«Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ». Ομιλία του Σεβασμιωτάτου για τα θύματα της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού

Ομιλία εκφώνησε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Παντελεήμων στο Πανελλήνιο Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας Σουμελά στο όρος Βέρμιο την Κυριακή 22 Μαΐου στο μνημόσυνο για τα θύματα της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού.  

Ὁ οἰκουμενικός Ἑλληνισμός τιμᾶ φέτος δύο θλιβερές ἐπετείους. Τιμᾶ τά 200 χρόνια ἀπό τό ὁλοκαύτωμα τῆς Ναούσης, τό ὁποῖο σηματοδό­τησε τήν ἀτυχῆ καί αἱματηρή κα­τά­ληξη τῆς ἐπαναστάσεως τῆς Μα­κεδο­νί­ας γιά τήν ἀπελευθέρωσή της ἀπό τόν τουρκικό ζυγό.  

Τιμᾶ ὅμως καί τήν ἑκατοστή ἐπέτειο τῆς Μικρα­σιατι­κῆς κατα­στρο­φῆς, τοῦ τελευ­ταίου ἐπεισο­δίου τῆς δραμα­τικῆς ἱστορίας τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνατολῆς, πού ἐξε­λίχθηκε προο­δευ­τικά ἐπί πολ­λούς αἰῶνες, καί στή συνέχεια βίαια καί ἀπάνθρωπα μέχρι νά κα­ταλήξει στόν ξεριζωμό τῶν Ἑλλή­νων ἀπό τίς πατρογο­νι­κές ἑστίες τῆς Μι­κρᾶς Ἀσίας, τῆς Καππαδο­κίας καί τοῦ Πόντου καί οὐσιαστι­κά στή Γενοκτονία τῶν Ποντίων ἀλλά καί ὁλόκληρου τοῦ Ἑλληνι­σμοῦ τῆς Ἀνατολῆς. 

Στό πλαίσιο αὐτό τιμοῦμε καί ἐμεῖς σήμερα, ἐδῶ στό κέντρο τοῦ ἁπανταχοῦ τῆς γῆς Ποντιακοῦ Ἑλ­ληνισμοῦ, τήν 103η ἐπέτειο τῆς Γε­νο­κτονίας, καί μνημονεύουμε καί θυμόμαστε τίς 353.000 θύματά της. Γιατί δέν εἶναι δυνατόν νά τούς ξεχάσουμε, ὅπως δέν εἶναι δυνα­τόν νά ξε­χνοῦμε ὅτι ἡ Γενοκτονία δέν εἶναι ἕνα στιγμιαῖο ἔγκλημα. Δέν εἶναι κάτι τό ὁποῖο συνέβη κά­ποτε, ὑπό εἰδικές συνθῆκες. Ἡ Γενοκτο­νία εἶναι ἕνα διαρκές καί μαζικό ἔγκλη­μα πού σχεδιάζεται καί ὑλο­ποιεῖται σέ διάφορα στάδια καί μέ διαφόρους τρόπους. Εἶναι μία συ­στη­ματική ἐξόντωση ἑνός λαοῦ ἤ μιᾶς ὁμάδος του σέ ἕναν συγκε­κρι­μένο τόπο, ἡ ὁποία πραγ­μα­το­ποι­εῖται μέ βίαια κυρίως μέσα, στά ὁποῖα συμπεριλαμβάνονται ὅλες οἱ ἀπαγορεύσεις πού ἐπέβα­λαν οἱ Τοῦρ­κοι στόν Ἑλληνισμό, μεταξύ αὐτῶν καί οἱ ἀπαγορεύσεις ἐπί θρη­­σκευτικῶν, γλωσσικῶν, ἱστο­ρι­κῶν καί ἄλλων παραδό­σεων, προ­κειμένου νά ἐπέλθει ἡ ἀλλοίωση τῆς ταυτότητός του καί προοδευ­τικά κάθε ἐθνικοῦ καί φυλετικοῦ γνωρίσματός του. 

Στήν περίπτωση τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλ­ληνισμοῦ ὁ ὅρος Γενοκτονία ἀνα­­φέρεται κυρίως στά βίαια, μα­ζι­­κά καί φοβερά γεγονότα τῆς δεύ­τε­ρης καί τῶν ἀρχῶν τῆς τρίτης δεκαετίας τοῦ 20ου αἰῶνος, τά ὁποῖα συνέβησαν στήν καταρρέ­ου­σα τότε ὀθωμανική αὐτοκρατορία. Εἶχε ὅμως ξεκινήσει πρίν ἀπό πολ­λούς αἰῶ­νες.  

Ὁ Ἑλληνισμός τοῦ Πόντου, ὅπως βέβαια καί ὁ Ἑλληνισμός στή Μι­κρά Ἀσία, τήν Καππαδοκία ἀλλά καί τήν Κωνσταντινούπολη, ἔζησε κατά τή διάρκεια ὅλων αὐτῶν τῶν αἰώνων τῆς σκλαβιᾶς καί τῆς ὑπο­δουλώσεως καί κάποιες περιόδους σχετικῆς ἐλευθερίας. Καί σέ αὐτές τίς σύντομες περιόδους ἀπέδειξε τή ζωτικότητά του.  

Τό 1865 οἱ Ἕλληνες τοῦ Πόντου ἦταν περίπου 265 χιλιάδες, τό 1880 ὁ ἀριθμός τους ἀνερχόταν σέ 330 χιλιάδες, ἐνῶ στίς ἀρχές τοῦ 20ου αἰῶνος εἶχε φθάσει ἤδη στίς περί­που 700 χιλιάδες, εἶχε δηλαδή δι­πλα­σιασθεῖ. 

Ἀντίστοιχα, ἐνῶ τό 1860 ὑπῆρχαν μόνο 100 σχολεῖα σέ ὁλόκληρο τόν Πόντο, τό 1919 ὁ ἀριθμός τους ἔφθα­νε τά 1400, μεταξύ τῶν ὁποί­ων ἦταν μάλιστα καί τά φημισμένα Φροντιστήρια τῆς Τραπεζοῦντος καί τῆς Ἀργυρουπόλεως. Ἡ ἐκπαί­δευση καί ὁ ἑλληνικός πολιτισμός ὑποστηριζόταν καί ἀπό τά τυπο­γρα­­φεῖα πού διέθεταν οἱ Ἕλληνες τοῦ Πόντου, καθώς καί τά περιο­δι­κά καί τίς ἐφημερίδες πού ἐξέδι­δαν, ἐνῶ τά θέατρα συμπλήρωναν τήν πολιτιστική τους ζωή. 

Ἡ περίοδος ὅμως τῆς εὐημερίας τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ εἶχε δυστυχῶς ἕνα τραγικό τέλος. Ὡς ἀφετηρία τοῦ τέλους θεωρεῖται τό κίνημα τῶν Νεοτούρκων πού ἐπι­κράτησαν τό 1908 καί παραμέρισαν προοδευτικά τόν σουλτάνο. 

Παρότι ἡ καθεστωτική ἀλλαγή δη­μιούργησε στήν ἀρχή ἐλπίδες στόν Ἑλληνισμό καί πολλοί πί­στευ­­σαν ὅτι θά ὁδηγήσει σέ μεταρ­ρυθμίσεις μέσα στό ἐσωτερικό τῆς ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας πρός ὄφελος τῶν διαφόρων ἐθνοτήτων καί θρησκειῶν, οἱ ἐλπίδες του γρή­γορα διαψεύστηκαν. Οἱ Νεό­τουρ­κοι ἀποδείχθηκαν σύντομα πε­­ρισ­σότερο ἐθνικιστές καί περισ­σότερο σκληροί. Ἐπεδίωξαν ἄμεσα τόν ἐκ­τουρκισμό τῆς αὐτοκρατο­ρίας, θέ­το­ντας σέ ἐφαρμογή ἕνα σχέδιο σκληρῶν διωγμῶν καί ἀφα­νισμοῦ τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν. 

Πρώτη δράση αὐτοῦ τοῦ σχεδίου ἦταν ὁ ἐκτοπισμός μεγάλου μέρους τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ ἀπό τίς ἑστίες του στήν ἐνδοχώρα. Ὁ ἐκτο­πι­σμός ὅμως τῶν Ἑλλήνων συν­δυ­α­­ζόταν μέ καταναγκαστική ἐρ­γα­σία σέ λατομεῖα, ὀρυχεῖα καί ἔργα ὑποδομῆς, καί μάλιστα κάτω ἀπό ἀπάνθρωπες καί ἀπαράδεκτες συν­θῆκες. Καί ὁ στόχος τῆς ἐνερ­γείας αὐτῆς ἦταν ἐμφανής. 

Οἱ Ἕλληνες τοῦ Πόντου δέν εἶχαν καμία ἐξοικείωση μέ τέτοιου εἴ­δους ἐργασίες. Καθώς ὅμως ἦταν ὑποχρεωμένοι νά τίς ἐκτελοῦν ὑπομένοντας ἐκ παραλλήλου καί τή βάναυση συμπεριφορά τῶν ἐπι­κεφαλῆς Τούρκων, σέ συνδυασμό μέ τό κρύο, τήν πεῖνα καί τίς ἀρ­ρώστιες πού εἶχαν νά ἀντιμετωπί­σουν, συχνά ἐξαντλοῦντο καί πέ­θαιναν. 

Παράλληλα στίς πόλεις καί τά χωριά τους ἐκτελεῖτο ἕνα παράλ­ληλο καί φοβερό πρόγραμμα δολο­φονιῶν καί ἐμπρησμῶν, πού ἀπέ­βλεπε ἀφενός στήν ἐξόντωση τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου καί ἀφετέ­ρου στήν ἐξαφάνιση κάθε ἴχνους τοῦ Ἑλληνισμοῦ, μέ σκοπό νά ἐξα­λείψουν ὄχι μόνο τούς ἀνθρώπους ἀλλά κατά τό δυνατόν καί τή μνήμη τους ἀπό τόν τόπο. 

Οἱ προθέσεις καί οἱ στόχοι τῶν Νεοτούρκων μέ ἐπικεφαλῆς τόν Μουσταφᾶ Κεμάλ, ὁ ὁποῖος ἀποβι­βάσθηκε τόν Μάιο τοῦ 1919 στήν Κερασούντα, φαίνονται καθαρά στή διαβεβαίωση τοῦ ἀντιπροσώ­που του στόν Πόντο, τοῦ αἱμοστα­γοῦς Τοπάλ Ὀσμάν, ἡ ὁποία παρα­δίδεται: «Μήν ἀνησυχεῖτε καθό­λου, στρατηγέ μου», φέρεται νά εἶπε στόν Κεμάλ. «Ὅλους αὐτούς τούς Πόντιους Ρωμιούς θά τούς πε­ριποιηθῶ. Θά πνιγοῦν ὅλοι τους μέ­σα στίς σπηλιές». 

Στά ἐγκλήματα τοῦ Τοπάλ Ὀσμάν ἀναφέρεται ὁ Γάλλος Ὕπατος Ἁρ­μο­­στής στήν Κωνσταντινούπολη Πελλέ, γράφοντας στίς 28 Νοεμ­βρίου τοῦ 1921 στόν πρωθυπουργό τῆς Γαλλίας Ἀριστίντ Μπριάν.  

«Οἱ Τοῦρκοι ἄρχισαν νά καταπιέ­ζουν τούς χριστιανούς τῆς Σαμ­ψού­­ντας καί ἰδίως τά ἑλληνικά χω­ριά τῆς περιφερείας. Οἱ ἀντάρ­τες καί οἱ Τοῦρκοι χωρικοί, ὅλοι ἐξοπλισμένοι μέχρι τά δόντια, ὄρ­γανα τῆς κυβερνήσεως ἀπό πολύ καιρό, ἄρχισαν νά λεηλατοῦν καί νά καταπιέζουν τούς χριστιανούς τῆς Σαμψοῦντος καί ἰδίως αὐτούς τῶν χωριῶν. Οἱ πιό πολλοί ἀπό τούς χωρικούς σφάχτηκαν ἄγρια. Οἱ ἔνοπλοι ἀντάρτες τοῦ Τοπάλ Ὀσμάν διέπρατταν μέρα μέ τή μέρα δολοφονίες δυστυχισμένων χωρι­κῶν, ὄχι γιά τίποτε ἄλλο παρά μό­νο γιά νά ἱκανοποιήσουν τά ζωώδη ἔνστικτά τους. Μέ ἀνάλογο τρόπο φερόταν καί στίς γυναῖκες», γρά­φει ὁ Γάλλος διπλωμάτης. 

Οἱ Ἕλληνες τοῦ Πόντου δέν παρέ­μειναν ὅμως ἀδρανεῖς. Ἐγκατέλει­ψαν τίς πόλεις, κατέφυγαν στά βου­­νά καί ἄρχισαν νά ὀργανώνουν ἔνοπλα σώματα ἐναντίον τῶν Νεο­τούρκων. Ἄν δέν ὑπῆρχε αὐτή ἡ ἔνοπλη ἀντίσταση στόν Πόντο, ὁ ἀριθμός τῶν θυμάτων θά ἦταν ἀκόμη μεγαλύτερος, ὑπολογίζουν οἱ μελετητές. 

Οἱ διαπραγματεύσεις πού ἐπιχεί­ρησαν νά διεξαγάγουν οἱ Ἕλληνες μέ τούς Τούρκους γιά τή δημιουρ­γία ἑνός Πόντου αὐτόνομου, ὁ ὁποῖ­ος θά ἐξασφάλιζε ἴσα δικαιώ­ματα καί στούς Ἕλληνες καί στούς Τούρκους, παρά τίς προσπάθειες τοῦ Μητροπολίτου Τραπεζοῦντος Χρυσάνθου κατά τή συνάντησή του μέ τούς ἐκπροσώπους τοῦ Κε­μάλ, ἀπέτυχαν, γιατί φυσικά οἱ Τοῦρκοι εἶχαν, ὅπως ἀποδείχθηκε, διαφορετικά σχέδια. Ἤθελαν νά δημιουργήσουν ἕνα τουρκικό κρά­τος, στό ὁποῖο θά ἦταν ὅλοι Τοῦρ­κοι καί δέν θά ὑπῆρχαν διαφορε­τικές ἐθνότητες καί θρησκεῖες. 

Καί τό ἐπέτυχαν οἱ Τοῦρκοι ἀρχι­κά μέ τή συστηματική ἐξόντωση τῶν Ἑλλήνων, ἰδιαιτέρως κατά τή διετία 1920-1922, καί στή συνέχεια μέ τόν ξεριζωμό τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀπό τόν Πόντο καί τή Μικρά Ἀσία, τόν ὁποῖο ἐπέβαλε ἡ Συνθήκη τῆς Λωζάνης. 

Ὁ Ποντιακός Ἑλληνισμός, πού εἶχε ἀντέξει ἀναρίθμητες δυσκο­λίες γιά αἰῶνες καί εἶχε κατορθώ­σει νά φθάσει στίς τελευταῖες δε­κα­ετίες καί πάλι σέ ἐντυπω­σια­κή ἀνάπτυξη καί ἀκμή, ἀξιο­ποιώ­ντας τά μεταλλεῖα καί τίς δυνα­τότητες πού προσέφερε τό ἐμπόριο καί οἱ ἀνταλλαγές μέ τίς περιοχές τῆς Κριμαίας, ὁ Ποντιακός Ἑλλη­νι­σμός πού χάρη στήν οἰκονομική του ἄνθηση εἶχε κατορθώσει νά εὐ­η­μερεῖ καί νά παρουσιάζει καί δη­μοσιονομική ἄνοδο, ἀναγκά­σθη­­­κε νά ἐγκαταλείψει κάτω ἀπό τίς πιό τραγικές συνθῆκες γιά πά­ντα τόν τόπο του. Νά ἐγκατα­λεί­ψει τή γῆ τῶν πατέρων του καί νά πά­ρει τόν δρόμο τῆς προσφυ­γιᾶς, ἔχοντας μαζί του ἐλάχιστα ροῦχα μαζί μέ τίς εἰκόνες τῶν Ἁγίων.  

Ἄν κάτι τούς κρατοῦσε ὄρθιους καί τούς ἔδινε τή δύναμη νά συνε­χίσουν τόν δρόμο τους μέχρι τήν Ἑλλάδα ἦταν οἱ μνῆμες ἀπό τούς προγόνους τους, πού ἤθελαν νά τίς διατηρήσουν ἀναλλοίωτες, ἀγω­­­νι­ζόμενοι νά στήσουν μία και­νούρ­για ζωή στή νέα πατρίδα. 

Πόσοι ἦταν συνολι­κά οἱ Ἕλλη­νες τοῦ Πόντου πού ἐκτοπίσθηκαν καί πόσοι αὐτοί πού ἔπεσαν θύμα­τα μιᾶς φοβερῆς καί ἀπάνθρωπης γε­νο­κτονίας εἶναι ἄγνωστο. Τά Πο­ντιακά σωματεῖα ὑπολογίζουν ὅτι οἱ Πόντιοι πού ἐγκατα­στάθη­καν στήν Ἑλλάδα ἦταν περίπου 400.000, ἐνῶ σέ 353.000 ὑπολογίζο­νται τά θύματα τῆς Γενοκτονίας τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἀρι­θμό τόν ὁποῖο δέν θέλουν νά παρα­δεχθοῦν ἐπ᾽ οὐδενί οἱ ὑπαίτιοι. Καί δέν ἀφισβητοῦν μόνο τόν ἀριθμό τῶν θυμάτων. Ἀμφισβητοῦν καί τό ἴδιο τό γεγονός, καί προβάλλουν τούς ἑαυτούς τους ὡς θύματα. 

Ἡ ἄρνησή τους νά παραδεχθοῦν τή Γενοκτο­νία τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου δέν εἶναι τυχαία. Καί ὁ λόγος εἶναι προφανής, διότι παρά τή μεγάλη προσπάθεια πού κατέ­βα­­λαν οἱ Τοῦρκοι γιά νά ἐκδιώ­ξουν τούς Ἕλληνες ἀπό τίς πατρο­γο­νικές τους ἑστίες καί νά ἀπαλεί­ψουν τά ἴχνη τους ἀπό τή γῆ στήν ὁποία ἐπί αἰῶνες κατοικοῦσαν, δέν ἐπέτυχαν ἀπολύτως τόν σκοπό τους.  

Ὁ Ἑλληνισμός τοῦ Πόντου, εἴτε ἐγκαταστάθηκε στήν Ἑλλάδα εἴτε σέ ὅποιο ἄλλο σημεῖο τῆς οἰκουμέ­νης, ἀγωνίσθηκε μέ δύο στόχους.  

Ὁ πρῶτος στόχος ἦταν νά μήν ξεχάσει τήν καταγωγή του, τήν ἱστορία του, τόν πολιτισμό του, τή γλώσσα του, τά ἤθη καί τά ἔθιμα τῶν πατέρων του, τήν πίστη καί τήν εὐλάβεια τῶν προγόνων του στήν Παναγία τή Σουμελᾶ. Μέ κό­πους καί ἀγῶνες οἱ Πόντιοι πού ἔφθασαν στήν Ἑλλάδα προσπάθη­σαν νά ἀνιδρύσουν τό νέο της κα­τοι­κητήριο στό ὄρος Βέρμιο, νά στήσουν ἐδῶ τό νέο μοναστήρι της καί νά τό καταστήσουν κέντρο τοῦ ὅπου γῆς Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἐδῶ βρίσκεται ἡ ἱστορική καί θαυ­ματουργός εἰκόνα τῆς μητέρας τους, τῆς Παναγίας Σουμελᾶ, ἀπό τήν ὁποία ἀντλοῦν δύναμη γιά νά συνεχίσουν τή ζωή του. Ἐδῶ κτυπᾶ ἡ καρδιά τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνι­σμοῦ καί ὁ κτύπος της μεταδίδεται στίς νεώτερες γενιές μέ τήν πο­ντι­α­­κή λύρα, μέ τήν ἱστορία καί τίς πα­ραδόσεις τῶν πατέρων τους. Ἐδῶ μεταλαμπαδεύεται ἡ ἀγάπη στίς προγονικές πατρίδες, πού μπο­ρεῖ νά χάθηκαν, ἀλλά δέν εἶναι δυ­νατόν νά λησμονηθοῦν, καί ἀκόμη ἡ πίστη ὅτι χάνεται πραγματικά αὐτό πού λησμονιέται. 

Ὁ δεύτερος στόχος τοῦ Ποντια­κοῦ Ἑλληνισμοῦ εἶναι ὁ ἀγώνας του γιά τήν ἀναγνώριση τῶν δικαί­ων του, γιά τήν ἀναγνώριση τῆς Γενοκτονίας τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλλη­νισμοῦ καί τῆς ἀδικίας πού ἔγινε εἰς βάρος του, ὥστε νά μήν συμβεῖ κάτι παρόμοιο ποτέ σέ ἄλλο λαό, ἀλλά καί γιά νά σταματήσει ὁρι­στικά ἡ συνεχιζόμενη Γενοκτονία. 

Γιατί, δυστυχῶς, ἡ Γενοκτονία τοῦ Ποντιακοῦ Ἑλληνισμοῦ δέν σταμάτησε μέ τόν βάναυσο ξεριζω­μό τῶν Ἑλλήνων ἀπό τόν Πόντο, καθώς, ὅπως εἴπαμε, γενοκτονία δέν εἶναι μόνο ἡ ἐξόντωση τῶν ἀν­θρώπων καί ἡ προσπάθεια γιά ὁλοσχερῆ ἐξάλειψη τοῦ πολιτι­σμοῦ καί τῆς ἱστορίας τους ἀπό ἕναν τόπο. Καί αὐτή συνεχίζεται μέ­χρι τίς ἡμέρες, συγκεκαλυμένα καί ὕπουλα, ἀλλά μέ τήν ἴδια βιαι­ό­τητα. Μπορεῖ νά μήν θρηνοῦμε ἀνθρώπινα θύματα, ἀλλά θρηνοῦ­με μνημεῖα πολιτισμοῦ, τοῦ πολιτι­σμοῦ καί τῆς πίστεως τῶν πατέρων μας, τῶν ὁποίων μέ βάναυσο τρόπο ἀλλοιώνεται ὁ χαρακτήρας καί ἀπαλείφεται ἡ ταυτότητά τους. 

Τό παρακολουθοῦμε τά τελευταῖα χρόνια νά συμβαίνει στή γειτονική μας χώρα. Καί δέν ἀναφέρομαι σέ ἐρειπωμένα μνημεῖα καί μεμονω­μένα ἱστορικά τεκμήρια πού ἐγκα­τα­λείπονται στήν τύχη τους, δηλα­δή στήν καταστροφή καί στήν ἐξα­φάνιση, ἀλλά καί σέ σημαντικά μνημεῖα, τά ὁποῖα τίς προηγούμε­νες δεκαετίες συντηρήθηκαν καί ἀνακαινίσθηκαν μέ τή συμμετοχή διαφόρων Ἀρχαιολογικῶν σχο­λῶν, καί λειτουρ­γοῦ­σαν ὡς μου­σεῖα, τά ὁποῖα ἀπε­τέλεσαν πόλο ἕλξεως γιά χιλιάδες Ἕλληνες καί ξένους ἐπισκέπτες. 

Ἡ ἀρχή δυστυχῶς ἔγινε ἀπό τόν ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας τῆς Τραπε­ζοῦντος, ἕνα θαυμάσιο δεῖγμα βυ­ζα­ντινῆς ἀρχιτεκτονικῆς  τοῦ 13ου αἰῶνος, μέ τοιχογραφίες ἐξαίρετης τέχνης πού ἀποκαλύφθηκαν κατά τήν ἀποκατάσταση τοῦ μνημείου ἀπό ἀρχαιολόγους τοῦ Πανεπιστη­μίου τοῦ Ἐδιμβούργου. Ὁ ναός, μετά τήν ἀποκατάστασή του τό 1964, λειτουργοῦσε ὡς μουσεῖο. Τό 2013 μετατράπηκε καί πάλι σέ μουσουλμανικό τέμενος καί μεγά­λο μέρος τῶν τοιχογραφιῶν καλύ­φθηκε μέ κουρτίνες, χωρίς φυσικά νά ληφθεῖ πρόνοια, ὥστε νά μήν καταστρέφεται τό μνημεῖο ἐξαι­τίας τῆς νέας του χρήσεως. 

Τή μετατροπή τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας Τραπεζοῦντος ἐκ νέου σέ τζαμί ἀκολούθησε τά δύο τελευ­ταῖα χρόνια, ὅπως ὅλοι γνωρίζου­με, ἡ μετατροπή σέ μουσουλμανικό τέμενος τόσο τῆς Ἁγίας Σοφίας Κων­σταντινουπόλεως ὅσο καί τῆς περίφημης Μονῆς τῆς Χώρας, παρά τίς πολλές ἀντιδράσεις πού ὑπῆρξαν καί ἀπό τή διεθνῆ κοινό­τητα, μέ τίς θλιβερές συνέπειες πού βλέπουμε τό τελευταῖο διάστη­μα. 

Καί βέβαια δέν μποροῦμε νά μήν ἀναφερθοῦμε καί στή βεβήλωση τοῦ ἱεροῦ χώρου τῆς Μονῆς τῆς Παναγίας Σουμελᾶ τοῦ Πόντου, ἡ ὁποία συνέβη πρίν ἀπό λίγους μῆνες, μέ τήν παραχώρησή του σέ πολυπληθῆ ὁμάδα μουσι­κῶν καί ἄλλων γιά νά τόν χρησιμοποιήσουν ὡς σκηνικό γιά ἕνα μουσικό καί χορευτικό δρώμενο, ξένο πρός τόν χαρακτήρα καί τήν ἱστορία τοῦ μνημείου, τό ὁποῖο βεβήλωνε προ­κλητικά ἕναν χῶρο λατρείας καί πολιτισμοῦ, σεβαστό ἀπό τήν ἵδρυ­σή του μέχρι σήμερα τόσο ἀπό τούς χριστιανούς ὅσο καί ἀπό τούς μου­σουλμάνους. 

Ἡ συνεχιζόμενη αὐτή πολιτιστι­κή γενοκτονία θά πρέπει νά συσ­πει­­ρώσει τόν Ποντιακό Ἑλλη­νι­σμό ἀκόμη περισσότερο καί νά διατη­ρήσει ὅλους τούς Ποντίους, μαζί καί μέ ὅλους τούς ἄλλους Ἕλληνες ἑνωμένους, στόν κοινό ἀγώνα γιά νά διεκδικήσουν τά δίκαιά τους, γιά νά τήν ἀναγνώ­ριση τῆς Γενο­κτονίας τῶν Ποντίων ἀπό ὅλο τόν κόσμο, ἀλλά καί τήν ἄμεση παύση τῆς πολιτιστικῆς γενο­κτονίας. 

Ὁ Ποντιακός Ἑλληνισμός ἔχει μέ­σα στήν ψυχή του, ἔχει μέσα στό DNA του τήν ἱστορία καί τόν πολι­τισμό του, καί ἔχει φύλακα καί προ­στάτιδά του τήν Παναγία τή Σουμελιώτισσα. Καί ἄν ἀγωνίζεται ἑνωμένος ὑπό τή σκέπη τῆς Πανα­γίας γιά τή διεκδίκηση τῶν δικαί­ων του, εἶναι βέβαιο ὅτι δέν θά ἀποτύχει, ἀλλά θά κατορθώσει νά ἀναγνωρισθεῖ ἡ μεγάλη ἀδικία πού ἔγινε εἰς βάρος του καί θά δικαιω­θεῖ.