Του ιερέως
Παναγιώτου Σ. Χαλκιά
Αυτή την εβδομάδα (8 Απριλίου), φίλοι αναγνώστες, ψάλλεται στους Ιερούς μας Ναούς ο «Ακάθιστος Ύμνος».
Εθεώρησα καλό, να διακόψω τα άρθρα μου με τίτλο «Διάφορες σταλαγματιές σοφίας» (Δ΄) και να ασχοληθώ με τον «Ακάθιστο Ύμνο» και όχι μόνο!...
Όχι μόνο στους Ορθόδοξους, αλλά και σε άλλους χριστιανικούς ή όχι λαούς, φίλοι αναγνώστες, ο «Ακάθιστος Ύμνος» έτυχε μεγάλης τιμής και μεταφράστηκε έμμετρα από έξοχους στιχουργούς, Έλληνες και ξένους και θαυμάζεται για την εκπληκτική αρχιτεκτονική του. Εκτός από την άρτια μετρική των στίχων του, έχει και αυστηρά καθορισμένη αρχιτεκτονική σύνθεση.
Έτσι από τους 24 «οίκους» (ή στροφές), οι δώδεκα καταλήγουν με το εφύμνιο «Αλληλούϊα», ενώ οι άλλοι δώδεκα καταλήγουν με το «Χαίρε Νύμφη, Ανύμφευτε». Ακριβώς, από τη συνεχή αυτή επανάληψη-επαναφορά του «Χαίρε», το όλο ποίημα ονομάστηκε «Χαιρετισμοί», οι οποίοι τόσο πολύ συγκινούν και τέρπουν ψυχικά τον Ορθόδοξο Χριστιανό, ώστε πολλοί στίχοι και ολόκληρες στροφές του ποιήματος, να βρίσκονται στη μνήμη και στα χείλη του.
Υπάρχουν και κυκλοφορούν μεταφράσεις του Ύμνου στη Λατινική, Ιταλική, Γερμανική, Γαλλική, Ισπανική, Ρωσική, Ρουμανική και Αραβική γλώσσα. Είναι, ομολογουμένως, δικαιολογημένη η τιμή αυτής της παγκόσμιας, σχεδόν, κυκλοφορίας και διάδοσης του «Ακαθίστου Ύμνου», σε όλους τους παραπάνω αναφερθέντες λαούς, λόγω της λυρικής αξίας, της σύνθεσης, αλλά και του υψηλού περιεχομένου του. Αφού μέσα σ’ αυτό εξυμνείται και εγκωμιάζεται με κατάνυξη, μεγαλοπρέπεια και λυρική έξαρση, το χαρμόσυνο και θεοπρεπές «μυστήριο της του Λόγου ενσαρκώσεως».
Γι’ αυτόν, ακριβώς, το λόγο ο ανώνυμος και άγνωστος μέχρι πριν λίγα χρόνια, ποιητής του, για τον οποίο τόσες εικασίες, συζητήσεις, άρθρα, μελέτες, υποθέσεις, αντιρρήσεις έγιναν προς καθορισμόν του, δεν μπορεί να είναι κάποιος τυχαίος στιχουργός, αφανής και δόκιμος υμνογράφος. Είναι μόνο ο μέγας Ρωμανός ο Μελωδός (6ος μ.Χ. αιώνας), ο σπουδαιότερος υμνογράφος της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας. Η άποψη αυτή ενισχύεται από τη γλώσσα, το ύφος, τη ρητορική στάση, τη χρήση, σε μεγάλο βαθμό, των «πάρισων» και «ομοιοτέλευτων». Όπως, για παράδειγμα:
Χαρά-αρά. αστήρ-γαστήρ. ύψος δυσανάβατον-βάθος δυσθεώρητον. Εκλάμψει-εκλείψει. λογισμοίς-οφθαλμοίς. βουλής-σιγής. θαυμάτων-δογμάτων. των αγγέλων-των δαιμόνων και άλλων.
Έργο, λοιπόν, του Ρωμανού του Μελωδού, αποκορύφωμα της υψηλής υμνογραφικής δημιουργίας του και ως «αδάμας» που στολίζει ολόκληρη την εκκλησιαστική μας ποίηση και υμνογραφία, ο «Ακάθιστος Ύμνος αποτελεί το δημοφιλέστερο και δημοχαρέστερο όλων των Εκκλησιαστικών μας ύμνων. Είναι πλαισιωμένος με μεγαλοπρεπή ακολουθία και, παλαιότερα, ψαλλόταν, σε παννυχίδες «Ορθοστάδην», δηλαδή με τους πιστούς να τον παρακολουθούν όρθιοι. Γι’ αυτό και «Ακάθιστος» ονομάστηκε.
Έγραψα προηγουμένως ότι ψαλλόταν σε παννυχίδες. Τι είναι, όμως, οι παννυχίδες;
Οι παννυχίδες ήταν γνωστές στον ειδωλολατρικό κόσμο, κυρίως στις μυστηριακές θρησκείες, κατά την εποχή της εμφανίσεως του Χριστιανισμού. Γνωστά είναι τα «παννύχια» (όργια» των Αφροδισίων της Κύπρου, των Επιδαυρίτων των Αθηνών, των νυκτερινών μυήσεων στα Ελευσίνια και τα μυστήρια της Ίσιδος και του Οσίριδος. Σ’ αυτά, ο Χριστιανισμός αντιπαρέθεσε τις δικές του παννυχίδες. Τι είναι η χριστιανική παννυχίδα; Είναι ολονύκτια διασκέδαση, γιορτή. Είναι αγρυπνία δηλαδή, η καθ’ όλη τη νύκτα προσευχή και λατρεία του Θεού, όχι κατ’ ιδίαν, αλλά δημόσια, μέσα στον Ιερό Ναό, με καθορισμένο λειτουργικό τυπικό.
Έγραψα, επίσης, προηγουμένως, πως ο «Ακάθιστος Ύμνος» είναι πλαισιωμένος με μεγαλοπρεπή ακολουθία. Ένα μέρος της μεγαλοπρεπούς ακολουθίας είναι και ο κανόνας που αρχίζει με το «Ανοίξω το στόμα μου…». Ο κανόνας είναι ένα χριστιανικό ποίημα, χωρισμένο, από άποψη ρυθμού, σε ενότητες, τις ωδές. Βασικό γνώρισμα στον κανόνα είναι πως στο περιεχόμενο κυριαρχεί το δόγμα. Ας πάρουμε μια φράση του κανόνα και να την σχολιάσουμε.
ΩΔΗ ΣΤ΄ 3ο Τροπάριο: «…Χαίρε ο πόκος ο ένδροσος, ον Γεδεών, παρθένε, προεθεάσατο».
Ο κριτής του Ισραήλ Γεδεών, όταν εκλήθη από το Θεό να σώσει το Ισραήλ, είχε ζητήσει ένα θαύμα εις απόδειξη ότι όντως θα σωθεί ο Ισραηλιτικός λαός δι’ αυτού. Το θαύμα συνίστατο εις τούτο: Ενώ παντού θα υπήρχε ξηρασία, το επόμενο πρωί, σε ένα «πόκο» (τούφα μαλλιού), τον οποίον ο Γεδεών ετοποθέτησε έξω στο ύπαιθρο, θα υπήρχε δροσιά. Ο Θεός επετέλεσε το θαύμα και ο «πόκος» (τούφα μαλλιού) είχε τόση δροσιά, ώστε ο Γεδεών, πιέσας τον «πόκον», γέμισε μια λεκάνη με νερό.
Ο υμνωδός ονομάζει «πόκον ένδροσον» την Παναγία, διότι αυτή, όλως θαυματουργικώς και υπερφυσικώς συνέλαβε και εγέννησε τον Κύριο, ο οποίος, ως ουράνια δροσιά, κατήλθε σ’ αυτή ησύχως και αθορύβως. Γι’ αυτό λέγει ο υμνογράφος για την Παναγία: «Χαίρε ο πόκος ο ένδροσος, ον Γεδεών, Παρθένε προεθεάσατο».
Ο «Ακάθιστος Ύμνος», φίλοι αναγνώστες, τέρπει, συγκινεί και θα συγκινεί για πολλούς αιώνες, όλους τους ευσεβείς χριστιανούς, που κατά χιλιάδες κατακλύζουν τους Ορθόδοξους Ιερούς Ναούς μας, στις πόλεις και τα χωριά, για να ακούσουν με ευλάβεια και θρησκευτική κατάνυξη τα αλλεπάλληλα εκείνα «Χαίρε», απευθυνόμενα προς την Υπεραγια Θεοτόκο, Μητέρα του Χριστού, την «Γέφυρα την μετάγουσα τους εκ γης προς ουρανόν» την «Κλίμακα την επουράνιον δι ης κατέβη ο Θεός…».
