(Διάλογος Αθηναίων και Μηλίων, Θουκυδίδη, Ξυγγραφή, βιβλίο Ε’ κεφ. 84-116)
Γράφει η Νανά
Παπαϊωάννου
φιλόλογος,
λογοτέχνις
Μάρτιος του 416 π.Χ, μέσα περίπου του Πελοποννησιακού πολέμου(431-404 π.Χ): πολεμικός στόλος των Αθηναίων, με ισχυρό πεζικό, καταφτάνει στο μικρό νησί της Μήλου, για να “διαπραγματευτούν” την προσχώρηση της στην αθηναϊκή συμμαχία. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι Μήλιοι κρατούσαν ουδέτερη στάση στις πολεμικές επιχειρήσεις μεταξύ των δύο μεγάλων αντιπάλων, Λακεδαιμονίων και Αθηναίων, παρότι οι κάτοικοι του νησιού ήταν Δωριείς.
Επίκαιρος, θα λέγαμε, ο διάλογος, ανάμεσα στους Αθηναίους πρέσβεις και τους προεστούς- άρχοντες του μικρού νησιού, με όσα τραγικά συμβαίνουν, στο διάβα της ιστορίας και επί των ημερών μας. Σ’ αυτόν διαφαίνεται η αλαζονική στάση μιας υπερδύναμης, η οποία με έπαρση και προκλητική απαξίωση του δικαίου “απαιτεί!”, να γίνει αυτό που ήδη έχει προαποφασίσει. Καταρρίπτουν τα λογικά επιχειρήματα των Μηλίων, προβάλλοντας τη δική τους, περί δικαίου, άποψη, ότι δηλαδή ο ισχυρότερος έχει το δικαίωμα να επιβάλλει αυτό που του είναι συμφερότερο. Έτσι, παρ’ όλη τη φιλότιμη προσπάθεια των Μηλίων να διατηρηθεί μία φιλική σχέση μεταξύ τους, χωρίς να δεσμευτούν να γίνουν μέλη της αθηναϊκής συμμαχίας, ο διάλογος τελικά οδηγείται σε αδιέξοδο. Οι Αθηναίοι, ως υπερδύναμη, με το αίσθημα υπεροχής τους έναντι των αδύνατων, ωμά και χωρίς προσχήματα, διατυπώνουν τη δική τους περί δικαίου άποψη, πως “οι δυνατοί κάνουν ό, τι τους επιτρέπει η δύναμή τους”, γι αυτό θεωρούν λογικό το να “θέλουν να τους εξουσιάσουν χωρίς κόπο και πως συμφέρον των Μηλίων είναι να αποδεχθούν την υποταγή τους, για να σώσουν και τις ζωές τους”.
Στην απορία των Μηλίων “πώς γίνεται να έχουν συμφέρον, τη στιγμή που αυτοί θα γίνουν δούλοι τους, ενώ εκείνοι εξουσιαστές τους;”, αγνοώντας, φυσικά, τα περί “ανάποδου κόσμου και της διαστροφής των εννοιών των λέξεων και της αλήθειας”, με περιφρονητικό κυνισμό και σκληρότητα, οι Αθηναίοι τους απαντούν πως είναι εκ των πραγμάτων υποχρεωμένοι να δεχτούν τους όρους υποταγής τους. Οι Μήλιοι, στην ύστατη προσπάθειά τους να τους ευαισθητοποιήσουν, επικαλούμενοι τους όρκους τιμής τους, τη βοήθεια των θεών, καθώς και τους απρόσμενους παράγοντες στην έκβαση των ανθρωπίνων πραγμάτων, παίρνουν τη βάναυση απάντηση πως “η τιμή είναι πολυτέλεια που οι αδύνατοι δεν τη διαθέτουν, όσο για τους θεούς και αυτοί ακολουθούν τον καθιερωμένο φυσικό νόμο, να επιβάλλουν την εξουσία τους, όπου το μπορούν.”
Για την υπερδύναμη της τότε εποχής, αλλά και της εκάστοτε εποχής “Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”, κάτι που φανερώνει την ολοκληρωτική εξαφάνιση ανώτερων αρχών, καθώς και την απουσία του θεϊκού νόμου.
Η όλη σκηνή ανάγει σε αρχαία τραγωδία, αφού συντελείται μία ύβρις, μια άδικη πράξη, εξαιτίας της άτεγκτης και αλαζονικής συμπεριφοράς των Αθηναίων. Οι Μήλιοι αποφασίζουν να υπερασπιστούν την τιμή τους, την ελευθερία και την ανεξαρτησία τους, με αποτέλεσμα, φυσικά, να νικηθούν από τον πανίσχυρο αντίπαλο.
Αυτό που, όχι απλά, φοβίζει αλλά προβληματίζει έντονα είναι η συμπεριφορά των Αθηναίων απέναντι στους νικημένους κατοίκους του νησιού: έσφαξαν όλο τον ανδρικό πληθυσμό του, από την ηλικία των 16 χρόνων και άνω, πούλησαν όλα τα γυναικόπαιδα ως δούλους, κατέσκαψαν το νησί, (όχι, βέβαια, με βόμβες) και εγκατέστησαν αργότερα, 500 κληρούχους Αθηναίους, για την εκμετάλλευσή του.
( πρβλ. Κύπρος- Τουρκική εισβολή- εποικισμός... και η ιστορία επαναλαμβάνεται)
Είναι η παθολογία του πολέμου, που έχει σαν συνέπεια την καταπάτηση αρχών και αξιών, τον ευτελισμό της ανθρώπινης υπόστασης, τον ηθικό ξεπεσμό, τον αμοραλισμό, τον εκφυλισμό των δημοκρατικών ιδεωδών. Με ρεαλισμό, αντικειμενική γραφή και εμβάθυνση στην αλλοτρίωση της ανθρώπινης προσωπικότητας και του ισχυρού πολιτικού παράγοντα, σκιαγραφεί ο μεγάλος ιστορικός Θουκυδίδης τα γεγονότα που συνέβησαν, όχι μόνο στο νησί της Μήλου αλλά και σε πολλές, σύμμαχες πόλεις, που θέλησαν να αποσκιρτήσουν από το τυραννικό καθεστώς και τη στυγνή εκμετάλλευση των Αθηναίων.
Ο διάλογος Αθηναίων και Μηλίων καταδεικνύει πώς οι εκάστοτε δυνατοί του κόσμου αυτοδικαιώνονται, καταπατώντας ανθρώπινα δικαιώματα, καταλύοντας θεσμούς, διαλύοντας κοινωνίες, καταστρέφοντας κράτη. Γίνονται αδίστακτοι και πολεμοχαρείς, προκειμένου να επεκτείνουν την επικυριαρχία τους, με γνώμονα πάντα τα συμφέροντά τους, ξεπερνούν κάθε ηθικό φραγμό, απαξιώνοντας την ανθρώπινη ζωή, αφήνοντας πίσω τους κατεστραμμένη γη, ερείπια, απόγνωση, και εξαθλίωση.
Η όλη συμπεριφορά των Αθηναίων απέναντι στο μικρό νησί της Μήλου και όχι μόνον, καταδεικνύει τον ξεπεσμό της αθηναϊκής κοινωνίας, με έντονα τα στοιχεία του ατομισμού, της ηθικής εξαχρείωσης, της κατάργησης του δημοκρατικού ήθους, της ανατροπής του μέτρου. Φυσικά δεν ήταν τυχαία όλη αυτή η τραγική μετάλλαξη.
Ο πλούτος που συνέρρευσε στην πόλη των Αθηνών από τις υψηλές εισφορές των συμμάχων στο συμμαχικό ταμείο, η άγρια εκμετάλλευση των πόρων των συμμαχικών πόλεων ( 400 τον αριθμό), το πέρασμα των εμπορικών συναλλαγών, βαθμιαία, σε αθηναϊκά χέρια, με την επιβολή αθηναϊκού νομίσματος και άλλα πολλά εκτίναξαν την οικονομική ισχύ της Αθήνας στην κορυφή. Κυρίαρχοι στη θάλασσα, με τον ισχυρότερο πολεμικό και τον μεγαλύτερο εμπορικό στόλο, σκληροί και τυραννικοί απέναντι στους συμμάχους, διαφέντευαν σε όλη την τότε Ελληνική επικράτεια. Πλούτος, ευμάρεια, εύκολη λεία, άγρια εκμετάλλευση, ηθική κατάπτωση, πνευματική καθίζηση, στοιχεία που προβλήθηκαν στις τραγωδίες της τότε εποχής(Ευριπίδη Τρωάδες, Σοφοκλή Φιλοκτήτης)
Όμως, η ύβρις οδήγησε στην άτη, δηλαδή στην τύφλωση, την έπαρση του αλαζόνα Αθηναίου πολίτη ή του πολιτικού (πρβλ. Κλέων, Αλκιβιάδης κ.α,), ώστε να προβεί σε ακόμη χειρότερες πράξεις, για να επιφέρει τη δίκαιη, θεϊκή οργή, τη Νέμεση, με επακόλουθο την τίση, τη σκληρή τιμωρία.
Έτσι, δεν άργησε να έρθει η στιγμή και για τους Αθηναίους, να πληρώσουν για όσα έκαναν. Η μεγαλειώδης εκστρατεία τους στη Σικελία (415-413 π.Χ) κατέληξε σε πλήρη καταστροφή και λίγα χρόνια αργότερα, μετά από πολλές πολιτειακές ανωμαλίες, επήλθε η τελική πτώση της άλλοτε πανίσχυρης και ηγεμονεύουσας Αθήνας,με την πανωλεθρία στους Αιγός ποταμούς, το 404 π.Χ.
Η τελευταία σκηνή του δράματος και ο τραγικός επίλογος, περιγράφεται από τον, επίσης, μεγάλο ιστορικό της αρχαιότητας, τον Ξενοφώντα, στο έργο του “Ελληνικά’: “...Ώστε εκείνης της νυκτός ουδείς εκοιμήθη, ου μόνον τους απολωλότας πενθούντας αλλά πολλώ μάλλον αυτοί εαυτούς πείσεσθαι οία αυτοί εποίησαν Μηλίους… και άλλους πολλούς μικροπολίτας.”
Είναι η τραγική νύχτα του Μαρτίου του 404 π.Χ, όταν έφτασε το ιερό τους πλοίο, η Πάραλος, φέρνοντας την είδηση της ολοσχερούς καταστροφής του αθηναϊκού στόλου και στρατού. Τότε οι Αθηναίοι θυμήθηκαν το πόσο βάναυσα συμπεριφέρθηκαν στους κατοίκους της Μήλου αλλά και στους κατοίκους άλλων μικρών πόλεων, τη βία και την τρομοκρατία που άσκησαν επάνω τους και θρηνούσαν για τα δεινά που τους περίμεναν.
Η Νέμεση δίνει την τελική λύση (τίση) και ο καθένας θερίζει ό, τι έσπειρε. Οι θηριωδίες του κάθε πολέμου, με τις έξυπνες βόμβες να σκοτώνουν αθώα θύματα, το διαμελισμό κρατών και την καταστροφή τους σε κάθε επίπεδο, τα ερείπια που σιγοκαίνε με τις καμένες σάρκες, τον εξανδραποδισμό της ανθρώπινης ζωής, τα ορφανά του πολέμου, τις πορείες εκατοντάδων -χιλιάδων προσφύγων,την Πολιτιστική και πνευματική οπισθοδρόμηση, την ηθική αποχαλίνωση, θα στιγματίζουν για πάντα αυτούς που, ως άφρονες και παράφρονες, ενήργησαν και ενεργούν σε βάρος της ανθρωπότητας, με τα όποια δικά τους συμφέροντα ή προσχήματα.
“Πέτρωσαν τα δάκρυα
στα παγωμένα στήθη.
Μαύρα κοράκια,
σ’ έρημες πόλεις,
κερνούν το θάνατο.
Τα όνειρα των νέων
ματωμένα γαρίφαλα
στις ερπύστριες των τανκς”
Όλοι αυτοί οι “δυνατοί” και φιλόδοξοι, που διαπραγματεύονται τις τύχες των λαών, ας ξεφυλλίζουν, πότε-πότε, την ιστορία του παρελθόντος. Μήπως και διδαχθούν πως, όταν καταπατώνται αρχές και αξίες, όταν ευτελίζεται η έννοια του ανθρώπου, καταπατάται το δικαίωμα της ελευθερίας, όταν το άδικο υπερισχύει σε βάρος των αδύνατων και επί πλέον, αυτοί οι δήθεν “ισχυροί;” απειλούν με πυρηνικό ολοκαύτωμα μιαν ασθμαίνουσα ανθρωπότητα ή με άλλου είδους “όπλα”, θα έρθει και η δική τους η σειρά να πληρώσουν με το ίδιο νόμισμα.
