Το Ελληνικό κράτος βρίσκεται στο δεύτερο στάδιο της γεωγραφικής του ολοκλήρωσης που συμπίπτει με την προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Άρτας το 1881. Το Ελληνικό Βασίλειο είχε αυξηθεί κατά 293.846 ψυχές και 13.395 τετραγωνικά μέτρα σε εδάφη. (Συνθήκη Κωνσταντινουπόλεως 10/5/81).
Η απογραφή του 1907 έγινε στη βάση της διοικητικής διαίρεσης του 1899.
Με τον νόμο ΒΧΔ’ 6/7/1899 (ΦΕΚ 136) « Περί διοικητικής διαιρέσεως του κράτους» η χώρα είχε διαιρεθεί σε εικοσιέξι νομούς από την κατάτμηση των δεκαέξι που ήταν πριν.
Η έλλειψη απαραίτητων δημογραφικών στοιχείων για την ανάπτυξη της χώρας επέβαλε την διενέργεια της απογραφής η οποία με το 22.3.1907 Β.Δ. (Φ.Ε.Κ. 53/28.3.1907), καθορίστηκε να γίνει στις 27 Οκτωβρίου του έτους. Η απογραφή έγινε υπό την διεύθυνση του Υπουργείου των Εσωτερικών, υπό την εποπτεία των νομαρχών, και την επιμέλεια των δημοτικών αρχών. Η γενική διεύθυνση ανατέθηκε στον Γεώργιο Χωματιανό. Διενεργήθηκε εντός μιας ημέρας με ατομικά απογραφικά δελτία τα οποία περιελάμβαναν έντεκα ερωτήματα: το όνομα και το επώνυμο, το φύλο, την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση, την εκπαίδευση, την υπηκοότητα, τη δημοτικότητα την θρησκεία, την γλώσσα, τα σωματικά ελαττώματα και το επάγγελμα.
Για την επιτυχία της απογραφής, το Υπουργείο των Εσωτερικών ζήτησε με διάφορα έγγραφα, από όλους τους δημόσιους υπάλληλους, τους υπάλληλους Ν.Π.Δ.Δ., και τοπικής αυτοδιοίκησης, να συνδράμουν ενεργώς στο έργο της απογραφής, όχι μόνο με την άσκηση των καθηκόντων που τους ανατέθηκαν, αλλά και να προβούν στην ενημέρωση των κατοίκων για την χρησιμότητα της απογραφής. Το υπουργείο, για τον σκοπό αυτό εξέδωσε ειδικό δημοσίευμα που εξηγούσε την πολλαπλή χρησιμότητα της απογραφής στο κοινό που θα έπρεπε να θεωρήσει την απογραφή έργο μεγάλης εθνικής σημασίας. Τυπώθηκαν 60.000 αντίτυπα τα οποία μοιράστηκαν σε φορείς της χώρας, στην εκκλησία, στα σχολεία, στην αστυνομία, σε οικογένειες, ενώ πολλά τοιχοκολλήθηκαν σε κατάλληλα μέρη οικισμών. Σημειωτέον, ότι πραγματοποιήθηκε και διάλεξη στην αίθουσα του φιλολογικού συλλόγου από τον καθηγητή του Εθνικού Πανεπιστημίου Ανδρ. Μιχ. Ανδρεάδη με θέμα την απογραφή όπου αναλύθηκε ο σκοπός και η χρησιμότητα αυτής.
Γενικά, η απογραφή του 1907 μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πρώτη μετά την επανάσταση και σύσταση του νεοελληνικού κράτους που είναι βασισμένη σε ακριβής και αναλυτικούς στατιστικούς και απογραφικούς κανόνες. Επίσης έγινε κάθε δυνατή πρόβλεψη για την αποφυγή διπλοεγγραφών και διαφυγών. Δόθηκαν οδηγίες για τις γεννήσεις και τους θανάτους κατά την ημέρα της απογραφής, για αυτούς που απουσίαζαν από τα σπίτια τους (προσωρινά ή μόνιμα), για αυτούς που διέμεναν σε ξενοδοχεία, στρατώνες, σχολεία, νοσοκομεία, φυλακές, φιλανθρωπικά ιδρύματα κ.τ.λ., και για αυτούς που ταξίδευαν με τραίνα, άμαξες, πεζοί ή με ζώα, και με πλοία. Θεσπίσθηκε και νόμος ο οποίος καθόριζε ότι:
«…Πας κάτοικος ημεδαπός ή αλλοδαπός, είτε δημόσιος ή δημοτικός υπάλληλος, είτε ιδιώτης, όστις εκ δολίας προαιρέσεως παρεμβάλλει προσκόματα εις την ενέργεια της απογραφής ή καθ’ οιονδήποτε τρόπο αλλοιώση ή παραβλάψη το αποτέλεσμα ταύτης, υπόκειται εις ποινικήν καταδίωξιν…)
Για την εκτέλεση της απογραφής, σε κάθε πόλη και κάθε χωριό ορίστηκε απογραφική επιτροπή αποτελούμενη από τον δήμαρχο, τους ιερείς, και ανάλογο αριθμό δημοσίων και δημοτικών υπαλλήλων που αποτέλεσαν τους απογραφείς. Τη διεύθυνση και εποπτεία όλων των απογραφικών επιτροπών του κάθε νομού είχε ο νομάρχης.
Για την διευκόλυνση του απογραφικού έργου, οι πόλεις και τα χωριά της Ελληνικής Επικράτειας διαιρέθηκαν σε απογραφικά τμήματα και μηχανικοί του δημοσίου συνέταξαν τα σχεδιαγράμματα των τμημάτων. Ιδιαίτερη μέριμνα υπήρξε για τους απομονωμένους οικισμούς, τις μεμονωμένες κατοικίες, καλύβες, παραπήγματα, σκηνές κ.τ.λ., όπως και για εργοστάσια, στρατώνες, φυλακές και μοναστήρια τα οποία βρίσκονταν μακριά από πόλεις.
Στις πρωτεύουσες των νομών και σε 37 άλλες πόλεις τα απογραφικά δελτία διανεμήθηκαν προηγουμένως στους κατοίκους οι οποίοι ήταν υποχρεωμένοι να τα συμπληρώσουν. Στην υπόλοιπη χώρα η συμπλήρωση των δελτίων έγινε από τους απογραφείς. Ειδική μέριμνα υπήρξε για την απογραφή των ναυτικών, των στρατιωτικών, των φυλακισμένων, των τροφίμων σε άσυλα, οι οποίοι απογραφτήκανε από τους προϊσταμένους τους.
Μετά το τέλος της απογραφής, όλο το απογραφικό υλικό των νομών στάλθηκε στο Γραφείο Απογραφής του Υπουργείου Εσωτερικών για την επεξεργασία και την καταγραφή του σε πίνακες. Όλα τα αριθμητικά δεδομένα (δημογραφικά, κοινωνικά, οικονομικά κ.λπ.), δημοσιεύτηκαν σε δύο τόμους στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, με τον τίτλο: « Στατιστικά αποτελέσματα της γενικής απογραφής του πληθυσμού κατά την 27ην Οκτωβρίου 1907» σε ειδική δίτομη έκδοση το 1909.
Το απογραφικό δελτίο της απογραφής 1907
ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΑΠΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
Πληθυσμός
Διαπιστώθηκε, ότι ο συνολικός πραγματικός πληθυσμός της χώρας ανερχόταν σε 2.631.952 άτομα, δηλαδή παρουσίαζε αύξηση κατά 198.146 σε σύγκριση με το 1896.
Μετανάστευση
Ο ακριβής αριθμός των μεταναστών στην αλλοδαπή είναι άγνωστος λόγω της έλλειψης στατιστικών στοιχείων για την μετανάστευση την περίοδο 1896-1907.
Έχουμε όμως ασφαλή στατιστικά στοιχεία από πηγές των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής: Από τα μέσα του 1896 έως και τον Οκτώβριο του 1907 ο αριθμός των μεταναστών στις Η.Π.Α. ανέρχεται σε 135.000 περίπου. Υπήρξε επίσης και φυγή προς την Αργεντινή, Καναδά, Βραζιλία, Μεξικό, Αυστραλία και φυσικά στην Ευρώπη. Ένας πρόχειρος υπολογισμός που μπορούμε να κάνουμε για το μέγεθος της μετανάστευσης στο εξωτερικό, είναι γύρω στις 180.000.
Ένα μικρό αντιστάθμισμα στην εξωτερική μετανάστευση αποτέλεσε ο ερχομός στην Ελλάδα 20.654 προσφύγων από την Ανατολική Ρωμυλία και Βουλγαρία.
Ο πληθυσμός της Ελλάδος κατά φύλο κατανέμεται ως εξής: Άντρες 1.324.942 και γυναίκες 1.307.010. Οι άντρες υπερτερούν των γυναικών κατά 17.932 δηλαδή στους 100 άντρες αντιστοιχούν 98.65 γυναίκες. Η αριθμητική υπεροχή των αντρών δεν παρατηρείται σε όλους τους νομούς, ενώ αυξημένος αριθμός γυναικών παρατηρείται στους νομούς όπου έχουμε μεγάλη εξωτερική μετανάστευση. Οι άντρες επικρατούν στους νομούς που δεν έχει αναπτυχθεί μεγάλο ρεύμα μετανάστευσης ή υπάρχουν βιομηχανικά, εμπορικά και στρατιωτικά κέντρα.
Το μεγαλύτερο ποσοστό στο σύνολο του πληθυσμού έχουν ο ηλικίες 0-14 και 15-39 με 2.050.000 περίπου ενώ οι ηλικίες από 40 και άνω είναι μόλις 580.000.
Ιθαγένεια
Ο αριθμός των αλλοδαπών στην Ελλάδα κατά την απογραφή του 1907 ανέρχεται σε 49.407. Με άλλα λόγια 187,72 στους 10.000 κατοίκους. Τους περισσότερους αλλοδαπούς σε αναλογία προς τον πληθυσμό έχει ο νομός Αττικής (526/10000), ο νομός Κέρκυρας (515/10000), και ο νομός Λαρίσης (450/10000). Τους λιγότερους έχει ο νομός Λακωνίας (3,09/10000), ο νομός Ευρυτανίας (5,30/10000) και ο νομός Αρκαδίας (8,56/10000). Δήλωσαν την Αγγλική 3.280, την Αυστροουγγρική 890, τη Βουλγάρικη 4.873, τη Γαλλική 1.122, τη Γερμανική 1.173, την Ιταλική 6.382, την Κρητική 2.840, τη Ρώσικη 446, την Οθωμανική 27.371 και διάφοροι 1030.
Γλώσσα
Την Ελληνική γλώσσα μιλούν 2.553.600 άτομα. Οι ομιλούντες την αλβανική γλώσσα ήταν στο σύνολο 50.975, την Βλάχικη 10.407, και τις υπόλοιπες 16.976.
Οι περισσότεροι των Αλβανοφώνων ήταν κάτοικοι των νομών Αττικής (18.387), Βοιωτίας(17.262), Ευβοίας (5.756), Αργολίδας (3.549), Κορινθίας (2.894), Τριφυλίας (1689), ελάχιστοι κατοικούσαν στους άλλους νομούς. Η βλάχικη γλώσσα ομιλούνταν στους νομούς Τρικάλων (2.684), Λαρίσης (2.005), Μαγνησίας (1.299), Άρτης (886), Καρδίτσας (170), Ακαρνανίας και Αιτωλίας (3.226).
Από τις υπόλοιπες γλώσσες ομιλείται περισσότερο η Ιταλική κυρίως στους νομούς Κερκύρας (2.462), Αχαϊας (1.800) και Αττικής (1.751).
Αστική κατάσταση
Όπως φαίνεται από τον παρακάτω πίνακα ο αριθμός των έγγαμων γυναικών είναι αναλόγως μεγαλύτερος των έγγαμων αντρών και ακολούθως ο αριθμός των άγαμων αντρών μεγαλύτερος των άγαμων γυναικών. Ο αριθμός των γυναικών που χήρεψαν είναι κατά πολύ μεγαλύτερος από των αντρών οι οποίοι φαίνεται να έχουν υψηλότερη θνησιμότητα.
Αγροτικός και αστικός πληθυσμός
Η πλειονότητα του πληθυσμού στον Ελληνικό χώρο κατοικεί στα χωριά (1.761.743). Στις πόλεις 627.973 και στις κωμοπόλεις 242.236. Η διαδικασία αστικοποίησης όμως έχει ήδη ξεκινήσει με την Αθήνα και τον Πειραιά κυρίως να έχουν θεαματική αύξηση σε σύγκριση με προηγούμενες απογραφές. Η μεγάλη αύξηση του πληθυσμού της Αθήνας δεν οφειλόταν μόνο στη συγκέντρωση του διοικητικού μηχανισμού και συναφών υπηρεσιών, αλλά κυρίως στο ότι η Αθήνα γινόταν κέντρο κάθε νέας οικονομικής δραστηριότητας (τράπεζες, εμπόριο, ναυτιλία, βιομηχανία κ.λ.π.)
Παίδευση
Το ποσοστό των ατόμων που δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση είναι ιδιαίτερα υψηλό (66%). Δήλωσαν 1744137 αγράμματοι και 887815 εγγράμματοι. Από την ίδρυση του κράτους το 1826 μέχρι το 1907 λίγες ενέργειες γίνανε για την εκπαίδευση των κατοίκων. Χρειάστηκαν αρκετές δεκαετίες ακόμα για να έχουμε ένα ολοκληρωμένο δίκτυο και υπηρεσίες της δημόσιας εκπαίδευσης.
Είναι αξιοσημείωτο ότι το ποσοστό αγράμματων γυναικών είναι ιδιαίτερα υψηλό με 82.55% στο σύνολο και 79,69% στον πληθυσμό από 8 ετών και πάνω. Η συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών δηλώνει ‘άνευ επαγγέλματος’.
Θρησκεία
Απογράφηκαν 2.597.011 ορθόδοξοι, 3.516 μωαμεθανοί, 23.261 καθολικοί, 6.127 εβραίοι και 2.023 διάφοροι. Τους περισσότερους Καθολικούς περιλαμβάνουν οι νομοί των Κυκλάδων (9971), Αττικής (5105), Κερκύρας (4215) και Αχαίας (2372).
Ισραηλίτες κυρίως έχουμε στους νομούς Κερκύρας (2188), Λαρίσης (1089), Μαγνησίας (924). Τρικάλων (559), Άρτης (409), Αττικής (412), και Ευβοίας (286).
Μωαμεθανοί κατοικούν μόνο στους νομούς Λαρίσης (1393), Μαγνησίας (737), Καρδίτσας (375) και Τρικάλων (290).
Επαγγέλματα
Το 72% του πληθυσμού έχει δηλώσει ‘άνευ επαγγέλματος’. Μέσα σε αυτούς ανήκουν οι γυναίκες που ασχολούνται με τα οικιακά και βοηθητικές δουλειές, εισοδηματίες, μαθητές και άτομα ανίκανα προς εργασία λόγω ηλικίας ή αναπηρίας. Ειδικά, για τις γυναίκες, 1.2499.58 άτομα σε σύνολο 1.307.010 δηλώνουν χωρίς επάγγελμα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΣΚΙΑΔΑΣ, Ε., Ιστορικό διάγραμμα των Δήμων της Ελλάδας 1833-1912, Αθήνα, 1994,
ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ, Μ., Γεωγραφική Διοικητική και Πληθυσμιακή Εξέλιξη της Ελλάδος, 1821-1971, Τ.Α΄, Αθήνα, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, 1974,
ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ, Α., Περί απογραφής, Αθήνα, Ελευθερουδάκης Κ., 1908,
ΘΕΟΔΩΡΟΥ Θ., Η ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση, Τ.3, Αθήνα, Αφοί Τολίδη, 1995,
ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ, Απογραφές,
Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Τ.10, Ελλάς,
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τ. ΙΔ΄, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.,
ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Β. Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή, Αθήνα, Γνώση,1984,
ΔΕΡΤΙΛΗΣ, Ιστορία του Ελληνικού κράτους, Τ.ά,Αθήνα, Εστία, 2005.
(Τα στοιχεία προέρχονται από μεταπτυχιακή εργασία του ιδίου «Πληθυσμός και Διοίκηση
του ελληνικού κράτους στις αρχές του εικοστού αιώνα» στο πρόγραμμα Ιστορικής Δημογραφίας
το 2007 του Τμήματος Ιστορίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο).
