιος να επιβίωσε αυτού του βομβαρδισμού. Κι ανεβαίνεις.
Και τα βήματα σου δυσκολεύουν στη λάσπη και την ανηφόρα. Και ακούς μια φωνή να λέει κάτι. Δεν καταλαβαίνεις τι σημαίνει, γιατί είναι σε άλλη γλώσσα, αλλά έρχεται από το κομμάτι της πλαγιάς που δεν κατέχει ο δικός σου στρατός.
Και ακούς και κάποια ακόμα στόματα να επαναλαμβάνουν αυτή τη φράση που μόλις άκουσες. Μια στιγμή… Δε με νοιάζει τι είναι αυτή η φράση… Την είπαν άνθρωποι. Ζωντανοί! Ζωντανοί εδώ πάνω! Ζωντανοί στην κόλαση αυτή! Μα πώς; Είναι άνθρωποι αυτοί; Πώς άνθρωποι επέζησαν εδώ; Δεν γίνεται άνθρωποι να επέζησαν αυτού! Σίγουρα είναι τέρατα. Όντα απάνθρωπα βγαλμένα από την ίδια την κόλαση…
Σκέψεις που δεν διαρκούν περισσότερο από 2 δευτερόλεπτα. Όσο χρειάζεται για να ακουστούν οι δεκάδες παγωμένες χαλύβδινες ξιφολόγχες που σύρονται μέσα στα θηκάρια τους για να τοποθετηθούν πάλι με χαρακτηριστικό ήχο στα Μάνλιχερ εκείνων που υπερασπίζονται το ύψωμα. Και με ένα σφύριγμα από τον κάθε αξιωματικό λόχου να ξεπηδήξουν από τις θέσεις τους οι Έλληνες…καλυμμένοι με χώματα και λάσπες και αποκαΐδια… Όπως και την προηγούμενη φορά και την προηγούμενη πριν την προηγούμενη φορά… ».
Όσοι αργότερα ασχολήθηκαν με τη μελέτη αυτής της φάσης του ελληνοϊταλικού πολέμου της απέδωσαν (όχι άδικα) διθυραμβικούς τίτλους: “Νέος Μαραθώνας”, “Θερμοπύλες που δεν έπεσαν”, κλπ ! Οι δε καταγραφές των απομνημονευμάτων περιγράφουν ανατριχιαστικές σκηνές (στις οποίες θεώρησα προτιμότερο να μην υπεισέλθουμε)…
Την 1η Απριλίου η I Μεραρχία αντικαταστάθηκε από την XVII Μεραρχία, εκτός από το 16ο Σύνταγμα Πεζικού, το οποίο παρέμεινε στην εφεδρεία. Το πρώτο δεκαήμερο του Απριλίου μετακινήθηκε στις νέες της θέσεις στην περιοχή Λούμνιτσα-Μοκρίτσα, προκειμένου να ανασυγκροτηθεί.
Μετά την ανακωχή Ελλάδας-Γερμανίας στις 20 Απριλίου 1941, οι έφεδροι άνδρες της I Μεραρχίας, χωρίς να έχουν χάσει ούτε μία μάχη, διατάχθηκαν να παραδώσουν τον οπλισμό τους και έλαβαν προσωρινό απολυτήριο. Είχαν καταφέρει, όπως φυσικά και οι άνδρες των υπόλοιπων Μεραρχιών, ένα θαύμα, το οποίο δυστυχώς αναγνωρίστηκε μόνο με λόγια από τους Συμμάχους μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στη νικηφόρα έκβαση του οποίου είχαν καταλυτικό ρόλο, καθώς ανάγκασαν τον Χίτλερ στην αλλαγή της ημερομηνίας που θα εκδήλωνε την επίθεσή του στη Ρωσία, με τις γνωστές συνέπειες.
Επιστροφή από το μέτωπο της Ηπείρου
Επιζήσαντες του ελληνοϊταλικού πολέμου Βεροιώτες. (Αρχείο Μαργαρίτας Δαμιανίδου)
Όρθιος αριστερά είναι ο Γιώργος Κοτσίδης στη συνέχεια o Τεμουρτίδης Ιωσήφ και ο Πέτρος Φωτιάδης. Καθήμενοι ο Σάββας Φωτιάδης και ο Λαμπριανός Ιντζεβίδης.
Όσοι επέστρεψαν στη Βέροια δεν ήταν πια οι «…θηρευτές της ανεμελιάς», αλλά οι ήρωες της εποποιίας του 1940. Η πόλη μας όμως πλήρωσε την συνειδητή αντίστασή της στον φασισμό με ακριβό αντίτιμο 138 θυμάτων στον ανθό της νιότης τους… Ας διατηρήσουμε με τον σεβασμό που τους αρμόζει τη μνήμη τους!!!
Τα ανέμελα νιάτα της Βέροιας που έγιναν οι ήρωες μιας εποποιίας! (IIΙ)
Ιταλοί στρατιώτες εφορμώντες στη γραμμή άμυνας “Τρεμπεσίνας” με την υποστήριξη τεθωρακισμένων
