Η άλλοτε εύηχη καλοκαιρινή Βέροια - Του Πάρη Παπακανάκη

Η επιστροφή στους “ρυθμούς της κανονικότητας” είχε ως αποτέλεσμα και την επαναφορά της πόλης μας στο γνώριμο καλοκαιρινό πολιτισμικό ηχόχρωμά της!

Διατηρώντας λοιπόν το κατά γενική ομολογία αίσθημα ικανοποίησης, ας προχωρήσουμε σήμερα, αγαπητοί φίλοι, σε μια -εποικοδομητική κι αναστοχαστική ελπίζω- αναδρομή προς τις γενεσιουργές ρίζες, οι οποίες δεν είναι άλλες από Βεροιώτες και Βεροιώτισσες που στο πέρασμα του χρόνου δραστηριοποιήθηκαν με πάθος, δημιουργώντας ένα αξιόλογο πνευματικό-καλλιτεχνικό καλοκαιρινό έθος στην πόλη.

Η πρώτη τοπική πνευματική σπίθα ξεπήδησε στα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατίας, τον Μάρτιο του 1874, με την ίδρυση του «Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Βεροίας», πρωτοβουλία των συμπολιτών μας: Κ. Μελετίου, Δ. Γεμιτζόγλου, Κ. Ρόκου, σκοπός του οποίου ήταν η πνευματική ανάπτυξη της τότε σπουδάζουσας νεολαίας.

Μετά από έξι χρόνια, τον Μάρτιο του 1880, ακολούθησε η ίδρυση της Αδελφότητας «Αθηνά» απευθυνόμενη σε όλο το ηλικιακό εύρος των πολιτών, με στυλοβάτες τους Αντ. Γεμιτζόγλου, Δ. Τούσια, Κ. Χατζηνικολάκη, Δ. Γεωργακόπουλο. Το 1889, κατόπιν διαταγής της τουρκικής διοίκησης, η αδελφότητα μετονομάσθηκε σε «ΜΕΛΙΣΣΑ», καθώς ο λογότυπός της θεωρήθηκε σύνδεσμος με την ελληνική πρωτεύουσα Αθήνα.

Τα μέλη της δραστηριοποιήθηκαν με ζήλο, μεταξύ άλλων πνευματικών τομέων, και με την παρουσίαση θεατρικών παραστάσεων στον χώρο του Ημιγυμνασίου, στις οποίες συμμετείχαν βαρυσήμαντα ονόματα της τότε βεροιώτικης κοινωνίας (ο Δ/ντής του Ημιγυμνασίου Δήμος Βασιλείου, ο γιατρός Δ. Τούσας, οι εκπ/κοί Εμμ. Ζάχος, Ι. Μηλιώπουλος, ο φαρμακοποιός Αρ. Βλάχος, γόνοι εύπορων οικογενειών όπως: ο Ι. Σιορμανωλάκης, ο Θωμάς Χατζηνικολάκης, Α. Χριστοδούλου, Γ. Βλαχογιάννης, Αργ. Τσικερδάνος, Γ. Θεμελής κ.α.).

Μέσα από τη «ΜΕΛΙΣΣΑ» και ως καρπός του ιδιαίτερου πάθους των φιλόμουσων μελών της Εμμ. Ζάχου και Εμμ. Φουντούκα συστήθηκαν (υπό την καθοδήγηση του μουσικοδιδασκάλου Petsioti) η φιλαρμονική “ΟΡΦΕΥΣ” και μαντολινάτα, στις οποίες οφείλεται η ευρύτατη καλλιέργεια μουσικής παιδείας στη Βέροια κατά τις δεκαετίες που επακολούθησαν: «Το κάθε σπίτι διέθετε κι ένα έγχορδο όργανο, μαντολίνο, κιθάρα, βιολί…» (Στέφανος Ζάχος, 1979, Αναμνήσεις ενός Βεροιώτη)

Σε σύντομο χρονικό διάστημα, κάτω από το βλοσυρό βλέμμα της τουρκικής διοίκησης, τα καλλιτεχνικά τμήματα της Αδελφότητας «ΜΕΛΙΣΣΑ» έγιναν όχι απλώς αναπόσπαστο αλλά απαραίτητο κομμάτι της ζωής του κάθε βεροιώτη, παρουσιάζοντας τακτικές συναυλίες, με έργα κλασσικά, ελληνικές σερενάτες και θεατρικές παραστάσεις. Η φήμη τους μάλιστα ξεπέρασε τα τοπικά όρια και οι καλοκαιρινές κυρίως καλλιτεχνικές εκδηλώσεις έγιναν πόλος έλξης μεγάλου αριθμού επισκεπτών από όμορες πόλεις που διέθεταν σιδηροδρομική διασύνδεση με τη Βέροια (εξ ου και η εισαγωγικά παρατιθέμενη ταχυδρομική κάρτα από το αρχείο του κ. Γεράσιμου Καλλιγά). Με την ευκαιρία να σημειώσω ότι ήταν και μία από τις αιτίες που έγινε γνωστό ανά την Ελλάδα το φυσικό (τότε ακόμη) εξοχικό πλάτωμα της “Εληάς” με τον εύφημο χαρακτηρισμό του ως “Μπαλκόνι της Μακεδονίας”.

Αξίζει επιπλέον να επισημανθεί ότι με κάλυψη αυτές τις καθιερωμένες μουσικοχορευτικές και θεατρικές εκδηλώσεις έλαβε χώρα και η επονομαζόμενη “Εθνική Εκδρομή * “ την Κυριακή 12 Ιουνίου 1904, στο πλαίσιο της προετοιμασίας του Μακεδονικού Αγώνα στην ευρύτερη περιοχή.

[ * Αν και έχουμε αναφερθεί αναλυτικά σε προηγούμενο αφιέρωμα (βλ. εφημερίδα ΛΑΟΣ, Η προετοιμασία του Μακεδονικού Αγώνα στη Βέροια, 19 Φεβρουαρίου 2021), υπενθυμίζω εν συντομία όσα μας έχει διασώσει ο Αν. Χριστοδούλου στο βιβλίο του “Η συμβολή της Βεροίας εις τον Μακεδονικόν Αγώνα”, Βέροια 1965:

Με αφετηρίες το Μοναστήρι, τη Φλώρινα, τη Νάουσα, την Έδεσσα, τη Θεσσαλονίκη και άλλες περιοχές οργανώθηκε μαζική σε συμμετοχή εκδρομή προς τη Βέροια μέσω σιδηροδρόμου. Μεταξύ των εκδρομέων, συμπεριλαμβάνονταν και οι μητροπολίτες Θεσσαλονίκης Αλέξανδρος, Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης και Εδέσσης Στέφανος.

Πλήθος Βεροιέων, γνωρίζοντας τον πραγματικό σκοπό αυτής της συγκέντρωσης υποδέχθηκε με ενθουσιασμό στο σιδηροδρομικό σταθμό της Βεροίας τους εκδρομείς και στη συνέχεια όλοι μαζί κατευθύνθηκαν προς την κεντρική πλατεία της πόλεως, την “Εληά” υπό τους ήχους των Φιλαρμονικών Βεροίας και Θεσσαλονίκης. Στη μουσικοχορευτική εκδήλωση που ακολούθησε είχαν πρωταγωνιστική συμμετοχή και περί τους 30 “ρουγκατσιάρηδες” χορευτές από την Φυτειά (τότε Τσόρνοβο).

Το βράδυ οι αναχωρούντες εκδρομείς ήταν πολύ λιγότεροι απ’ τους αποβιβασθέντες, γιατί αρκετοί απ’ αυτούς προωθήθηκαν οργανωμένα και με απόλυτη μυστικότητα στους γύρω ορεινούς όγκους του Βερμίου, μεταφέροντας παράλληλα πλήθος όπλων και πολεμοφοδίων που ήταν κρυμμένα στα τρένα.]

Τα δύσκολα στρατιωτικοπολιτικά γεγονότα που ακολούθησαν (Μακεδονικός Αγώνας, Εθνικός Διχασμός, Βαλκανικοί Πόλεμοι) μοιραία οδήγησαν σε αδράνεια τη λειτουργία της Αδελφότητας «ΜΕΛΙΣΣΑ», καθώς αρκετά μέλη της είχαν ενεργή συμμετοχή σ’ αυτά.

Ο νοσταλγικός απόηχος όμως του έργου της παρακίνησε μια νεότερη ηλικιακά “φουρνιά” νέων της πόλης μας (Θρασ. Σμυρλή, Αναστ. Καρατζόγλου, Δημ. Πολυζωίδη, Κύρο Κύρου, Ι. Δημάδη. Αντ. Σαρακωστή, Κ. Μπουζιώτα, Στεφ. Ζάχο κ.α) στην ίδρυση του πνευματικού συλλόγου “ΕΛΙΚΩΝ”.

Σημείο αναφοράς του νεοσύστατου αυτού συλλόγου υπήρξε το εξοχικό κέντρο “ΑΛΣΟΣ” του Αντ. Λάζου (γνωστό ως “ΣΚΡΕΤ” υπό άλλη ιδιοκτησία μεταγενέστερα), αποκαλούμενο σημασιολογικά από τα μέλη του ως “ΚΑΦΕΝΕΙΟ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ”.

Το σημασιολογικά αποκαλούμενο ως “ΚΑΦΕΝΕΙΟ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ”

εξοχικό κέντρο “ΑΛΣΟΣ”

Για τη συνέχεια, θεωρώ προτιμότερο να σας παραδώσω στον γλαφυρό λόγο του αγαπητού σε όλους μας καθηγητή κ. Παύλου Πυρινού από σχετικό άρθρο του στην εφημερίδα “ΛΑΟΣ” στις 16 Φεβρουαρίου 2019:

«Το πιθανότερο είναι ο “Ελικών”, το 1918, να συγκρότησε την αξιόλογη Μικτή Μανδολινάτα (Μανδολίνα, κιθάρες, Μαντόλες) με πρώτο το διευθυντή τον Λάζαρο Λαζάρου, γυμνασιάρχη Γυμνασίου Βέροιας, η οποία υπό τη διδασκαλία-διεύθυνσή του άφησε εποχή στα μουσικά δρώμενα της πόλης μας.

Πέρα από το ότι ψυχαγωγούσε τους Βεροιώτες, με τακτικές συναυλίες και με θεατρικές παραστάσεις (στις οποίες έπαιρναν μέρος και κορίτσια που εθεωρείτο άξιο απορίας και μεγάλο γεγονός), ενίσχυσε και πλούτισε το Γυμνάσιο με τα απαραίτητα για την εκπαίδευση όργανα φυσικής, χημείας, γυμναστικής και με συγγράμματα και βιβλία για τη βιβλιοθήκη του Γυμνασίου.

Ο Σύλλογος “Ελικών” και η Μικτή Μανδολινάτα, δημιούργησαν μια ονειροπόλο και ρομαντική εποχή (1916-1924) με τα νυκτερινά κατανυκτικά τραγούδια στο δρόμο, κάτω από τα παράθυρα, με τη λεγόμενη καντάδα, με κιθάρα και μαντολίνο.

Μόνο με μια γλυκιά μελωδία της νύχτας ικανοποιούντο τα ιδανικά του νέου…

Η Βέροια, με την ίδρυση του Συλλόγου “Ελικών” και της Μικτής “Μαντολινάτας” ήταν μια διαρκής εύηχη πόλη…»