Του Δημητρίου Π. Τόλιου
Όλα τα πράγματα σε αυτόν τον κόσμο έχουν μια τελεολογική εξήγηση. Όπως σχολιάσθηκε σε προηγούμενο δημοσίευμα, η άνετη φιλοξενία και προβολή κάθε προσκοπικού κειμένου στην εφημερίδα ΛΑΟΣ οφείλεται στην παρακαταθήκη, εντολή του ιδρυτή της Ζήση Πατσίκα προς τα τέκνα του, συνεχιστές της, να τιμούν και να διευκολύνουν την προσκοπική κίνηση στην Ημαθία, σε ανάμνηση και τιμή όσων αξιών και ιδανικών ο ίδιος ο Ιδρυτής του ΛΑΟΥ υπηρέτησε.
Η ελάχιστη οφειλόμενη τιμή λοιπόν σήμερα να φιλοξενούμε στο αφιέρωμα μας , τον ιδρυτή και εκδότη του ΛΑΟΥ, τον Ζήση Πατσίκα του Χρήστου, τον επισμηναγό της Μέσης Ανατολής, εκ των ιδρυτών του ελληνικού αεροπροσκοπισμού. Και η μοίρα το έφερε (όπως ο γιός του Μιχάλης Πατσίκας μου δείχνει στις φωτογραφίες του 1949, δύο χρόνια μετά την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου- (10.2.1947 απόδοση των στην Ελλάδα), να συνυπάρξουν στην Ρόδο στο 1ο πανελλήνιο συνέδριο των Προσκοπικών Περιφερειών ο Δημήτριος Παπαδόπουλος, ως βαθμοφόρος προσκόπων Ημαθίας, με τον Ζήση Πατσίκα, βαθμοφόρο αεροπροσκόπων στην Αθήνα ( σχετική φώτο 1 στην Ρόδο)αλλά και του Αντώνιο Μπενάκη, Δημήτριο Αλεξάτο, Μιχαήλ Σοφιανό και άλλα ιερά τέρατα του ελληνικού προσκοπισμού. Πριν από αρκετούς μήνες ο γράφων είχε την πληροφορία, ότι ο Μιχάλης Πατσίκας είχε στην κατοχή του σπάνιο φωτογραφικό αρχείο από την ζωή των ελλήνων στην Μέση Ανατολή κατά τα χρόνια του πολέμου αλλά και προσκοπικό φωτογραφικό υλικό μεταπολεμικό. Και ότι αυτό οφείλεται στον πατέρα του και κάτοχο του αρχείου αείμνηστο Ζήση Πατσίκα, ο οποίος υπήρξε εκ των ιδρυτών του αεροπροσκοπισμού στην Ελλάδα. Ήδη με άμεσες κινήσεις, ηλεκτρονικά αντίγραφα των φωτογραφιών του προσκοπισμού της εποχής εκείνης δόθηκαν στο ιστορικό φωτογραφικό αρχείο των Παλαιών Προσκόπων Βέροιας και δια αυτού στην Μέδουσα, την ηλεκτρονική πύλη φωτογραφιών της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Βέροιας. Ο Ζήσης ήταν το τελευταίο από τα 6 παιδιά μιας φτωχής αλλά πλούσιας σε πατριωτική δράση οικογένειας κατά τον Μακεδονικό Αγώνα οικογένειας του Χρήστου Πατσίκα. Υπηρέτησε ως εθελοντής στην Πολεμική Αεροπορία. Στη συνέχεια υπηρέτησε στην Χωροφυλακή , έφτασε στον βαθμό του ενωμοτάρχη και η κήρυξη του πολέμου του 1940 τον βρήκε προωθημένο στο μέτωπο των επιχειρήσεων , όπου και τραυματίσθηκε στο κεφάλι από βλήμα πυροβόλου.
Με την επικράτηση του Άξονα, ο Ζήσης Πατσίκας συμμετέχει στον Αλμυρό του Βόλου σε ένα από τα πρώτα μεγάλα σαμποτάζ κατά των Γερμανών (κάψιμο μεγάλης ποσότητας σταριού που προοριζόταν για το γερμανικό στρατό). Οι Γερμανοί τον επικηρύσσουν και αυτός κατορθώνει και φεύγει μαζί με έναν επίσης επικηρυγμένο (τον αξιωματικό του πεζικού Ευαγγελίδη Μιλτιάδη) με μία βάρκα από τον Αη–Γιάννη του Πηλίου. Ελπίζουν να φθάσουν κάπου στην Τουρκία και από εκεί να κατέβουν στη Μέση Ανατολή και να ενταχθούν στον ελεύθερο ελληνικό στρατό. Μετά από περιπλανήσεις ενός μηνός, στο Αιγαίο και ενώ το καρυδότσουφλο που είχαν τους έβγαλε ακόμη και στη Χαλκιδική, έφθασαν στην ακτή της Τουρκίας από όπου με τα ψεύτικα χαρτιά που είχαν φροντίσει να εφοδιαστούν (έκαναν είτε τους εμπόρους λαδιού από τη Μυτιλήνη είτε τους Αμερικανούς ομογενείς, κατάφεραν να γλιστρήσουν προς τα νότια (Παλαιστίνη), παρότι στον Ζήση Πατσίκα δόθηκε εκεί στην Τουρκία η ευκαιρία να επιβιβασθεί σε καράβι και να αναχωρήσει με προορισμό την Αμερική. Από εκεί μετέβη στην Παλαιστίνη όπου εντάχθηκε σε ελεύθερο κλιμάκιο του ελληνικού στρατού. Στη συνέχεια πήρε εντολή να μεταβεί στο Κάιρο όπου και μετατάχθηκε στην Πολεμική Αεροπορία .
Ως αρχισμηνίας μετείχε στην Μάχη του Ελ Αλαμέιν και σε μάχιμες αποστολές της Βόρειας Αφρικής. Έλαβε τον βαθμό του ανθυποσμηναγού στο Αρχηγείο της Πολεμικής Αεροπορίας στο Κάιρο, όπου και γνωρίσθηκε με την ελληνικής καταγωγής (Καστολλοριζιά) Αικατερίνη θυγατέρα Μιχαήλ Κότταρη, την οποία και παντρεύεται το1943 στο Κάιρο. Μαζί της απέκτησε τέσσερα παιδιά. τον Χρήστο (Κάιρο 1945), τον Μιχάλη (Κάιρο 1947) , τον Τάσο (Αθήνα 1950) και τον Δημήτρη (Αθήνα 1951). Μετά την απελευθέρωση η Πολεμική Αεροπορία εκτιμώντας την σύνεση και την προσφορά του τον τοποθέτησε αεροπορικό ακόλουθο στην ελληνική πρεσβεία στο Κάιρο και έλαβε μέρος σε πολλές διπλωματικές αποστολές της Ελλάδος στην Αφρική και την Ασία. Επανήλθε στην Ελλάδα και υπηρέτησε σε διοικητικές θέσεις σε μονάδες της Αεροπορίας στην Αττική, φθάνοντας στον βαθμό του Επισμηναγού. Ανήσυχο πνεύμα την περίοδο 1955-1958 δραστηριοποιήθηκε στον κυπριακό απελευθερωτικό αγώνα. Οι Άγγλοι τον κήρυξαν ανεπιθύμητο αξιωματικό στα εδάφη τους στην Μεγαλόνησο.
Μαζί με άλλους αξιωματικούς της Αεροπορίας, φέροντας νέο πνεύμα και αέρα στην χώρα, συμμετείχε στην ίδρυση του αεροπροσκοπισμού στην Ελλάδα. , ιδρύοντας μαζί με άλλους το πρώτο αεροπροσκοπικό σύστημα στην Αθήνα. Αυτό οφείλονταν κυρίαρχα στην συναναστροφή του στο Κάιρο με Εγγλέζους αξιωματικούς από τους οποίους διδάχθηκε και εντρύφησε στον αεροπροσκοπισμό . Ας σημειωθεί ότι ο ιδρυτής της προσκοπικής κίνησης Μπέιντεν-Πάουελ (ΒΡ) ήταν πρωτοπόρος της στρατιωτικής αεροπορίας, μέλος και αργότερα πρόεδρος της Βασιλικής Αεροναυτικής Εταιρείας και μέλος της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας. Ήταν ένας από τους πρώτους που προέβλεψαν την χρήση της αεροπορίας σε στρατιωτικό πλαίσιο.[ Έγραψε το βιβλίο «Ballooning as a Sport» (Αεροστατική ως άθλημα), το οποίο εκδόθηκε το 1907 από την εκδοτική εταιρεία William Blackwood and Sons. Ο Μπέιντεν-Πάουελ ήταν ο πρώτος που εισήγαγε πτητικές δραστηριότητες στον προσκοπισμό με τη μορφή κατασκευής χαρταετών και μοντέλων αεροπλάνων. Μπορεί να θεωρηθεί ως πατέρας του αεροπροσκοπισμού αν και ο ίδιος θεωρούσε πως ήταν δύσκολο να υπάρχουν ειδικοί «αεροπρόσκοποι» .
Σε αυτό το πνεύμα ο Ζήσης Πατσίκας έρχεται στην Αθήνα και δημιουργεί μαζί και με άλλους αξιωματικούς της αεροπορίας το πρώτο σύστημα Αεροπροσκόπων. Ερχεται σε γνωριμία και συνεργασία με τον Αντώνη Μπενάκη, (ο Τρελλαντώνης της Πηνελόπης Δέλτα), τον Δημήτριο Αλεξάτο, τον Μιχαήλ Σοφιανό Πρόεδρο του ΣΕΠ το διάστημα 11/1944-11/1952 .
Ο αεροπροσκοπισμός ήταν μεταπολεμική επινόηση. Προπολεμικώς γνωρίζουμε ότι ο Γεώργιος Πέσκε είχε στην Σκύρο μία ομάδα προσκόπων, με την οποία έκανε ανεμοπορία. Δεν ήταν όμως αεροπρόσκοποι, αλλά απλώς πρόσκοποι. Μεταπολεμικώς, ο Πέσκε με τον Αλέξανδρο Αυδή βρίσκουν τον Ζήση Πατσίκα και μαζί δοκιμάζουν να αναβιώσουν την ανεμοπορία μέσω του προσκοπισμού. Ιδρύεται η ειδικότητα των αεροπροσκόπων, παράλληλα με την προϋπάρχουσα ειδικότητα των ναυτοπροσκόπων. Ιδρύεται η 1η ομάδα αεροπροσκόπων, με τεχνικό αρχηγό τον Πέσκε και υπαρχηγό τον Αυδή και βαθμοφόρο τον Ζήση Πατσίκα. Δυστυχώς η ανεμοπορία των αεροπροσκόπων δεν εξελίσσεται πτητικά και ο Πέσκε αναγκάζεται να δημιουργήσει άλλο φορέα αναπτύξεως της ανεμοπορίας.
Ο αεροπροσκοπισμός όμως δεν ξεχνά την ανεμοπορία. Όταν λειτουργεί το Ανεμοπορικό Κέντρο Τριπόλεως (1955-1960) μεταξύ των εκπαιδευομένων βρίσκονται και πολλοί αεροπρόσκοποι. Το 1959 στο μοναδικό ατύχημα του κέντρου, σκοτώνεται ο τότε Έφορος Αεροπροσκόπων (Γεώργιος Μπούσουλας) και αυτό επιφέρει τον θάνατο της ανεμοπορικής κινήσεως μέσα στο Σώμα Ελληνων Προσκόπων.
Ο αγγλικός στρατός πριμοδοτούσε τον προσκοπισμό. Στόχος της ήταν να προσφέρει στους νέους προσκόπους αεροπορικές ασχολίες. Αυτό ήταν ακόμα πιο συναρπαστικό και έτσι, η νέα κίνηση εξαπλώθηκε επίσης σε όλο τον κόσμο. Στο πνεύμα αυτό ο Ζήσης Πατσίκας μετείχε φέροντας το αεροπορικό πνεύμα στην προσκοπισμό της Αθήνας από την Μέση Ανατολή. Αποστρατεύθηκε το 1958 από τις τάξεις της αεροπορίας.
Στη συνέχεια ίδρυσε στην Αθήνα την ΑΚΡΟΠΟΛ ΦΙΛΜ, εταιρεία παραγωγής ελληνικών κινηματογραφικών ταινιών. Το όνειρο του όμως ήταν να έρθει στην πατρίδα του την Μακεδονία και να εγκατασταθεί με την οικογένεια του. Το 1961 φθάνει στην Αλεξάνδρεια της Ημαθίας όπου με μόνο εφόδιο την δύναμη της ψυχής του ιδρύει την πρώτη εφημερίδα του Ρουμλουκιού, την ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ. Είχε ήδη κάνει το “πλάνο” στο μυαλό του προ ενός έτους (τό 1960) όταν είχε επισκεφθεί για λίγες μέρες τους συγγενείς του στην Αλεξάνδρεια: Θα έφτιαχνε τυπογραφείο και θα εξέδιδε τοπική εφημερίδα. Η δημοσιογραφική δουλειά δεν του ήταν άγνωστη, αφού τόσο στο Κάιρο, όσο και στην Αθήνα είχε ασχοληθεί με την έκδοση εντύπων αεροπορικού και εθνικού περιεχομένου. Γρήγορα η εφημερίδα χάρη στην μαχητική αρθρογραφία του αγκαλιάσθηκε από τους Ρουμλουκιώτες και ιδιαίτερα από τους αγρότες. Το Ρουμλούκι αγκάλιασε την τοπική εφημερίδα του, που περιείχε μαχητική αρθρογραφία υπέρ των αγροτών και κυρίως υπέρ της αποκατάστασης των ακτημόνων καλλιεργητών.
Με ποδήλατο αρχικά και με μηχανάκι στη συνέχεια ο Ζήσης Πατσίκας, έκανε ο ίδιος τη διανομή της εφημερίδας του και στο πιο απομακρυσμένο χωριό του Ρουμλουκιού, ακόμη και τις βαριές χειμωνιάτικες μέρες, οδηγώντας πάνω στους γεμάτους λάσπη δρόμους των χωριών. Ήθελε πάντα να έρχεται ο ίδιος σε επαφή με τους αναγνώστες του, να τους ρωτήσει για τα προβλήματά τους, να τους δώσει να καταλάβουν ότι τώρα έχουν τη δική τους φωνή. Έτσι ίδρυσε την πρώτη εφημερίδα του Ρουμλουκιού την ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ την οποία τύπωνε στην αρχή στο τυπογραφείο του “ΦΡΟΥΡΟΥ ΤΗΣ ΗΜΑΘΙΑΣ” στη Βέροια (απέναντι από την Μητρόπολη) και στη συνέχεια, όταν έβγαλε λίγα χρήματα αλλά και με ορισμένα δανεικά, έφτιαξε δικό του τυπογραφείο στην Αλεξάνδρεια. Μέσα σ’ αυτό το τυπογραφείο, τα χρόνια 1961 - 1966, μεγάλωσαν τα παιδιά του και μυήθηκαν στην τυπογραφία-δημοσιογραφία. Το 1965 αποφασίζει να κάνει ένα ακόμη άλμα. Ίσως ένοιωθε ότι τα όρια της Αλεξάνδρειας ήταν στενά για τη δημοσιογραφική του δραστηριότητα, γι’ αυτό αποφασίζει να εκδώσει εφημερίδα στη Βέροια που θα κάλυπτε ολόκληρο το Νομό.
Έτσι στις 18 Ιανουαρίου 1965 κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο του “ΛΑΟΥ” που εντυπωσιάζει για την πληρότητα της ύλης του και την καλαίσθητη εμφάνιση του. Με ουσιαστικούς συμπαραστάτες στη νέα του προσπάθεια τα τέσσερα παιδιά του και με βασικό συνεργάτη του και πρώτο διευθυντή σύνταξης του «ΛΑΟΥ» το δικηγόρο Γιώργο Χιονίδη (συνεργάτη και στην ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ), μεταφέρει το τυπογραφείο του στη Βέροια αρχικά στην οδό Μητροπόλεως, κάτω από το Δημόσιο Ταμείο και στη συνέχεια φέρνει στη Βέροια και την οικογένεια του. Παράλληλα με την εκδοτική του δραστηριότητα, διετέλεσε διευθυντής της Τεχνικής Σχολής Μαθητείας Βέροιας. Το 1968 λόγω της ασφυκτικής πίεσης και της προληπτικής λογοκρισίας που ασκούσε η δικτατορία στην εφημερίδα αναγκάσθηκε να σταματήσει την έκδοση της και τα μηχανήματα του τυπογραφείου εκποιήθηκαν σαν παλιοσίδερα . Σαν τώρα τον θυμούνται τα παιδιά του να μπαίνει στο μικρό τυπογραφείο της οδού Μητροπόλεως 22 - επιστρέφοντας από το Β’ ΣΣ όπου είχε πάει το υπό εκτύπωση φύλλο του “ΛΑΟΥ” στον αρμόδιο συνταγματάρχη - και να λέει στα παιδιά του που ήταν σκυμμένα πάνω από τους “γαλέδες” και το πιεστήριο: “Λοιπόν παιδιά σταματήστε, ο “ΛΑΟΣ” δεν θα ξαναεκδοθεί”. Πράγματι από εκείνη την ημέρα ο “ΛΑΟΣ” έκλεισε και τα μηχανήματα - υλικά εκποιήθηκαν όσο - όσο. Χαρακτηριστικό είναι ότι για το πιεστήριο του “ΛΑΟΥ” βγήκε από το Β’ΣΣ απαγορευτική διαταγή μεταφοράς του σε άλλο μέρος και ο Ζήσης Πατσίκας αναγκάσθηκε να κρατάει νοικιασμένο το κλειστό οίκημα του τυπογραφείου μέχρι το 1974, οπότε τελικά με συνοδεία ανδρών της Ασφαλείας το μετέφερε στη ΒΙΟΧΑΛΚΟ και το πούλησε για παλιοσίδερα (πήρε περίπου 2.000 δρχ.)!! Για την επιβίωση της οικογένειας του δημιούργησε κτηνοτροφική μονάδα. Με την πτώση της δικτατορίας αποφάσισε την επανίδρυση του ΛΑΟΥ. Έτσι στις 5 Αυγούστου 1974 κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο του “ΛΑΟΥ” τυπωμένο στη Θεσσαλονίκη, στο τυπογραφείο της οδού Αντιγονιδών του Αγησίλαου Σούλα και με πρώτο γραφείο της εφημερίδας στη Βέροια, ένα δωμάτιο του σπιτιού του στην οδό Γ. Κυρίμη 3 (ήδη Κωττουνίου). Νέοι αγώνες υπέρ των αγροτών και μαχητική αρθρογραφία για το στερέωμα της δημοκρατίας αλλά και για το εθνικό θέμα της Κύπρου. Αφού ταλαιπωρήθηκε αυτός και τα παιδιά του για δύο χρόνια σε τυπογραφεία άλλων πόλεων, τελικά φτιάχνει στη Βέροια τυπογραφείο με σύγχρονα για την εποχή μηχανήματα και έτσι ο “ΛΑΟΣ” εκδίδεται πλέον σε δικές του εγκαταστάσεις (στο ισόγειο της οδού Μητροπόλεως 72 δίπλα στον βυζαντινό Ιερό Ναό του Χριστού.
Ανανεωμένος ο ΛΑΟΣ παρουσίασε μια ιδιαίτερη αρθρογραφία με ευαισθησία στο Κυπριακό ζήτημα , για τα προβλήματα των αγροτών και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Οι σελίδες του ΛΑΟΥ περιείχαν στήλες με πλούσια ειδησεογραφία, διανθισμένη με ιστορικά και λαογραφικά, εκπαιδευτικά θέματα πολιτιστικά και αθλητικά. Αφού ταλαιπωρήθηκε για 2 χρόνια σε ξένα τυπογραφία, τελικά κατόρθωσε να στήσει την εφημερίδα στην πόλη της Βέροιας το 1977 με σύγχρονα μηχανήματα και μετέτρεψε την εφημερίδα σε καθημερινό φύλλο, Το 1980 αποσύρθηκε από την μάχιμη δημοσιογραφία και άφησε το πηδάλιο του ΛΑΟΥ στα παιδιά του.
Το 1983 έχασε την σύζυγο του μετά από 40 χρόνια έγγαμου βίου. Στις 22 Νοεμβρίου του 1987 κόπηκε απρόσμενα το νήμα της ζωής του ενώ ήταν ακόμη όρθιος όπως επιθυμούσε. Ανιχνεύοντας την τροχιά του πολυκύμαντου βίου του Ζήση Πατσίκα δεν μπορεί να μην δε σταθεί κανείς με σεβασμό μπροστά στην μνήμη του, Υπήρξε ένας εξαιρετικός πατριώτης, ένα φλογερός αεροπρόσκοπος, μια αξιόλογη προσωπικότητα, ένας αγωνιστής ακούραστος της ζωής από όπου και πέρασε. Ο γράφων μαθητής της έκτης δημοτικού, θέλησα τον Νοέμβριο του 1977 να γράψω ένα άρθρο για την ανακάλυψη του Μανόλη Ανδρόνικου στην Βεργίνα. Πήγα στην εφημερίδα, όπου ο Ζήσης Πατσίκας με δέχτηκε κ αφού κατάλαβε τι ήθελα , δεν με απέτρεψε αλλά με ενθάρρυνε και κάθησε κοντά μου να το γράψουμε μαζί. Θυμάμαι ότι με ενθάρρυνε στα κατά καιρούς νεανικά δημοσίευματα μου και δεν ήταν μόνο η σχέση αγάπης και ζωής της οικογένειας μου με την Ζωή Δρακούλη-Χαραλαμπίδου κ τον Χρήστο κ την Αφρούλα Πατσίκα-Χαραλαμπίδου που οφείλονταν αυτό. Μάλλον κυριαρχούσε το πνεύμα του Ιδρυτή, το πνεύμα του ΒΡ.
ΥΓ Για την συγγραφή του κειμένου, πληροφορίες και στοιχεία αντλήθηκαν από το αρχείο Πατσίκα, δημοσιεύματα και σχόλια του συνεργάτη του αείμνηστου Γιάννη Μελετίδη και από το Ιστορικό Αρχείο του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων. Περισσότερα για την συνεργασία της ανεμοπορίας με τον Προσκοπισμό υπάρχουν στο τεύχος 90 του «Αεραθλητισμού», Νοέμβριος2011, στο άρθρο «Αναμνήσεις με τον Βύρωνα Μπακέλα».
Το όμορφο ταξίδι σε πρόσωπα και σε καταστάσεις που ομόρφυναν την προσκοπική ζωή της Ημαθίας συνεχίζεται μεν αλλά πρέπει κάποτε να δοθεί ένα τέλος. Όχι γιατί στερεύουν τα πρόσωπα ή οι πηγές. Το υλικό είναι αστείρευτο . Αλλά γιατί τα ωραία διαρκούν λίγο, (για αυτό κ είναι ωραία) αλλά και διότι θα πρέπει να δοθεί χώρος και λόγος και σε άλλους πολίτες της Βέροιας στον φιλόξενο χώρο του ΛΑΟΥ για να παρουσιασθούν άλλα θέματα της πόλης. Μέχρι την φετινή θερινή συνάντηση των παλαιών προσκόπων στην Καστανιά λοιπόν, όπου θα ξαναμαζευτούν τα προσκοποχελίδονα και θα ανανεωθεί η υπόσχεση κάτω από τον ουρανό του Βερμίου. Να είμαστε γεροί.
Δ.ΤΟΛΙΟΣ
