Του Πάρη Παπακανάκη
Τα προμηνύματα του πολέμου έφθαναν μέσω του τοπικού τύπου της εποχής στην πόλη της Βέροιας από το 1939: «Ανακοίνωση κατάληψης της Αλβανίας από τους Ιταλούς». Από τα τέλη Ιουνίου του 1940 οι Βεροιώτες με ολοένα αυξανόμενο αίσθημα ανησυχίας ενημερώνονται για τις συνεχείς προκλήσεις της Ιταλίας προς την Ελλάδα: «Μουσσολίνι και Τσιάνο παραπονούνται στον Χίτλερ ότι (δήθεν) δέχονται επιθέσεις από τους Άγγλους που εφορμούν από την Ελλάδα», «Ο Τσεζάρε Ντε Βέκκι, διοικητής της Δωδεκανήσου υποβάλλει διαρκώς ψευδείς αναφορές ότι το Αιγαίο είναι σφηκοφωλιά βρετανικών πλοίων», «Η δολοφονία (ξεκαθάρισμα λογαριασμών μεταξύ παρανόμων) του Νταούτ Χότζα, ενός επικηρυγμένου ληστή καταζητούμενου για φόνους και ένοπλες ληστείες σε Ελλάδα και Αλβανία παρουσιάζεται από τον ιταλικό τύπο προβοκατόρικα ως δολοφονία από Έλληνες πράκτορες» κλπ.
Όμως η είδηση της άνανδρης βύθισης του καταδρομικού “Έλλη” δεν τους αφήνει πλέον καμία αμφιβολία ότι ο πόλεμος είναι απλώς θέμα ημερών. Αυτό το γεγονός τους αφυπνίζει και τους ενεργοποιεί ενωμένους σε ένα σώμα, με αποκορύφωμα την Κυριακή 1η Σεπτεμβρίου 1940, ημέρα κατά την οποία, μετά από συντονισμό του Εργατικού Κέντρου και όλων ανεξαιρέτως των υπολοίπων Επαγγελματικών Σωματίων, όλο το εργατικό δυναμικό, όλα τα εμπορικά καταστήματα, όλοι οι επαγγελματίες εργάζονται για να προσφέρουν τα έσοδα της ημέρας στο ταμείο για τη ναυπήγηση της “Νέας Έλλης” * !
[ * Ο ενδιαφερόμενος για περισσότερα επί του θέματος ας ανατρέξει: εφημερίδα Λαός 26 Οκτ. 2019, Η Βέροια του ΟΧΙ].
Αυτά βέβαια αφορούσαν στα πιο ώριμα μέλη της Βεροιώτικης κοινωνίας. Ποια όμως ήταν η επικρατούσα κοινωνική συμπεριφορά των νεότερων μελών της, αυτών που αναμενόταν από ώρα σε ώρα να υπερασπιστούν αρχές, ιδέες, αξίες και την ελευθερία της πατρίδας;
Αναδυόμενη μέσα στον απόηχο συνεχών πολέμων μιας δεκαετίας (1912-1922), του ψυχοφθόρου Εθνικού Διχασμού, του εναγώνιου αγώνα της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922, της οικονομικής κρίσης-εξαθλίωσης μετά την πτώχευση της Ελλάδας το 1932, η νεολαία της Βέροιας (όπως και η νεολαία των υπολοίπων αστικών κέντρων της Ελλάδας) προσπαθεί να ξεφύγει από τη “μιζέρια” της κατάστασης, παρότι εξακολουθεί η οικονομική στενότητα. Βρίσκοντας όμως στήριγμα σε κάποια ελπιδοφόρα μηνύματα (σταδιακή βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας, ανάπτυξη του τραπεζικού κεφαλαίου, υλοποίηση μεγάλων παραγωγικών και εγγειοβελτιωτικών έργων, σταθεροποίηση του νομίσματος κλπ), προσπαθεί να εξορκίσει το ζοφερό παρελθόν και να δημιουργήσει, με μεγάλη καθυστέρηση σε σχέση με τις χώρες της Ευρώπης, τη δική της Belle Époque (Όμορφη Εποχή).
Οι νεαροί λοιπόν έχουν πετάξει το έως πρότινος απαραίτητο μπαστουνάκι και το πλατύγυρο ψάθινο καπέλο, επιδεικνύοντας την πλούσια “λαδωμένη” κόμη τους (διαχωρίζοντας έτσι τον εαυτό τους από τους ώριμους σε ηλικία άνδρες και όσα σηματοδοτούν). Οι “ιερές” μακριές κοτσίδες των νεανίδων και τα απαραίτητα κεφαλομάντηλα ή καπέλα (στην πιο ανεκτή μοντέρνα εκδοχή) έχουν αντικατασταθεί από “αλά γκαρσόν” (κοντά σαν αγορίστικα) μαλλιά με περίτεχνα χτενίσματα, ενώ οι φούστες έχουν ανεβεί σχεδόν ως το γόνατο «…αποκαλύπτοντας ανερυθρίαστα τες γάμπες των! ».
Η εξοχική τοποθεσία “Εληά” και τα παρόχθια κέντρα της ευρύτερης περιοχής “Μπαρμπούτα“ φιλοξενούν «…απροκάλυπτες μικτές συνυπάρξεις νεαρών και ασυνόδευτων νεανίδων». Το περίφημο εστιατόριο-μουσικοχορευτικό κέντρο “ΑΛΤ” είναι στις δόξες του, εγκαταλείποντας όμως το κλασικό ρεπερτόριο των ρομαντικών ακουσμάτων του τύπου: «Ας ερχόσουν για λίγο κι ας χανόσουν μετά…» και υιοθετώντας τα «…μανιώδη” Φοξ Τροτ και Τσάρλεστον …με προεξάρχον το (τοπικό) σουξέ»:
Αν δεν σου δώσει η μάνα σου
αυτά που έχει τάξει,
μεσ’ στης Μπαρμπούτας το νερό
να πάει να σε πετάξει…
Ο παρόχθιος δρόμος από το εξοχικό κέντρο “Ελευθερία“ (το παλιό Μουαρήφ) ως τον Άγιο Παντελεήμονα (στη βλάχικη γειτονιά) δεν φιλοξενεί πια τις δοκιμές των αλόγων κατά το ζωοπάζαρο, αλλά έχει μετατραπεί «…εις Κοιλάδαν Κλαυθμώνος», καθώς «…έγινεν στάδιον διαγωνισμού ταχυπορίας μηχανοκινήτων και πάσης φύσεως τροχοφόρων» από μανιώδεις νεαρούς, εραστές της ταχύτητας!
Το ερώτημα: «Πού πάμε;», από συνήθης κατακλείδα στα συχνότατα δηκτικά σχόλια κριτικής προς τους νέους της εποχής, τους τελευταίους μήνες του 1940 είχε μεταστραφεί σε έκφραση ανησυχίας. Θα μπορούσαν αυτοί οι «…εθισμένοι εις ανεμελιά νέοι» να ανταποκριθούν στις υψηλές απαιτήσεις των περιστάσεων;
Κατανοώ ότι δεν είναι εύκολη υπόθεση η αιφνίδια ολική ανατροπή των στερεότυπων εικόνων που έχουμε δημιουργήσει στον νου μας γι’ αυτούς που πραγμάτωσαν την εποποιία του ’40. Τις όποιες αντιστάσεις όμως, πιστεύω, θα κάμψει ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα, η “αλίευση” του οποίου από αγγλόφωνο έντυπο οφείλεται στον “ανήσυχο” φίλο μου Στέργιο Ζυγουλιάνο:
«Ο Ερμής Ψιψίκας ήταν γόνος μεγάλης και πλούσιας οικογένειας της Βέροιας επαγγελματικά δραστηριοποιούμενης με τις εισαγωγές υλικών ενδυμασίας. Φανατικός λάτρης ο ίδιος των μηχανοκίνητων τροχοφόρων από τη δεκαετία του 1920, πήρε αργότερα την απόφαση να κλείσει την επιτυχημένη οικογενειακή επιχείρηση και να ανοίξει κατάστημα επισκευής μοτοσικλετών, σε μία μικρή πόλη με μόνο μία μοτοσικλέτα, την δική του…
Είχε προηγουμένως τροποποιήσει τις σκάλες του αρχοντικού τους (σε ένα είδος ράμπας) για να ανεβαίνει στον δεύτερο όροφο με το ποδήλατό του. Ο πατέρας του με έκπληξη (και όχι μόνο προσθέτω εγώ) έβλεπε τον 17χρονο γιο του να πηγαίνει στο δωμάτιό του με το ποδήλατό του… Αυτό ήταν το κλίμα και αυτός ο νέος κατάφερε να μετατρέψει την πόλη της Βέροιας σε παθιασμένους οδηγούς…
Στον πόλεμο του 1940 δεν σκέφτηκε να κάνει κάτι άλλο, δώρισε την Harley του στον στρατό με έναν μόνο όρο: Να είναι ο αναβάτης της…
Ο πατριωτισμός είναι μια ελληνική λέξη και έχει την έννοια μιας μεγάλης αγάπης για την πατρίδα, μια αγάπη που πρέπει να αποδειχθεί με πράξεις και όχι μόνο με λόγια!».
Και όπως αποδείχθηκε στην πράξη εκείνα τα ανέμελα νιάτα είχαν χτισμένα γερά θεμέλια αγάπης για την πατρίδα στα βάθη της ψυχής τους:
Η συντριπτική πλειοψηφία των στρατευμένων και επιστρατευμένων νέων της πόλης μας εντάχθηκε στο 16ο Σύνταγμα Πεζικού (γι’ αυτό και η προσφώνησή του ως “Βεργιώτικο Σύνταγμα”) με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Χρήστο Ιωάννου. Κατά τον σχεδιασμό του Γενικού Επιτελείου Στρατού έπρεπε αμέσως να μετακινηθούν στο Επταχώρι Καστοριάς (στην έδρα του “Αποσπάσματος Πίνδου” του Συνταγματάρχη Δαβάκη), όπου μαζί με:
το 4ο Σύνταγμα Πεζικού, με έδρα τη Λάρισα,
το 5ο Σύνταγμα Πεζικού, με έδρα τα Τρίκαλα,
το 51ο Σύνταγμα Πεζικού, με έδρα τα Τρίκαλα (στελέχωνε ήδη το Απόσπασμα Πίνδου),
το 7ο Σύνταγμα Πεζικού, με έδρα τη Χαλκίδα,
το Σύνταγμα Ορειβατικού Πυροβολικού, με έδρα τη Λάρισα,
την 1η Ομάδα Αναγνωρίσεως Ιππικού, με έδρα τη Λάρισα και
τον 1ο Λόχο Σκαπανέων.
θα συγκροτούσαν την Ι Μεραρχία (αργότερα τιμητικά αποκαλούμενη “Σιδηρά Μεραρχία”) υπό τις διαταγές του υποστράτηγου Βασίλειου Βραχνού, με αποστολή της την αντιμετώπιση της επίλεκτης Μεραρχίας Αλπινιστών “Τζούλια”.
Βέροια 1939-40, 16ο Σύνταγμα, 6ος Λόχος Ειδικοτήτων ΙΙ
Η διάταξη των ιταλικών κι ελληνικών δυνάμεων στις 28 Οκτωβρίου 1940 και η πορεία ()πεζή του 16ου Συντάγματος Πεζικού (Βεργιώτικου Συντάγματος) ως το Επταχώρι.
«Ξεκινήσαμε από την Βέροια και πήραμε την ανηφόρα προς την Καστανιά. Μόλις τελειώνει εκεί το ύψωμα και αρχινάει κατήφορος, είναι μια εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής. Από κει λίγο παρακάτω υπάρχει ένα ίσιωμα. Εκεί σταθήκαμε να ξεκουραστούμε. Είχαμε καλή διάθεση, μάλλον ας το πω καλύτερα, ήμασταν χαρούμενοι. Χαρούμενοι, βρε παιδί μου! Και αρχίσαμε να τραγουδάμε! Δηλαδή, πώς όταν πας να ξεσκάσεις κάπου, πώς πας σε μια διασκέδαση; Έτσι! Μας ακούει ο αξιωματικός και δεν πίστευε στα αυτιά του. Ίσως του φάνηκε ότι δεν είχαμε καταλάβει την σοβαρότητα της κατάστασης και αποφάσισε να μας συνεφέρει. Λέει σε κάποιον δίπλα του: “Πες να σταματήσουν!” Εκείνος τον κοίταξε και χαμογέλασε... Σηκώθηκε τότε όρθιος ο αξιωματικός και έβαλε τις φωνές: “Τί φκιάνετε, ρε; Τί κατάσταση είναι αυτή; Τραγουδάτε; ρε, το καταλάβατε τί γίνεται; Πόλεμος!”. Το λέει ξανά πάλι: “Πόλεμος!”… Εμείς τίποτα! Θυμόμασταν τραγούδια και τα λέγαμε!»…
[ * Οι εμβόλιμες αφηγήσεις προέρχονται από τον Φυτειώτη Κώστα Λιόλιο, την καταγραφή των οποίων έκανε ο γιος του Τάσος Λιόλιος]
Μόλις συγκεντρώθηκαν οι δυνάμεις, προκειμένου να φράξουν όλες τις πιθανές διαβάσεις που οδηγούσαν στη Νεάπολη, ο υποστράτηγος Βραχνός διέταξε την κατάληψη όλων των υψωμάτων της περιοχής (Κούτσουρο-Προφήτης Ηλίας-Γάβρος-αυχένας Ρωμιός) πριν φθάσουν σε αυτά οι Ιταλοί.
Η απόκτηση επαφής με τα στρατιωτικά τμήματα της “Τζούλια” σταμάτησαν την ιταλική προέλαση. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι αναθάρρησαν οι Έλληνες στρατιώτες, οι οποίοι διαπίστωσαν ότι οι Ιταλοί δεν ήταν ανίκητοι…
«…Θυμάμαι, ήμασταν απάνω σ’ ένα ύψωμα και κάτω βαθιά ήταν ο ποταμός Αώος. Δίπλα στον ποταμό ήταν ένας δρόμος δημόσιος. Από κει ήταν να έρθουν τα μηχανοκίνητα. Το μέρος κοντά στο δρόμο το είχαν οι Ιταλοί. Υπήρχε παντού πυκνή βλάστηση, ήταν δάσος. Παραπάνω, το ύψωμα το είχε πιασμένο ο στρατός ο δικός μας, σε πυκνή σειρά σαν φράγμα. Και παραδίπλα στο ύψωμα ήμασταν εμείς, ο λόχος μας. Εγώ ήμουν σε μια μεριά από όπου φαίνονταν ο δρόμος κάτω. Όπως ήταν οι Ιταλοί μες το δάσος, εμείς τους βλέπαμε μόλις έκαναν καμιά κίνηση, αμέσως τους έβαναν απ’ τη μεριά μες στα κλαδιά. Κάτω στο βάθος εκεί, ήταν μια λακκούβα, έτσι σαν ίσιωμα, είχε ένα ρυάκι κι ήταν κι ένα γεφυράκι. Κάποια στιγμή μερικοί Ιταλοί γύρεψαν να περάσουν το γεφυράκι. Τακ! αμέσως τους έρχεται μια οβίδα εκεί που πήγαιναν. Αναμουριάστηκαν!
Μετά βλέπουμε ξεπροβάλει κι ένα τανκς με το κανόνι και κάνει να περάσει, να προχωρήσει πιο πέρα. Σηκώνομαι εγώ, κάνω έτσι με το χέρι και φωνάζω: “Θα σας δείξουμε κερατάδες!” Στο κανόνι! Τέτοιον ενθουσιασμό ρε παιδί μου! Πώς είχαμε αυτό το θάρρος, θαυμάζω! Λοιπόν, μόλις έκανα εγώ έτσι, μπορεί να με είδαν, δεν ξέρω, τακ! μας έρχεται μια οβίδα! Καλά που παραμερίσαμε!»…
Συνεχίζεται…
