Γράφει ο Χρήστος Μπλατσιώτης
Από τις 3 Οκτωβρίου 1926 που η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης άνοιξε τις πύλες της για πρώτη φορά μέχρι κι εφέτος που πραγματοποιείται η 86η διοργάνωσή της, η «Έκθεση» (όπως τη γνωρίζει το ευρύ κοινό) γράφει σελίδες μιας ξεχωριστής ιστορίας που εξελίσσεται συνεχώς, εμπλουτίζεται στο πέρασμα του χρόνου και συνεχίζει να συναρπάζει μέχρι σήμερα, εδώ και 96 χρόνια (1926-2022). Κι αυτό δεν είναι υπόθεση μόνο της Θεσσαλονίκης. Διότι η ΔΕΘ μπορεί να δείχνει ως μια ιστορία που εκ πρώτης όψεως φαίνεται να αγγίζει κυρίως τη Θεσσαλονίκη στην πραγματικότητα όμως ποτέ δεν άφησε ανέγγιχτη την ευρύτερη περιφέρεια. Αυτό ισχύει και για την Ημαθία, που ανέκαθεν σχετίζονταν άμεσα ή έμμεσα με τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, αρχικά μέσω των πόλεων της Νάουσας και της Βέροιας, αργότερα συνολικά ως νομός ή ως περιφερειακή ενότητα. Κι αυτό φάνηκε από την πρώτη χρονιά της διοργάνωσης, το 1926.
Η πρώτη Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης είχε διάρκεια 15 ημερών (3-17 Οκτωβρίου 1926) και λειτούργησε στο πεδίο ασκήσεων του Γ’ Σώματος Στρατού (γνωστό και ως «πεδίον του Άρεως») στον χώρο όπου σήμερα υπάρχει ένα μεγάλο πάρκο αναψυχής,ανάμεσα στις οδούς Στρατού και Βασιλέως Γεωργίου, που συχνά αποκαλείται και πάρκο «Βέμπο» λόγω της προτομής της τραγουδίστριας Σοφίας Βέμπο που υπάρχει στον χώρο.
Οι στεγασμένοι εκθεσιακοί χώροι της 1ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης καταλάμβαναν έκταση 7.000 τ.μ. (σήμερα η ΔΕΘ - Helexpo αναπτύσσεται σε συνολική έκταση 180.000 τ.μ. εκ των οποίων ο στεγασμένος εκθεσιακός χώρος καλύπτει έκταση 62.000 τ.μ.). Εκεί, τον Οκτώβριο του 1926, παρουσιάστηκαν 9 περίπτερα για ελληνικές και διεθνείς συμμετοχές ενώ υπήρχαν και περίπου 30 ανεξάρτητες προσωρινές κατασκευές για μεμονωμένες ή ομαδικές συμμετοχές.
ΟΙ «ΒΡΕΦΙΚΟΙ» ΒΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ
Στα περίπτερα όπου παρουσιάζονταν ο τομέας της ελληνικής βιομηχανίας, προβάλλονταν ιδιαίτερα οι βιομηχανίες της Μακεδονίας, μιας περιοχής που μόλις πριν από 14 χρόνια είχε επανέλθει στην ελληνική επικράτεια μετά από μια περίοδο σχεδόν 5,5 αιώνων οθωμανικής κατοχής. Δεσπόζουσα θέση στον χώρο αυτό είχαν και οι κλωστοϋφαντουργίες της Νάουσας οι οποίες από τα τέλη του 19ου αιώνα είχαν αρχίσει να κυριαρχούν στον κλάδο (πρώτη ιδρύθηκε το 1874 η κλωστοϋφαντουργία Λόγγου, Κύρτση και Τουρπάλη) εκμεταλλευόμενες σε μεγάλο βαθμό και το πλεονέκτημα των ισχυρών υδατοπτώσεων της πόλης
Ήταν η εποχή των «βρεφικών» βηματισμών της ελληνικής βιομηχανικής παραγωγής η οποία κυρίως ασχολούνταν με επεξεργασία καπνού και παραγωγή τσιγάρων, βαμβάκι και κλωστοϋφαντουργία, ένδυση-υπόδηση, ποτοποιία-ζυθοποιία, ελαιουργία, παγοποιία, οικοδομικά υλικά και άλλους κλάδους μικρότερου κύκλου εργασιών, ενώ το 1926 που διοργανώθηκε η 1η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης ήταν και η χρονιά που η Ελλάδα επέβαλε δασμούς στα εισαγόμενα προϊόντα κλωστοϋφαντουργίας κι αυτό έδωσε μεγάλη ώθηση στην παραγωγή της ελληνικής κλωστοϋφαντουργίας κάτι που κυρίως ευνόησε και εκτίναξε αναπτυξιακά τις αντίστοιχες βιομηχανίες της Νάουσας. Παράλληλα, διακρατικές εμπορικές συναντήσεις όπως αυτή της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, εκτός από ευκαιρία ανάπτυξης εμπορικών συναλλαγών (εισαγωγές- εξαγωγές), αποτελούσαν και μια μεγάλη ευκαιρία ενημέρωσης για τις νέες τεχνολογίες της εποχής που άλλαζαν ριζικά το τοπίο στη βιομηχανική παραγωγή μέσω της μετάβασης από την υδροκίνηση και την ατμοκίνηση, στην ηλεκτροκίνηση και στις μηχανές ντίζελ. Έτσι, η διοργάνωση της 1ης ΔΕΘ ήταν ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός από το οποίο δεν μπορούσαν να απουσιάζουν όσοι ήθελαν να είναι παρόντες στις εξελίξεις
1η ΔΕΘ: ΟΤΑΝ Η ΒΕΡΟΙΑ «ΕΛΑΜΨΕ ΔΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΥΣΙΑΣ ΤΗΣ»
Μέσα σε ένα τέτοιο τοπίο, η Ημαθία του 1926 είχε βασικά μέσω της Νάουσας, μια σημαντική συμμετοχή στην 1η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ) αντίθετα με τη Βέροια που συγκριτικά φάνηκε να υπολείπεται πάρα πολύ σε ότι αφορά την (ανεξακρίβωτη) συμμετοχή της. Ενδεικτικό αυτής της κατάστασης και η επισήμανση που έκανε η τοπική εφημερίδα «ΑΣΤΗΡ της Βέροιας» του Ι.Γ. Γούναρη όταν ένα μήνα πριν τη διοργάνωση της 1ηςΔΕΘ, στο φύλλο της 5ης Σεπτεμβρίου 1926, σε σχόλιο της πρώτης σελίδας σημείωνε:
«Ως φαίνεται κατά την γεννησομένην Διεθνή Έκθεσιν της Θεσσαλονίκης, θα λάμψει δια της απουσίας της η πόλις μας, εν ώ έπρεπε αυτή ως ευρισκομένη πλησίον της Θεσσαλονίκης να συμμετάσχει ζωηρότερον εις την έκθεσιν επιδεικνύουσα τα προϊόντα της».
Ήταν μια επισήμανση που «δικαιώθηκε» με το ξεκίνημα της διοργάνωσης όταν σε διάφορες εκδηλώσεις εκπροσώπων Επιμελητηρίων, Εμπορικών Συλλόγων και άλλων επαγγελματικών φορέων καθώς και ιδιωτών εκθετών που διοργανώθηκαν στο πλαίσιο της 1ης ΔΕΘ η απουσία της Βέροιας ήταν εμφανής.
Όπως έγινε στις 6 Οκτωβρίου 1926 όταν πραγματοποιήθηκαν δύο τέτοιες μεγάλες εκδηλώσεις στο πλαίσιο της 1ης ΔΕΘ. Μια το πρωί στην αίθουσα του Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης όπου σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εποχής συζητήθηκαν θέματα οργάνωσης του εμπορικού κόσμου της Μακεδονίας και ανάδειξης του επιμελητηριακού θεσμού στις «νέες» περιοχές του ελληνικού κράτους και μια ακόμη, το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, στον χώρο της «ελευθέρας ζώνης» του Λιμένος Θεσσαλονίκης όπου πραγματοποιήθηκε μια «μεγάλη δεξίωση» εκπροσώπων του εμπορικού κόσμου, ελλήνων αλλά και ξένων εκθετών που συμμετείχαν στην Έκθεση της Θεσσαλονίκης. Πήραν μέρος στις εκδηλώσεις αυτές, όπως γράφτηκε στα ρεπορτάζ που ακολούθησαν, δεκάδες εκπρόσωποι φορέων αλλά και μεμονωμένοι εμποροβιομήχανοι της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας καθώς και εκπρόσωποι συλλόγων και επιχειρηματίες από τον Πειραιά, τον Βόλο, τη Λάρισα, την Κομοτηνή, την Καβάλα, την Έδεσσα, την Πάτρα κι άλλες πρωτεύουσες πόλεις της Ελλάδας. Πουθενά δεν συμμετείχε κάποιος εκπρόσωπος από τη Βέροια.
1926: Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ ΤΗΣ ΗΜΑΘΙΑΣ
Εδώ να σημειωθεί ότι οι εργοστασιάρχες των κλωστηρίων της Νάουσας εμφανίζονταν την εποχή Της 1Ης ΔΕΘ (έτος 1926) ως «Θεσσαλονικείς» επιχειρηματίες, είχαν εμπορική έδρα στη Θεσσαλονίκη και ήταν εγγεγραμμένα μέλη αντίστοιχων συλλόγων της πόλης. Είναι ενδεικτικό της Ναουσαίικης βιομηχανικής παρουσίας στη συμπρωτεύουσα και το περίφημο «κόκκινο σπίτι» στην Πλατεία Αγίας Σοφίας, ιδιοκτησία τότε του Ναουσαίου βιομήχανου Γρηγόρη Λόγγου όπου και η έδρα επιχειρήσεών του (σήμερα ανήκει στον Όμιλο Dimera του Ιβάν Σαββίδη). Όπως επίσης και η «Ζυθοποιία Νάουσα, Βιομηχανία Πάγου και Ψυγείων Γεωργιάδης & Σια» («Brasserie Naoussa, Fabrique de Glaces et Halles Frigorifiques Georgiadis & Cie») που ιδρύθηκε το 1912 στη Θεσσαλονίκη αμέσως μετά την απελευθέρωση, με πρωτοβουλία του Θεσσαλονικιού επιχειρηματία Ιορδάνη Γεωργιάδη και συνεργάτες - συμμέτοχους, τους Ναουσαίους επιχειρηματίες Γρ. Λόγγο, Αδελφούς Νικ. Πλατσιούκα, Γρ. Τσίτση, Κύρτση, Μια ιστορική εταιρεία που το 1920 συγχωνεύτηκε με τη «Ζυθοποιία Όλυμπος Α.Ε.» για να δημιουργηθεί μια νέα εταιρεία με την επωνυμία «Ηνωμένα Ζυθοποιεία Όλυμπος - Νάουσα ΑΕ» μέσω της οποία προέκυψε και το θρυλικό εστιατόριο «Όλυμπος- Νάουσα» της Θεσσαλονίκης. Ιστορίες και γεγονότα επικών στιγμών της Ημαθιώτικης επιχειρηματικότητας του «κάποτε» με τις οποίες θα ασχοληθούμε προσεχώς.
Να σημειωθεί επίσης ότι το Επιμελητήριο Ημαθίας ιδρύθηκε πολύ αργότερα, το έτος 1959 και λογικά το 1926 δεν θα μπορούσε να έχει συμμετοχή. Όμως ο Εμπορικός Σύλλογος Βέροιας παρότι είχε ιδρυθεί από το έτος 1919 δεν είχε καμία επίσημη εκπροσώπηση στη διάρκεια της 1ης ΔΕΘ. Ενδεχομένως επειδή είχε άλλες προτεραιότητες που σχετίζονταν με την οργάνωση και τη διεύρυνσή του ή κι επειδή οι κλάδοι ενασχόλησης των πρώτων εμπόρων - βιοτεχνών της Βέροιας στη μετα-οθωμανική εποχή όπως και τα μεγέθη τους, δεν ανήκαν σε αυτούς που θα ενδιαφέρονταν για να συμμετέχουν σε μια διεθνή εμπορική έκθεση. Εξάλλου, η τοπική αγορά της Βέροιας εκείνης της περιόδου αποτελούνταν κυρίως από παντοπώλες και εμπόρους τροφίμων, ποτών και ειδών οικιακής χρήσης, κρεοπώλες ή εμπόρους ένδυσης και υπόδησης, τοπικές επιχειρήσεις εστίασης και φιλοξενίας, τοπικές οικογενειακές βιοτεχνίες (βυρσοδεψεία, υδροτριβεία, λαδόμυλους, υδρόμυλους, αλευρόμυλους κλπ) ενώ οι βιομηχανίες της Βέροιας ήταν κυριολεκτικά μετρημένες στα δάκτυλα της μιας παλάμης. Ήταν το εργοστάσιο «Βέρμιο» (νηματουργείο και παραγωγή, μετάδοση και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας) των Σωσσίδου - Φάικ που ξεκίνησε να λειτουργεί το 1902 και το Βαμβακοκλωστήριο των Σωσσίδου – Χατζηνικολάκη που ξεκίνησε να λειτουργεί το 1903. Δεν υπάρχουν αρχεία συμμετοχής στην 1η ΔΕΘ ούτε για αυτά τα δύο εργοστάσια της πόλης κι έτσι προστίθενται επιπλέον ενδείξεις που συνηγορούν υπέρ της εκτίμησης της εφημερίδας «ΑΣΤΗΡ» ότι η Βέροια «έλαμψε δια της απουσίας της» από την 1η Διεθνή έκθεση Θεσσαλονίκης.
1926: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ 1ης ΔΕΘ ΣΤΗ ΝΑΟΥΣΑ
Αντίθετα με τη Βέροια, η Νάουσα φαίνεται ότι εντυπωσίασε θριαμβευτικά με την παρουσία των βιομηχανιών της, στους εκθεσιακούς χώρους της 1ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Συμμετείχαν στον τομέα της βιομηχανίας, η «ΕΡΙΑ, Νέα Ανώνυμος Ελληνική Υφαντουργική Εταιρεία Ναούσης», το «Βαμβακοκλωστήριο Λόγγου, Κύρτση και Τουρπάλη», το «Βαμβακοκλωοτήριο Μπίλη – Τσίτση και Σία» καθώς και το «Εριουργείο των Λαναρά – Γκούτα και Σία» το οποίο παρουσίασε μια μεγάλη βιομηχανική καινοτομία για την εποχή καθώς ήταν το πρώτο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας της χώρας που δεν χρησιμοποιούσε την υδροκίνηση διότι ήταν ηλεκτροκίνητο.
Με αφορμή την εντυπωσιακή παρουσία των τριών βιομηχανικών μονάδων της Νάουσας στην 1η ΔΕΘ, η διοίκηση της ΔΕΘ σε συνεργασία με το Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης διοργάνωσε στις 6 Οκτωβρίου 1926 επιχειρηματική αποστολή στα συγκεκριμένα εργοστάσια της Νάουσας, με τη συμμετοχή ξένων και ελλήνων επιχειρηματιών και εκθετών οι οποίοι με ειδική αμαξοστοιχία έφθασαν στην πόλη αυθημερόν αφού πρώτα η ταξίδεψαν μέχρι την Έδεσσα για μια αντίστοιχη επίσκεψη σε βιομηχανικές μονάδες της πόλης.
Για την επίσκεψη αυτή, στη Νάουσα και τις εντυπώσεις που προκάλεσε στους ξένους και Έλληνες συμμετέχοντες, δημοσίευσε εκτενές ρεπορτάζ η εφημερίδα «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης (φύλλο 7ης Οκτωβρίου 1926) στο οποίο μεταξύ άλλων σημείωνε ότι στην αποστολή συμμετείχαν 80 άτομα μεταξύ των οποίων και Βούλγαροι κρατικοί αξιωματούχοι του εμπορικού τομέα με επικεφαλής τον πρέσβη της Βουλγαρίας στην Ελλάδα, τον Γενικό Γραμματέα του υπουργείου Οικονομικών και τον γενικό Διευθυντή του υπουργείου Γεωργίας της Βουλγαρίας, εκπρόσωποι της Οργανωτικής Επιτροπής της 1ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, εκπρόσωποι Επιμελητηρίων και εμπορικών οίκων, εκθέτες βιομηχάνοι Έλληνες και ξένοι μεταξύ των οποίων και ο σπουδαίος Ναουσαίος βιομήχανος Γεώργιος Κύρτσης μαζί με άλλους εκπροσώπους κλωστηρίων της Νάουσας και πολλοί ακόμη από τον χώρο της βιομηχανίας και του εμπορίου καθώς και εκπρόσωποι πολιτικών και στρατιωτικών αρχών της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής της.
Ειδικά για την επίσκεψη της πολυμελούς αντιπροσωπείας της 1ης ΔΕΘ στη Νάουσα, το ρεπορτάζ σημείωσε: «Ολοκληρώνοντας την επίσκεψη στην Έδεσσα, περί την 12ην με μεσημβρινή ανήλθαν επί της αμαξοστοιχίας εν η παρετέθη γεύμα και κατευθύνθησαν εις Νάουσα. Τους παρέλαβαν οι Ναουσαίοι δι’ αυτοκινήτων και τους μετέφεραν εις την πόλιν ένθα τους υπεδέχθησαν πολλοί και τους προσφώνησε αντιπροσωπεία του Εμπορικού Συλλόγου Ναούσης».
Η ΝΑΟΥΣΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ
Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι το πρώτο σχήμα του Εμπορικού Συλλόγου Νάουσας ιδρύθηκε το έτος 1919 (ταυτόχρονα με τον Εμπορικό Σύλλογο Βέροιας) και είχε την επωνυμία «Σωματείο Εμπόρων και Παντοπωλών Ναούσης». Την ίδια χρονιά ιδρύθηκε και η Συντεχνία Κρεοπωλών Νάουσας ενώ το 1920 ιδρύθηκαν, η «Συντεχνία Ιχθυοπωλών Ναούσης» και το «Σωματείο Αρτοποιών Ναούσης» καθώς και άλλοι επαγγελματικοί σύλλογοι της πόλης. Εξελίξεις της εποχής που δείχνουν ότι ταυτόχρονα με την βιομηχανική ανάπτυξη της Νάουσας στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα υπήρξε και μια παράλληλη άνθιση στην ευρύτερη οικονομική ζωή της πόλης. Συνεπώς η υποδοχή εκπροσώπων του εμπορικού κόσμου της Νάουσας προς τους εκπροσώπους του βιομηχανικού κλάδου και της 1ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης δείχνει και την αλληλένδετη σχέση που υπήρχε τότε μεταξύ όλων των κλάδων της οικονομικής δραστηριότητας της Νάουσας και το ευνοϊκό αντίκτυπο αυτής της σχέσης καθρεπτίζονταν στο σύνολο της κοινωνίας της πόλης.
Για την ίδια επίσκεψη στη Νάουσα, το ρεπορτάζ της εποχής σημειώνει επίσης ότι η αντιπροσωπεία της 1ης ΔΕΘ επισκέφθηκε το εργοστάσιο Λόγγου και Τουρπάλη, το εργοστάσιο της εταιρείας «Έρια» και το εργοστάσιο Λαναρά- Κύρτση και Σία τονίζοντας ότι οι συμμετέχοντες στην αποστολή «εθαύμασαν τας σπουδαίας εγκαταστάσεις και την βιομηχανικήν πρόοδον της πόλεως ενώ τους προσεφέρθη και ο περίφημος οίνος Ναούσης και απήλθον προπεμφθέντες οι συμμετέχοντες υπό τα αρίστας των εντυπώσεων».
Συμπερασματικά, η συμμετοχή των βιομηχανιών (κλωστηρίων) της Νάουσας στην 1η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, τον Οκτώβριο του 1926, ήταν θριαμβευτική και ο αντίκτυπος άγγιξε συνολικά την πόλη της Νάουσας. Αντίθετα, ήταν πολύ «φτωχή» η αντίστοιχη παρουσία της Βέροιας κι αυτό εκτός από την έντονη κριτική του τοπικού Τύπου φαίνεται να προκάλεσε και κάποιο «φθόνο» για την υπεροχή της γειτονικής πόλης έναντι της Βέροιας. Κάτι που μπορεί να μη διατυπώθηκε ονομαστικά σίγουρα όμως υπονοήθηκε.
Έτσι, μετά το τέλος της πρώτης Διεθνούς Έκθεσης της Θεσσαλονίκης και πάλι η εφημερίδα της Βέροιας «ΑΣΤΗΡ», στο φύλλο της 17ης Οκτωβρίου 1926, ξανά σε πρωτοσέλιδο σχόλιο σημείωνε: «Κατά την γενομένηνέκθεσιν της Θεσσαλονίκης η πόλις μας αντιπροσωπεύθη πενιχρώτατα, πράγμα λυπηρότατον, όταν λάβει κανείς υπ’ όψει ότι άλλαι πόλεις πολύ μικρότεραι της Βέροιας αντιπροσωπεύθησαν πολύ καλύτερα».
Όλα τα παραπάνω, συνέβησαν πριν από 106 χρόνια και σήμερα τα διαβάζουμε και τα αναπολούμε έστω και γλυκόπικρα, για τα περασμένα μεγαλεία του τόπου μας. Περασμένα μεγαλεία μιας άλλης αποχής που σίγουρα ταιριάζουν με τον στίχο του εθνικού μας ποιητή… «και διηγώντας τα να κλαις».
