Η ΑΣΕΒΕΙΑ…
1. Σε έναν ξύλινο Ερμή, κάποιος
πιστός προσεύχονταν,
2. αλλ’ αυτός ξύλο ήταν και κούτσουρο
παρέμενε,
3. γιαυτό ο πιστός τον άδραξε και καταγής
τον πέταξε,
4. μα μόλις ετσακίστηκε, χρυσάφι γύρω
χύθηκε!
5. Η ασέβεια στον ασεβή συχνά
προσφέρει κέρδος…
«ΥΒΡΙΣ ΠΟΡΕ ΠΟΛΛΑΚΙ ΚΕΡΔΟΣ» (Ε.Α. XVI, 187, ΑΔΗΛΟΝ)
1. Ερμείηι ξυλίνωι τις επηύχετο, και ξύλον ήεν.
2. Είτα μιν αείρας χαμάδις βάλε, του δ’ άπο χρυσός
3. έρρευσεν καταγέντος. Ύβρις πόρε πολλάκι κέρδος.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ – ΣΧΟΛΙΑ
1. Σύμφωνα με σημείωση της αγγλικής έκδοσης της Ελληνικής Ανθολογίας, το επίγραμμα XVI, 187, που είναι εμπνευσμένο από τον μυθίαμβο 119 του Βαβρίου.
2. Ο ΒΑΒΡΙΟΣ
Ο Βάβριος ή Βαβρίας ήταν συγγραφέας έμμετρων μύθων, που έζησε γύρω στα 200 μ.Χ. (1ο-2ος αι. μ.Χ.) και έγραψε σε ελληνική γλώσσα. Πρέπει να ήταν μάλλον Ρωμαίος εξελληνισμένος, όπως συμπεραίνεται από τον τύπο του ονόματός του αλλά και από τη λατινική δομή της στιχουργικής του.
Σύμφωνα με αρχαίες ελληνικές πηγές ο Βάβριος συνέγραψε δέκα βιβλία με μυθίαμβους (μύθους γραμμένους σε ιαμβικό μέτρο), αντλημένους τους περισσότερους από συλλογές Αισώπειων μύθων σε πεζό λόγο, αλλά και δικής του έμπνευσης ή παρμένους από άλλους συγγραφείς όπως π.χ. ο Ηρόδοτος και ο Ξενοφών.
Ο Βάβριος θεωρούσε τον εαυτό του δημιουργό νέου λογοτεχνικού είδους, του μυθίαμβου, επειδή, όπως φαίνεται, αγνοούσε τους προγενέστερους συγγραφείς αυτού του είδους, αλλά και τον κορυφαίο φιλόσοφο, το Σωκράτη, ο οποίος, όπως μαρτυρεί ο Πλάτων στον «Φαιδωνά» του, είχε στιχουργήσει-μελοποιήσει μερικούς από τους μύθους του Αισώπου, τους οποίους ήξερε σε πεζό λόγο.
Βέβαια ο Βαβρίας είναι πράγματι ο συστηματικότερος μεταπλάστης μύθων από τον πεζό στον έμμετρο λόγο σε ελληνική γλώσσα, χρησιμοποιώντας τον ιαμβικό τρίμετρο και μάλιστα τον χωλίαμβο, ο οποίος έχει ως γνώρισμα τον τελευταίο μετρικό πόδα, που είναι κατά κανόνα σπουδείος, μέτρο που είχαν χρησιμοποιήσει και προγενέστεροι Έλληνες ποιητές, όπως ο Ιππώναξ και ο Καλλίμαχος.
Το 1835 χειρόγραφα με μυθιάμβους του Βαβρίου, που υπήρχαν στις βιβλιοθήκες Βατικανού, Φλωρεντίας και Οξφόρδης, αποτέλεσαν τις πηγές της πρώτης στα νεότερα χρόνια έκδοσης μυθιάμβων του Knoch.
Το 1843 ένας Έλληνας κάτοικος Παρισιού ανακάλυψε σε βιβλιοθήκη του Αγίου Όρους κώδικα με 123 μυθίαμβους του Βαβρίου, τον οποίο ακριβοπούλησε στο Βρετανικό Μουσείο, όπου και εκτίθεται.
Επειδή οι μυθίαμβοι του Βαβρίου χρησιμοποιήθηκαν για πολλά χρόνια σε διδακτικά βιβλία του Βυζαντίου, έγιναν γρήγορα έργο κλασικό.
Ο ΞΥΛΙΝΟΣ ΕΡΜΗΣ
Ο ξύλινος Ερμής του επιγράμματος που μας απασχολεί στο σημερινό σημείωμα ήταν προφανώς ένα ξόανον, ένα δηλαδή χοντροκομμένο ξυλόγλυπτο άγαλμα του θεού που χρησιμοποιούνταν για τη λατρεία του.
Οι αρχαίο Έλληνες άρχισαν να κατασκευάζουν χοντροκομμένα ανθρωπόμορφα ξύλινα ομοιώματα των θεών από την εποχή (προϊστορική προφανώς) που είχαν αρχίσει να κατασκευάζουν και ναούς, ξύλινους επίσης, ως κατοικίες των θεών, τους οποίους εφαντάζονταν ως έχοντες ανθρώπινη μορφή.
Τα παλιά ξόανα που διατηρούνταν σε ναούς και κατά τα ιστορικά χρόνια, επειδή ήταν πανάρχαια και άγνωστων κατασκευαστών, θεωρούνταν ως έργα θεών και μάλιστα ότι είχαν πέσει από τον ουρανό, γιαυτό και τα αποκαλούταν «διιπετή». Τα θεωρούσαν επίσης θαυματουργά και τα σέβονταν οι ευσεβείς πάρα πολύ.
Ξόανα θεών αναφέρονται και στα δράματα των μεγάλων Αθηναίων δραματουργών αλλά, δυστυχώς, δεν διασώθηκε, όπως φαίνεται, κανένα. Κάποια θολή εικόνα τους σχηματίζουμε από αναπαραστάσεις τους πάνω σε αγγεία ή από πήλινα αγαλματίδια (ειδώλια) που βρέθηκαν σε ιερά, λατρευτικούς τόπους και τάφους.
Απ’ όσα ξέρουμε μπορούνε να συμπεράνουμε ότι συνήθως δεν ήταν πολύ μεγάλα. Είτε όρθια είτε καθιστά είχαν τα πόδια κολλητά και τα χέρια κολλημένα στα πλευρά. Τα περισσότερα ήταν γυμνά, υπήρχαν όμως και ντυμένα και στολισμένα με διάφορα κοσμήματα. Πολλές φορές ήταν και χρωματισμένα ώστε να μοιάζουν με ζωντανά.
Σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες πρώτος ο θρυλικός Αθηναίος γλύπτης και αρχιτέκτονας Δαίδαλος ελευθέρωσε τα πόδια το ένα από το άλλο, τα έκανε να μοιάζουν κινούμενα, επίσης και τα χέρια από το υπόλοιπο σώμα. Άνοιξε επίσης και τα μάτια τους, που ως τότε παρέμεναν κλειστά.
Όπως ήταν επόμενο όμως όσο εξελισσόταν περισσότερο η γλυπτική στην αρχαία Ελλάδα και εμφανίζονταν τα αριστουργήματα του Φειδία, του Πραξιτέλη, του Λύσιππου και άλλων πολλών, τόσο η εκτίμηση των θαυμαστών του ωραίου μειώνονταν για τα άτεχνα και χοντροκομμένα ξόανα, με συνέπεια και το όνομά τους να απαξιωθεί και ο σεβασμός σ’ αυτά να μειωθεί, μέχρι που έφτασαν να χρησιμοποιούνται τα ξόανα ως σκιάχτρα στους κήπους και στα αμπέλια, και οι άσχημοι να αποκαλούνται «ξοάνα»!
Μαρτυρία ασεβείας προς τα ξόανα αποτελεί και το ανώνυμο επίγραμμα του σημερινού μας σημειώματος.
Η ΑΣΕΒΕΙΑ… ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΚΕΡΔΟΣ…
Ας μην ξεχνούμε ότι πηγή έμπνευσης του ανώνυμου επιγράμματος XVI, 187 της Ελληνικής Ανθολογίας ήταν ένας μύθος του Αισώπου, που έγινε μυθίαμβος από τον Βάβριο. Ο μύθος έλεγε ότι κάποιος που προσευχόταν μπροστά σε έναν ξύλινο Ερμή (σε ξύλινο άγαλμα του Ερμή) πιστεύοντας ότι αυτό αντιπροσώπευε τον θεό τον ίδιο, όταν διαπίστωσε ότι αυτό δεν άκουγε την προσευχή του, αγανάκτησε και θέλοντας να δείξει στον Θεό ότι δεν τον υπολόγιζε πια και ότι ο ίδιος ήταν πιο ικανός από το θεό και μπορούσε να πετύχει και μόνος του αυτό που ζητούσε με την προσευχή του, άδραξε το άγαλμα, το σήκωσε ψηλά και το πέταξε καταγής κάνοντάς το κομμάτια. Και ενώ περίμενε έστω και μετά τη βίαια συμπεριφορά του να αντιδράσει ο θεός δείχνοντας την οργή του, είδε έκπληκτος να ξεχύνεται από τα συντρίμμια του ξύλινου Ερμή ένας θησαυρός από χρυσάφι, οπότε κατέληξε χωρίς δεύτερη σκέψη στο συμπέρασμα ότι ο θεός θέλει να του δείξεις ασέβεια για να σε ακούσει και να κάνει αυτό που ζητάς με την προσευχή σου. Αυτό το συμπέρασμα αποτελούσε, όπως φαίνεται, και το επιμύθιο του Αισώπειου μύθου, από το οποίο προφανώς προήλθε και η ελληνική λαϊκή παροιμία «Και ο Άγιος θέλει φοβέρα για να κάνει το θαύμα του!», από την οποία οπωσδήποτε και ο κορυφαίος Νεοέλληνας μυθιστορηματογράφος (και όχι μόνο), ο Νίκος Καζαντζάκης εμπνεύστηκε τα λόγια που έβαλε στο στόμα του ήρωα του μυθιστορήματός του «Καπετάν Μιχάλης» (τα οποία μελοποίησε ο Μάνος Χατζηδάκης) «Φοβέρα θέλει κι ο Θεός για να κάνει το θαύμα του! Πιάσε (Κρήτη μαρτυρική, κατά του τυραννικού σουλτάνου) το τουφέκι, πιάσε πάλι το τουφέκι…».
Βιβλιογραφία
1. The Greek Anthology, London 1979
2. Αντωνίνος Λιβεράλις-Βάβριος εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ 2003
3. Β.Ι. Λαζανά, Η Ανθολογία Α.Ε.Ε. του Μάξιμου Πλανούδη, εκδ. Δ.Ν. Παπαδήμα, Αθήναι 1944
4. Μ.Ε.Ε. ΠΥΡΣΟΣ
