ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ
Δ. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΥ
Για τα γεγονότα της εκστρατείας του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία το 1919-1922 στο αρχείο μου υπάρχουν, σημειώσεις μαρτυριών (ΣΜ), ηχογραφημένη μαρτυρία (ΗΜ), η από 25.07.1976 χειρόγραφη μαρτυρία A (ΧΜΑ), η από 1980 χειρόγραφη μαρτυρία Η (ΧΜΗ) του ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Αντ. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΥ ή Παπαντωνίου που γεννήθηκε το 1899 στο Γιδά. Οι χειρόγραφες μαρτυρίες του είναι γραμμένες σε «κόλλες αναφοράς» των τριάντα γραμμών και σε έξι σελίδες αντίστοιχα η κάθε μία. Τα κείμενά τους κατά τη «διπλωματική μεταγραφή» τους διατηρώντας την γραφή του πρωτοτύπου ή την πιστή απομαγνητοφώνηση με ελαχιστότατες παρεμβάσεις μου μέσα σε αγκύλες, έχουν όπως ακολουθεί:
ΧΜΑ- «[…] αυτά τα έκανε ο Σατανάς Ελε[υ]θέριος Βενιζέλος και μας έριξε στα δείχτυα των Συμάχων όπου και σήμερα παραμένομεν ενώ ο πρώτος Κωνσταντίνος ήθελε να μείνη τότε η Ελλάς ουδετέρα.
ΗΜ- Το ‘19 άν’ξε το μέτωπο. Μάρτιο μήνα θυμάμαι. Μετά το Μάϊο μας επιστράτευσαν εμάςαπό δώ μας πήγαν στρατιώτες Σαλουνίκη […]
ΧΜΗ- Με την συμπλήρωσιν μου της ηλεικίας των δέκα ενέα ετών εκλήθην από το υπουργείον των Στρατιωτικών να υπηρετήσω την θειτίαν όπως και οι κάτωθι Συνάδελφοί μου επειδή το Κράτος είχε ανάγκην Στρατού λόγω της κατοχής τον μήνα Μάϊον 1919 της Σμύρνης. […] και επιστρατεύθην την 10ην Μαίου του ιδίου έτους με τους κάτωθι πατριώτας Συναδέλφους μου
ΗΜ- Δέκα παιδιά ήταν από δώ [από τον Γιδά]. Ήταν του 19 η κλάση πήγαν άλλοι, του 20 που ήμαν εγώ ήταν δέκα πιδιά. Γρηγόρης Μοσχόπουλος, Νικολάκης Κούγκας, Ιωάννης Πανταζόπουλος, [ΧΜΗ Αθανάσιος Π. Ρουτσιόπουλος, Νικόλαος Γ. Λαφαζάνης, ΣΜ Παπαθανασόπουλος Αντώνιος], Απόστολος Νουσιόπουλος, Θωμάς Νουσιόπουλος, Μπαλτζής Αριστείδης, Γιαννόπουλος Αντώνιος, Τζούτζιας Αναστάσιος ένας Ηπειρώτης ήταν αυτός, Κυρόπουλος Γεώργιος.
Κάναμε γλέντι, είχα καφενείο εγώ στην παλιά αγορά, στο κέντρο […]. Κάναμε γλέντι εκεί, κι χωριανοί ήρθαν, εμείς, επειδή φεύγαμι για στρατιώτες. Πήραμε νταούλια εκεί, χορέψαμε, γλεντήσαμε, και μας ξεπροβοδίσαν μέχρι το σταθμό.
ΧΜΑ- Τραγουδούσαμε:
«Κορίτσια μαύρα βάλλετε, καλλογριές γενήτε,
γιατί πάμε στον πόλεμο, δεν θα μας ξαναδείτε».
ΧΜΗ- Πρόεδρος δε τον Μάϊον το έτος 1919 / ήτο τότε ο Γρηγ. Απ. Κατρανίτσας / όπου μας συνόδευσαι Σιδηροδρομικώς / μέχρις την Θεσ/νίκην εις την Στρατο / λογίαν όπου μας παρέδωσαι / και πήγαμε στους Στρατώνες Άνω τούμπας προς εκγύμνασιν.
ΧΜΑ- Έμπεδα Σερρών λεγόταν τότε. Εκεί καθήσαμε δυό μήνες. Μετά ήταν τα έμπεδα, μετά μας κάλεσαν τον καθένα στο λόχο τ’, εμένα με πήραν στο Στρατηγείο. Είχαμε έναν συνταγματάρχη. Η έκτη τάξη λεγόταν δευτέρα δημοτικού, έτσι τάλιγαν τότε. Απλός στρατιώτης. Τον άρεσα πολύ. Μές στο στρατηγείο, φυλάγαμε το στρατηγείο.
ΧΜΑ- εκεί ήλθε από το Στρατηγείον κάπχιος Συνταγματάρχης ονόματι Καλλίνικος Γεράσιμος μας διάλεξε από τον λόγον και μας απέσπασε ως Φρουρά στο Γεν. Στρατηγείον στο αριστερό δε χέρι μας έβαλαν περιβραχιόνιον με κεντημένα γράμματα Φ.Γ.Σ. Φρουρά Γενικού Στρατηγείου από τον Μάϊον το 1919 μέχρι τον Φεβρουάριον 1920
ΧΜΑ- όταν εγώ επιστρα τεύθην εις ηλικίαν 19 ετών και πήγα στρατιώτης με το χακί και Γαλλικά όπλα λέμπελ παρουσιάσαμε όπλα στο Στρατηγείο στον Γάλλο Στρατηγό Σεράηχ [Σαράϊγ] που ήλθε στο Στρατηγείον εγώ τότε υπηρετούσα στο Γεν. Στρατηγείον.
ΧΜΗ- Μετά παρέλευσιν δε Τριών μηνών / ήλθε ένας Συν/χης από το Στρατηγείον / και μας απόσπασε εις αυτό τεσαράκοντα Άνδρες, και μας τοποθέτησαν εις τον Λόχον Φρουράς Γεν. Στρατηγείου Εκεί καθημερινώς Γυμνάσια και φρουρά εις το Στρατηγείον και στα πλάγια στην δεξιάν χείρα είχαμε τρία χρυσά Γράμματα Φ.Γ.Σ. Φρουρά Γενικού Στρατηγείου και Στρατηγόν τον Περικλήν Καλιδόπουλον. μετά παρέλευσιν ενέα μηνών έφυγε από την Θεσ/νίκην όλλον το Στρατηγείον για την Σμύρνην ατμοπλοεικώς με το πλοίον Αδριατικός.
[…]».
ΧΜΑ- το Φεβρουάριον το 1920 με το επιτελείον του Στρατηγείου με τον Στρατηγόν Λεωνίδαν Παρασκευόπουλον μπήκαμε στο πλοίον Αδριατικός και 2μ ώρ. βγήκαμε στην ωραία Σμήρνη όπου οι κάτοικοι της πόλεως μας υποδέχθηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό,
ΧΜΗ- Εκεί μέναμε κοντά στο Στρατηγείον σε Τούρκικους Στρατώνες τρείς τρείς ο ένας επάνω εις τον άλλον και εκεί Γυμνάσια και φρουρά. πολλαίς φορές φυλάγαμε και σταις φυλακές Τούρκους κ.λ.π.
Κάθε Κυριακή πηγέναμε και στην εκλησία της Αγ. Φωτεινής Μητρόπολιν όπου είχε Μητροπολίτην τον Σεβ. Χρισ[]όστομον όπου έσφαξαν οι Τούρκοι στην οπισθοχώρησιν.
ΧΜΑ κάθε Κυριακή πηγέναμε στην Μητρόπολιν της Αγίας Φωτεινής με τραγούδια όλος ο λόχος της Φρουράςτραγουδόντας το εξής τραγούδι<Ήταν Απρίλις και ανθίζανε τα ρόδα ήταν Απρίλις και ανθίζαν τα κλαργιά και έξαφνα πάλι με το όπλο παραπόδας και πάλιν στα άρματα στα άρματα παιδιά, πριν ακόμη ξεκουμπώσω τα κουμπιά πάλιν στα άρματα στα άρματα παιδιά, είνε κακός μπελάς φαντάρος για να πας μα έλα που το θέλει η μαμά Ελλάς πότε θα έρθη η ώρα η χρυσή φτερά να κάνω στο όμορφο νησί και μ[’]ένα τραγούδι πάλι να σου πω στο καλλό, στο καλλό, στο καλλό.>
ΧΜΗ- Ταίς Κυριακές όπου ήμασταν ελεύθεροι πηγέναμε ατμοπλοεικώς στο Κορδελιό απέναντι της Σμύρνης και στους Συνοικεισμούς Βουρνόβα και Κουκάρ Γιαλή περνούσαμε καλλά αλλά και εκεί δεν μείναμε πολύ το έτος [01.11.]1920 όπου έγειναν οι βουλευτικαίς εκλογές με την ήτα του Βενιζέλου ήλθε ο Δ. Γούναρης εις την Κυβέρνησιν και μας απέσπασαν προς μεγάλην λύπην του λοχαγού Αλεξάνδρου Σπεράντζα όπου λυπόταν ποίον να βγάλη από τον λόχον και ρίξαμε κλήρον μεταξύ μας για να μην έχουμαι παράπονα και κράτησαν μόνον 40 άνδρες για Φρουρά στο Στρατηγείον
150 άνδρες Σιδηροδρομικώς φύγαμε για το Βαϊντήρ [ΧΜΑ μία μικρή κωμόπολιν] μέσον Τούρμπαλι όπου ήταν διακλάδωση για τον Αϊδίνειον. εκεί πήγαμε στο 1ον Σύνταγμα Μετόπισθεν όπου μαζί με αποσπάζματα μικτά με χωροφύλακες κυνηγούσαμε τους Τσέταις αντάρτες όπου χαλούσαν γέφυραις λειστεύαν τους κατοίκους και έκαναν διάφοραις ζημίαις προς αναταραχήν. κυνηγώντας τους από χωριό σε χωριό κάποτε τους επετύχαμε σε ένα χωριό. εκεί τα σπήτια ήταν χωρισμένα Ντουβάρια με τούβλα καθόνταν στην αυλή και γλεντούσαν Πήνοντας, ο Ανθυπασπιστής Χομπίτης Ιωάννης Κρητικός άριστος σκοπευτής μας είπε μην πυροβολήσεται και αμέσως αυτός έριξε δύο χειροβομβίδες και σκότωσαι τρείς τον αρχηγό Πεχλιβάν και δύο άλλους, οι τρείς τέσαρες έφυγαν διότι τα σπήτια συνδέονταν μεταξύ των, μπήκαμε μετά μέσα στην αυλή και από το μέσον όπου τους είχε ο Κρητικός τους έκοψε τα κεφάλια και τα περάσαμε σε ξύλα τα περιφέραμε στο χωργιό για φόβο και τα πήγαμε στο Οδεμίση στην έδρα του Συντ/τος. εκεί όμως ο Συνταγματάρχης και τον τιμώρησαι. πόσον δεν θυμάμαι.
ΧΜΑ- μετά παρέλευσιν τεσσάρων έως πέντε μηνών μας απέσπασαν πάλιν και μας έστειλαν στην πρώτη γραμμή στο Αφιόν Καρα χισάρ μίαν μικρή πόλις μέχρι 25 χιλ κατοίκους Τούρκους και Αρμενίους έξω από αυτήν προς το Ικόνιον που είχε Γραμή εκεί ήταν τα πρώτα χαρακώματα που φυλάγαμε επί έν έτος περίπου μέσα στα βουνά στην ερημιά.
Εκεί με την επίθεσιν που μας έκαναν σχεδόν διελύθη ο λόχος σκοτώθηκαν οι αξιωματικοί μας και διαλυθήκαμε
ΧΜΗ- από το Βαϊντήρ πάλιν μετά ολίγους μήνες μας απέσπασαν για την πρώτην Γραμμήν εις το Αφιόν Καράχισάρ στο Νότιον μέτωπον στο βάθος της Τουρκίας πρώτη γραμμή Μετώπου Εκεί μείναμε αρκετό καιρό μέχρι την οπισθοχώρησιν Κάθε βράδυ μας ανοισηχούσαν μας επισκέπτονταν είχαμε όμως χαρακώματα βαθιά και θαλάμους μες στην γή όπου ευτυχώς δεν φαίνονταν διότι τους είχαμε κοντά περίπου χίλια μέτρα τους Τούρκους.
Ένα βράδυ ενθυμούμε καλλώς στας 4η Φεβρουαρίου 1922 βγήκαμε περίπολο έξω από τα χαρακώματα τα συρματοπλέγματα της πρώτης γραμμής όπως ήταν η διαταγή όπου είχαμε χαρακώματα εκεί για καλλίτερη προφύλαξη εγώ ο Γρ. Μοσχόπουλος ένας Λοχίας ονόματι Χόχτος[;] Γεώργιος, και δύο άλλοι συνάδελφοί μου ο Νικ. Σταμούλης και Κων/τίνος Πυλαρινός Λόης η ώρα δύο τα μεσάνυχτα εκεί που καθόμασταν εγώ αντελήφθηκα κρότον πατήματα ανθρώπων και αμέσως είπα εις τον λοχίαν κε λοχία κρότον ακούω Τούρκοι έρχονται αυτός όμως δεν με υπήκουσε όχι με λέγει δεν είναι τίποτε εγώ όμως φυλάχθηκα και όταν σηκωθήκαμε να πάμε παρά πέρα βλέπω έμπροσθέν μας μαυρίλα αυτοί είχον πέση κάτω και μας περίμεναν και αμέσως τινάχθηκαν απότομα φωνάζοντας τούρκικα Τεσλίμ Γκιαουρλάρ [: Παραδοθείτε Άπιστοι] αμέσως και ημείς πυροβολήσαμε εγώ ένα πίσω έκανα πυροβολώντας έξ φορές με το Μάνλιχερ γεμάτο και γλύτωσα από τους άλλους ο Λοχίας εχμάλωτος ο Σταμούλης λογχίσθηκαι στην κοιλία και αργότερον τον πήραμε νεκρόν ο άλλος έπεσαι κάτω και γλίτωσε. εγώ πυροβολώντας έφυγα προς το φυλάκιον οι Τούρκοι όμως με πυροβόλησαν και με έκοψαν στην μέσην την αορτίρα της παλάσκας παρ’ ολίγον να κτυπούσαν ταις δύο χειροβομβίδες όπου είχα στην μέση, δεν ημπόρεσα όμως να ταις πετάξω διότι πλεισιάσαμε πολλύ και σκότος ήτο. μόλις πήγα στο φυλάκιον και είπα τον Ανθυπολοχαγόν τα συμβάντα αμέσως αυτός τηλεφώνησαι στον λόχον και σε δέκα πέντε λεπτά ήλθε ένας λοχαγός με πολλούς Στρατιώτες με κάλεσαι να τους δείξω το μέρος της συμπλοκής και αμέσως τους έδειξα προχωρόντας δέκα πέντε μέτρα έμπροσθεν, οι Στρατιώται ακροβολίσθησανπροχωρόντας φθάσαμε στο μέρος της συμπλοκής πήραμε τον τραυματίαν και φύγαμε εν τω μεταξύ σε λίγο ξημέρωσαι. μετά δύο ημέραις βγήκε Διαταγή του Συντ/τος τον λοχίαν Στρατοδικείον τον θανόντα προαγωγήν εις τον βαθμόν του Δεκανέως ενώ είχε αποθάνει και εμένα με χορήγησαν Μετάλοιον Νίκης ως αποδείξας ανδρείαν και τόλμην το οποίον μετάλοιον έφερα εις τον Πατέρα μου […].
Συνέχεια το επόμενο Σαββατοκύριακο
