Αρχαία Ελληνικά. Ας διευκρινιστεί εξ αρχής ότι τα θέματα ήταν βατά, κλιμακούμενης δυσκολίας και εν πολλοίς αναμενόμενα. Ωστόσο στην πρώτη άσκηση ζητούνταν από τους μαθητές, ως είθισται, να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν με το περιεχόμενο μιας πρότασης με βάση τα δύο αποσπάσματα του διδαγμένου κειμένου. Η πρώτη λοιπόν πρόταση ήταν ως εξής διατυπωμένη: «Η γνώση των ηθικών αξιών δημιουργεί την οικογένεια και την πόλη». Στο αρχαίο κείμενο έγραφε «ἡ δὲ τούτων κοινωνία ποιεῖ οἰκίαν καὶ πόλιν», δηλαδή η συμμετοχή σ’ αυτά (= στις ηθικές αξίες) δημιουργεί την «οἰκία» και την «πόλιν».
Η κεντρική επιτροπή εξετάσεων θεωρεί την απάντηση ΣΩΣΤΗ, όπως και όλα τα μεγάλα φροντιστήρια της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Ωστόσο νομίζω ότι αυτή η απάντηση αδικεί όσους μαθητές απάντησαν αντίθετα. Εξηγούμαι: για να θεωρηθεί σωστή η απάντηση θα πρέπει να ταυτίσουμε εννοιολογικά τις λέξεις «κοινωνία» και «γνώση», δηλαδή συμμετοχή και γνώση. Αν όμως οι δύο προηγούμενες λέξεις διαφοροποιηθούν εννοιολογικά (όπως άλλωστε είναι σωστό), τότε η απάντηση είναι λάθος.
Και η απάντηση πρέπει να θεωρηθεί ΛΑΘΟΣ, γιατί ο Αριστοτέλης διαφοροποιείται από την σωκρατική άποψη ως προς τη γνώση και τη διάπραξη του καλού ή του κακού. Ο Σωκράτης δηλαδή πίστευε πως, όταν κάποιος κάνει το κακό, το κάνει, επειδή δε γνωρίζει ότι αυτό που κάνει είναι κακό. Κανένας δεν είναι κακός με τη θέλησή του («οὐδείς ἑκών κακός»), έλεγε ο Σωκράτης. Η άγνοια για το ποιο είναι το ορθό και το ωφέλιμο παρασύρει κάποιον να ενεργήσει με τρόπο που δεν είναι σωστός και άρα μπορεί να αποβεί επιζήμιος για τον ίδιο ή και για τους άλλους. Αντίθετα ο Αριστοτέλης πιστεύει πως οι άνθρωποι συχνά συμβαίνει να γνωρίζουν το σωστό αλλά δεν θέλουν ή δεν μπορούν (επειδή υποκύπτουν στα πάθη) να το πράξουν. Για παράδειγμα, κάποιος γνωρίζει πως τον βλάπτει να τρώει περισσότερο από αυτό που έχει ανάγκη ο οργανισμός του, αλλά δεν μπορεί να συγκρατηθεί και τρώει λαίμαργα. Αυτή την αδυναμία της γνώσης έναντι του πάθους ο Αριστοτέλης την ονομάζει ἀκρασίαν και τον άνθρωπο που γνωρίζει το σωστό αλλά δεν το εφαρμόζει ἀκρατῆ.
Και ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια (βιβλίο Η) έχει αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος στην προσπάθεια εννοιολογικού προσδιορισμού του «ἀκρατοῦς» και της «ἀκρατείας». Επειδή μάλιστα η συγκεκριμένη φράση προέρχεται από έργο του Αριστοτέλη (Πολιτικά 1253a 18) θα ήταν λάθος να ταυτιστεί εννοιολογικά η «κοινωνία» ( = η συμμετοχή) με τη «γνώση». Επομένως για το σχηματισμό της οικογένειας αρχικά και της πόλης τελικά δεν αρκεί απλώς η γνώση του καλού και του κακού, του δικαίου και του αδίκου, με μια λέξη των ηθικών αξιών, αλλά είναι απαραίτητη η «κοινωνία» (= συμμετοχή). Με άλλα λόγια: Το ότι κάποιος γνωρίζει το ηθικά ορθό δε σημαίνει ότι απαραίτητα το εφαρμόζει. Γι’ αυτό πιστεύω ότι η συγκεκριμένη πρόταση πρέπει να θεωρηθεί ΛΑΘΟΣ.
Β) ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ.
Δινόταν προς μετάφραση το ακόλουθο κείμενο: «δάνεισμα γὰρ ποιησάμενοι ὑπολαβεῖν οἷοί τ’ ἐσμὲν μισθῷ μείζονι τοὺς ξένους αὐτῶν ναυβάτας. ὠνητὴ γὰρ ἡ Ἀθηναίων δύναμις μᾶλλον ἢ οἰκεία· ἡ δὲ ἡμετέρα ἧσσον ἂν τοῦτο πάθοι, τοῖς σώμασι τὸ πλέον ἰσχύουσα ἢ τοῖς χρήμασιν.
Οι Κορίνθιοι στο απόσπασμα που προηγήθηκε παρέθεσαν και άλλους λόγους για τους οποίους πιστεύουν ότι οι Πελοποννήσιοι θα νικήσουν τους Αθηναίους. Και συνεχίζουν: «γιατί, αν συνάψουμε δάνειο (=ποιησάμενοι δάνεισμα), θα μπορέσουμε να προσελκύσουμε (= οἷοί τ’ ἐσμὲν ὑπολαβεῖν) τα μισθοφορικά πληρώματα που επιβαίνουν στα πλοία τους (= τοὺς ξένους αὐτῶν ναυβάτας) δίνοντάς τους μεγαλύτερο μισθό (μείζονι μισθῷ). Γιατί η δύναμη των Αθηναίων μπορεί να εξαγοραστεί περισσότερο από όσο μία δύναμη συγκροτούμενη από τους ίδιους τους πολίτες (= οἰκεία) • αντιθέτως η δική μας δύναμη έχει λιγότερες πιθανότητες ( = ἧσσον ἂν) να πάθει κάτι αντίστοιχο (= τοῦτο πάθοι), καθώς η ισχύς της βασίζεται περισσότερο (= ἰσχύουσα τὸ πλέον) στους πολίτες μας (τοῖς σώμασι) παρά στα χρήματα».
Και η μετάφραση χωρίς τις παρεμβολές του αρχαίου κειμένου: «γιατί, αν συνάψουμε δάνειο, θα μπορέσουμε να προσελκύσουμε τους μισθοφόρους που επιβαίνουν στα πλοία τους δίνοντάς τους μεγαλύτερο μισθό. Γιατί η δύναμη των Αθηναίων μπορεί να εξαγοραστεί περισσότερο από όσο μία δύναμη συγκροτούμενη από τους ίδιους τους πολίτες • αντιθέτως η δική μας δύναμη έχει λιγότερες πιθανότητες να πάθει κάτι αντίστοιχο, καθώς η ισχύς της βασίζεται περισσότερο στους πολίτες μας παρά στα χρήματα».
Νομίζω ότι μια τέτοια μετάφραση, που δεν προδίδει σε τίποτα το κείμενο, είναι πολύ προτιμότερη από μια κατά λέξη μετάφραση, όπως αυτές που ακολουθούν και είναι αντλημένες από το διαδίκτυο (από τις απαντήσεις που αναρτήθηκαν χθες): «…αφού καταφύγουμε σε δανεισμό, μπορούμε να προσελκύσουμε με μεγαλύτερο μισθό τους ξένους πεζοναύτες αυτών. Γιατί μπορεί περισσότερο να αγοραστεί η δύναμη των Αθηναίων παρά να βασίζεται στα δικά της μέσα ∙ η δική μας (δύναμη) όμως, λιγότερο θα πάθαινε αυτό καθώς στηρίζεται περισσότερο στα σώματα (στο έμψυχο δυναμικό) παρά στα χρήματα.» ή
«Γιατί αν δανειστούμε χρήματα, θα μπορέσουμε / θα είμαστε ικανοί με (προσφέροντας) μεγαλύτερο μισθό να προσελκύσουμε όλους τους ξένους πεζοναύτες που υπηρετούν σε αυτούς (στον αθηναϊκό στόλο). Γιατί η δύναμη της Αθήνας μπορεί να αγοραστεί (να είναι αγοραστή) περισσότερο παρά (να είναι) οικεία (στηριγμένη στους πολίτες της)∙ αντίθετα, η δική μας θα μπορούσε λιγότερο (πιο δύσκολα) να το πάθει αυτό, επειδή στηρίζεται περισσότερο στα σώματά μας παρά στα χρήματα.»
Γ) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ
Η τελευταία άσκηση ήταν διατυπωμένη ως εξής: «Ἡμεῖς δὲ νῦν καὶ ἀδικούμενοι τὸν πόλεμον ἐγείρομεν»: να μεταφέρετε το απόσπασμα στον πλάγιο λόγο με απαρεμφατική σύνταξη και με εξάρτηση από τη φράση «Οἱ Κορίνθιοι ἔλεγον».
Δεν θα μπούμε σε λεπτομέρειες γιατί θα γίνουμε κουραστικοί για τους μη ειδήμονες. Πάντως πρέπει να πούμε ότι, όταν χρησιμοποιείται απαρεμφατική σύνταξη και το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι διαφορετικό από το ρήμα εξάρτησης, τότε το υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται σε αιτιατική. Αυτόν τον κανόνα της ετεροπροσωπίας τον γνωρίζουν όλοι οι μαθητές (ασχέτως αν τον εφαρμόζουν).
Το ζητούμενο ήταν να αποφασίσουν οι μαθητές, αν υπάρχει ταυτοπροσωπία η ετεροπροσωπία. Στο πρωτότυπο οι Κορίνθιοι χρησιμοποιούν α΄ πληθυντικό πρόσωπο (ἐγείρομεν, ἀμυνώμεθα, καταθησόμεθα κτλ) αλλά θεωρούν ότι μιλούν εξ ονόματος όλων των Πελοποννησίων. Αυτό είναι φανερό στην φράση «ὁμοίως πάντας ἐς τὰ παραγγελλόμενα ἰόντας» και κυρίως στο χωρίο «ἀπὸ τῆς ὑπαρχούσης τε ἑκάστοις οὐσίας». Από τις λέξεις «πάντας» και «ἑκάστοις» είναι φανερό ότι οι Κορίνθιοι δεν αναφέρονται μόνο στους ίδιους αλλά σε όλους τους Πελοποννησίους (πάντας) οι οποίοι θα συνεισφέρουν στη ναυπήγηση-προετοιμασία στόλου ανάλογα με τα «κρατικά ταμειακά διαθέσιμα» (για να χρησιμοποιήσουμε μια σημερινή έκφραση) που διαθέτει η κάθε πόλη-κράτος (ἑκάστοις).
Οι εξεταστές έδιναν ως εξάρτηση, όπως είπαμε και παραπάνω, τη φράση: Οἱ Κορίνθιοι ἔλεγον. Επειδή όμως το ἡμεῖς, όπως προσπαθήσαμε να εξηγήσουμε παραπάνω, δεν αφορούσε μόνο τους Κορινθίους αλλά όλους τους Πελοποννησίους, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι έχουμε ετεροπροσωπία, γιατί, αν και οι Κορίνθιοι περιέχονται στο ἡμεῖς, ωστόσο δεν καλύπτουν όλο το «πλάτος της έννοιας». Επικουρικά λειτουργεί και το εισαγωγικό σημείωμα που δινόταν και έλεγε: «Στη συνέλευση της Πελοποννησιακής Συμμαχίας πρώτοι λαμβάνουν τον λόγο οι Κορίνθιοι, οι πιο σκληροί υποστηρικτές του πολέμου εναντίον της Αθήνας, και εξηγούν γιατί οι Πελοποννήσιοι θα νικήσουν». Βέβαια πρόκειται για μία δύσκολη αναγνώριση, καθώς οι μαθητές έπρεπε να κάνουν αυτήν την νοηματική διάκριση.
Σύμφωνα λοιπόν με τα προεκταθέντα η σωστή απάντηση είναι η εξής:
Οἱ δὲ Κορίνθιοι ἔλεγον αὐτούς ή τούτους ή σφᾶς ( = τοὺς Πελοποννησίους) τότε καὶ ἀδικουμένους τὸν πόλεμον ἐγείρειν.
Μοτσιόπουλος Γιάννης
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΔΙΑΚΡΙΣΗ
