Γράφει ο
Θωμάς Γαβριηλίδης
ΤΙ ΛΕΕΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΟΡΓΟΝΕΣ:
Α΄ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΙΗΤΗ
ΗΣΙΟΔΟ (μέσα 8ου π.Χ. αιώνα)
Πριν από την εμφάνιση του ποιητή Ησίοδου έλεγε η ελληνική μυθολογία ότι η Γοργώ (ή Γοργών, ή Γοργόνη, ή Γοργόνα) ήταν ένα φοβερό τέρας, κόρη της Γαίας, η οποία κατά τη γιγαντομαχία βοήθησε τους Γίγαντες εναντίον των θεών του Ολύμπου, οπότε και τη σκότωσε η θεά Αθηνά, η οποία έπειτα φόρεσε το δέρμα της Γοργούς (Γοργόνας) ως θώρακα και τοποθέτησε το κεφάλι της, το οποίο, αν και κομμένο διατηρούσε τα αποτρόπαια γνωρίσματά του, στο κέντρο της ασπίδας της για να προκαλεί τρόμο στους εχθρούς της.
Β΄ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΗΣΙΟΔΟΥ
Ο ποιητής Ησίοδος (μέσα 8ου αι. π.Χ.) παρουσιάζει το μύθο με ουσιαστικές διαφορές. Αντί μιας οι Γοργόνες τώρα είναι τρεις: Η Σθενώ, η Ευρυάλη και η Μέδουσα, που λέγεται και Γοργώ, έχει δύο ονόματα. Οι δύο πρώτες ήταν αθάνατες, ενώ η Γοργώ-Μέδουσα ήταν θνητή.
Γονείς τους ήταν ο Φόρκυς και η Κητώ. Κατοικούσαν στη δυτική άκρη της γης, πέρα από τον Ωκεανό, κοντά στη Νύχτα, η οποία θεωρούνταν αδερφή τους.
Οι Γοργόνες ήταν τέρατα ασχήμιας. Αντί για μαλλιά στα κεφάλια τους είχαν φίδια ζωντανά, χάλκινα χέρια και χρυσά φτερά και πετούσαν. Τα μάτια τους ήταν στρογγυλά και εξακόντιζαν αστραπές και απολίθωναν (πέτρωναν) όσους τις έβλεπαν.
Τη θνητή Γοργόνα Μέδουσα την ερωτεύτηκε ο θεός Ποσειδώνας και κοιμήθηκε μαζί της σε ένα ανθισμένο λιβάδι, γι’ αυτό, όταν τη σκότωσε ο Περσέας, ο γιος του Δία και της Δανάης, τη στιγμή που της έκοψε το κεφάλι μέσα από το σώμα της ξεπετάχτηκε ένα φτερωτό άλογο, ο Πήγασος και ένα παλληκάρι που κρατούσε στο χέρι του χρυσό ξίφος (άορ-ξίφος), ο Χρυσάωρ.
Το κεφάλι της Γοργόνας Μέδουσας ο Περσέας, αφού μ’ αυτό έσωσε την Ανδρομέδα στην Αιθιοπία και την πήρε γυναίκα του και στη συνέχεια, αφού απολίθωσε το βασιλιά της Σερίφου, που απειλούσε τη μάνα του, τη Δανάη, το χάρισε στη θεά Αθηνά, ευγνωμονώντας την, επειδή χάρη στη δική της βοήθεια, και του θεού Ερμή βέβαια, κατόρθωσε να αποκεφαλίσει το φοβερό και τρομερό τέρας.
Η θεά Αθηνά δέχθηκε με χαρά το δώρο του Περσέα και το έβαλε αμέσως στο κέντρο της ασπίδας της για να τρομάζει και να νικάει του εχθρούς της.
ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΤΗΣ ΓΟΡΓΟΝΑΣ ΜΕΔΟΥΣΑΣ ΩΣ ΦΥΛΑΧΤΟ
Οι άνθρωποι, οι οποίοι είναι, ως γνωστόν, μιμητικά όντα, μιμούμενα προπάντων τους άρχοντές τους, αλλά και τους θεούς τους, κατά το παράδειγμα της Αθηνάς, χρησιμοποίησαν την παράσταση του κεφαλιού της Γοργόνας Μέδουσας σαν αποτρόπαιο-φυλαχτό στα εγκόλπιά τους, ανάγλυφα ή ζωγραφιστά, σε ακροκέραμα στα σπίτια τους αλλά και στους ναούς των θεών τους, όσο πίστευαν σε πολλούς θεούς, αλλά ακόμη και κατά τα χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας, όταν είχε επικρατήσει ο Χριστιανισμός.
Δεν έτυχε να δω ή να ακούσω, αν και στις μέρες μας, τώρα που πολλοί νέοι και νέες γεμίζουν το σώμα τους με δερματοστιξίες (τατουάζ-τατού) αν ανάμεσα στις διάφορες παραστάσεις, που επιλέγουν, για διάφορους λόγους, υπάρχουν και αποτρεπτικές, όπως της γοργόνας Μέδουσας (Γοργόνεια).
Η ΩΡΑΙΑ ΓΟΡΓΟΝΑ ΜΕΔΟΥΣΑ
Γ΄ Κατά τα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα, του χρυσού αιώνα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και του Περικλή, του περίφημου προέδρου της, τότε που η απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος έφτασε στην κορυφή της τελειότητας, δεν μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη και η εμφάνιση της Γοργόνας Μέδουσας, εφόσον τη μορφή της την έβλεπαν θέλοντας και μη θέλοντας καθημερινά στα φυλαχτά, στα σπίτια, στους ναούς κ.λπ.
Παρουσιάστηκε μια διαφορετική παράδοση, σύμφωνα με την οποία η Γοργόνα Μέδουσα δεν ήταν τέρας ασχήμιας αλλά τέρας ομορφιάς! Ότι φιλονίκησε μάλιστα και με τη θεά Αθηνά για το ποια από τις δύο ήταν η ομορφότερη! Έτσι κατά κάποιο τρόπο εξηγούνταν και το πώς την ερωτεύτηκε ο θεός Ποσειδώνας και έκανε μάλιστα μαζί της και παιδιά.
Δεν απολίθωνε λοιπόν με την ασχήμια της αλλά με την ομορφιά της και με τα φίδια, φυσικά, στα μαλλιά της και με τα μάτια της που αστραποβολούσαν.
Δεν ασπάστηκαν όμως όλοι τη νέα παράδοση, γι’ αυτό παράλληλα με την ωραία παρουσιαζόταν και η άσχημη Γοργόνα Μέδουσα.
Δ΄ Η ΓΟΡΓΟΝΑ ΜΕΔΟΥΣΑ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ
ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
Στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου (356-223 π.Χ.) (4ος αι. π.Χ.) επικρατούσε ο τύπος της ωραίας Γοργόνας Μέδουσας, του οποίου μάλιστα υπήρχαν δύο είδη: α) Ο γλυκός παθητικός τύπος. Η θλίψη του εδρεύει στο βλέμμα και στην καμπύλη γραμμή των χειλιών και β) Ο βίαιος παθητικός τύπος, που άρεσε ιδιαίτερα στους Ασιάτες και στους Ρωμαίους αργότερα. Γοργόνειο είχε και ο Μ. Αλέξανδρος στο θώρακά του και μάλιστα της ωραίας Γοργόνας Μέδουσας.
ΑΠΟΤΡΟΠΑΙΑ ΓΟΡΓΟΝΕΙΑ ΑΞΙΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
Από τα έργα τέχνης με το κεφάλι της Γοργούς-Μέδουσας, που χρησιμοποιούνταν ως αποτρεπτικά και ονομάζονταν Γοργόνεια ή Γοργεία, ξεχώριζαν δύο, τα εξής: Το Γοργόνειο που ήταν τοποθετημένο επάνω στο νότιο τείχος της Ακρόπολης των Αθηνών, πάνω από το Διονυσιακό θέατρο, το οποίο αποτελούνταν από επίχρυση κεφαλή της Γοργόνας Μέδουσας περιβαλλόμενη από αιγίδα, και το Γοργόνειο που ήταν τοποθετημένο πάνω στο ναό του Ολυμπίου Δία, στην αρχαία Ολυμπία, το οποίο αποτελούνταν από χρυσή ασπίδα με το κεφάλι της Γοργόνας Μέδουσας στο κέντρο.
Σ’ αυτά έχω τη γνώμη ότι πρέπει να προστεθεί ως τρίτο το υψηλής τέχνης από λευκό μάρμαρο κολοσσιαίο αποτρόπαιο Γοργόνειο (που όσοι το βλέπουν νομίζουν ότι βλέπουν τον Μέγα Αλέξανδρο), το οποίον ίσως να ήταν τοποθετημένο πάνω στο βόρειο τείχος της Βέροιας, της γενέτειρας του Φιλίππου Ε΄, πατέρα του τελευταίου βασιλιά της Μακεδονίας (2ος αι. π.Χ.) του Περσέα, ο οποίος έτυχε (;) να έχει το όνομα του θρυλικού ήρωα και προγόνου των Ηρακλειδών, εκείνου που αποκεφάλισε με τη βοήθεια των θεών την τρομερή Γοργόνα Μέδουσα.
Έχοντας τέτοιες περγαμηνές το θαυμάσιο Γοργόνειο της Βέροιας, θα ήταν πολύ ενδιαφέρον, αν αποδεικνυόταν ότι έπαιξε και κάποιο σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της νεοελληνικής παράδοσης για την Γοργόνα την αδελφή του Μεγαλέξανδρου, μιας από τις πιο δημοφιλείς νεοελληνικές παραδόσεις.
Συνεχίζεται
