Γράφει ο Χρήστος Μπλατσιώτης
Η Οθωμανική περίοδος της Βέροιας είναι μια σημαντική περίοδος στην ιστορία της (όπως και τόσες άλλες) καθώς περιλαμβάνει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα που αγγίζει τους πέντε αιώνες. Η οριστική κατάληψη της Βέροιας από τους Οθωμανούς υπολογίζεται κάπου μεταξύ των ετών 1430 και 1490 κι αυτή η «κατοχή» κράτησε για περίπου 482 χρόνια, μέχρι την απελευθέρωσή της, στις 16 Οκτωβρίου του 1912.
Το Οθωμανικό παρελθόν της Βέροιας έχει περιγραφεί μέσα από την επιστημονική και ακαδημαϊκή έρευνα, μέσα από την ιστοριογραφία αλλά και μέσα από εκλαϊκευμένες μορφές ιστοριών που διασώθηκαν κινούμενες μεταξύ του μύθου και της αλήθειας. Όλα αυτά, έχουν καταγράψει και έχουν διασώσει ένα πλήθος γεγονότων, προσώπων-πρωταγωνιστών και άλλων περιστατικών, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα στιγμών, από τις ένδοξες σελίδες του αγώνα για την απελευθέρωση μέχρι καθημερινές πτυχές της κοινωνικής, θρησκευτικής, οικονομικής, εκπαιδευτικής, πνευματικής και ταξικής εξέλιξης της Βέροιας εκείνων των εποχών. Παράλληλα με αυτά, το Οθωμανικό στοιχείο που κυριάρχησε στη Βέροια για σχεδόν 500 χρόνια, άφησε πίσω του κι ένα σημαντικό πολιτισμικό αποτύπωμα, που ακόμη κι αν δεν λες ότι παραμένει «ανεξίτηλο» (και όλοι ξέρουμε τους λόγους) εξακολουθεί να διατηρεί μέχρι σήμερα τα σημάδια του, με κτίρια και άλλα αντικείμενα που σε κάθε περίπτωση πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ιστορικά μνημεία της πόλης.
Συνεπώς, η Οθωμανική περίοδος της Βέροιας είναι μια σημαντική χρονική περίοδος της πόλης, που πρέπει να αντιμετωπίζεται ισότιμα, με το ίδιο ενδιαφέρον όπως κάθε περίοδος της ιστορίας της και πρέπει να παρουσιάζεται χωρίς «μονοφωνικές» προσεγγίσεις, χωρίς συναισθηματικούς χρωματισμούς ή τεχνητές εξυψώσεις και χωρίς παραμερίζονται «σκοτεινά σημεία» της, για λόγους αδυναμίας ή ανεπάρκειας ή σκοπιμότητας ή ότι άλλο.
Πέρα από την υπάρχουσα βιβλιογραφία της εποχής ή μεταγενέστερα της ιστορικής έρευνας, πέρα από τα σωζόμενα αρχεία και άλλα ντοκουμέντα, μια σημαντική «πηγή» άντλησης στοιχείων και πληροφοριών για τα πάσης φύσεως δρώμενα εκείνης της εποχής, πάντα σε σχέση με τη Βέροια, είναι και οι Κώδικες του Οθωμανικού Ιεροδικείου της πόλης (της Μουφτείας) που διατηρούνται και φυλάσσονται στην τοπική υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Ένα σημαντικό αρχείο για την ιστορία της Βέροιας, για το οποίο (όπως μαθαίνω) έχουμε πρόσβαση μόνο στο 12% του περιεχομένου του, ενώ παραμένουν ανεξερεύνητοι και χωρίς μετάφραση, συνολικά 129 Κώδικες γραμμένοι στην παλαιοτουρκική, που αντιστοιχούν σε μια περιόδο 280 ετών της Βεροιώτικης ιστορίας (και όχι μόνο) από το έτος 1602 έως και το έτος 1882.
Για τους λόγους που επιβάλλεται να υπάρξει άμεσα μετάφραση αυτής της μοναδικής ιστορικής «πηγής» δεν χρειάζεται επιπλέον επιχειρηματολογία. Τα έχει εξηγήσει όλα, ο κύριος Παύλος Πυρινός, έμπειρος και έγκυρος ερευνητής των αρχείων της τοπικής ιστορίας που ανέλαβε και τη σχετική πρωτοβουλία, για την οποία ενημερώθηκα μετά από σημείωμα του συναδέλφου Γιώργου Καλογήρου στον «Λαό» (με τον οποίο πρώτα επικοινώνησα). Χωρίς υπερβολή είναι μια μεγάλης σημασίας πρωτοβουλία για την ιστορία της Βέροιας, που πλέον καταγράφεται ως «Πρωτοβουλία Πυρινού» και της προσθέτει επιπλέον αξία η ευρεία αποδοχή που άμεσα γνώρισε. Αυτονόητο είναι ότι συνυπογράφω την «Πρωτοβουλία Πυρινού» θεωρώντας ότι και η αρμόδια Αρχαιολογική Υπηρεσία, πέρα από την Αυτοδιοίκηση και την ίδια την υπηρεσία των Γενικών Αρχείων στην οποία οφείλουμε πολλά, μπορεί να συνεισφέρει ιδιαίτερα στην επίτευξη του κοινού στόχου.
ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΑΜΕΤΑΦΡΑΣΤΟΥΣ ΚΩΔΙΚΕΣ
Ας δούμε όμως το θέμα, σε σχέση και με ποια γεγονότα (ανάμεσα σε πολλά άλλα) μπορούν να μας δώσουν επιπλέον ιστορικές αποκαλύψεις , οι επιδιωκόμενες μεταφράσεις των 129 ιστορικών τεκμηρίων (Κώδικες) του Οθωμανικού Ιεροδικείου της Βέροιας, από το έτος 1602 έως και το έτος 1882.
Το πιο σημαντικό (ίσως) είναι ότι η χρονική περίοδός τους περιλαμβάνει και όλη την εποχή της προετοιμασίας και της εκδήλωσης της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 αλλά και τα όσα ακολούθησαν. Συνεπώς και του επαναστατικού κινήματος της Βέροιας (μάχη Δοβράς κ.α.), του ξεσηκωμού της Νάουσας, του χαλασμού και του Ολοκαυτώματος της πόλης, των διώξεων και των καταστροφών στα χωριά του Ρουμλουκιού και πολλά ακόμη γεγονότα εκείνης της περιόδου. Διαβάζουμε σε κείμενα σύγχρονης ιστορικής έρευνας (Γιάννης Μοσχόπουλος) ότι «τον Ιούλιο του 1821 εκδόθηκε βεζυρικό διάταγμα του Χουρσίτ Αχμέτ πασά προς τον Γιαγιά μπέη, ιεροδικαστή της Βέροιας, στο οποίο επαναλάμβανε: … φέρω σε γνώση σας ότι η από κάποιον στη Μολδαβία και Βλαχία εκραγείσα επανάσταση από τους άπιστους ρούμ μεταδόθηκε στις γύρω περιφέρειες …». Μια χαρακτηριστική ένδειξη για τους «θησαυρούς» που μπορεί να περιλαμβάνουν τα σχετιζόμενα με τον Ιεροδικαστή της Βέροιας ντοκουμέντα όχι μόνο για το τοπικό επίπεδο αλλά και πανελλαδικά.
Ξέρουμε από την ιστορική έρευνα του Γιώργου Χιονίδη ότι την ίδια περίοδο (που καλύπτουν και οι αμετάφραστοι Οθωμανικοί Κώδικες της Βέροιας) ήταν ήδη σε εξέλιξη η δράση κλεφταρματολών στην Βέροια και στην ευρύτερη περιοχή της. Ξέρουμε επίσης από τον ίδιο τον ιστορικό ότι στα χρόνια εκείνα επισκέφθηκαν τη Βέροια σημαντικοί θρησκευτικοί εκπρόσωποι όπως ο Κοσμάς ο Αιτωλός (το 1775)και άλλοι πολλοί.
Εκτός από τα παραπάνω, γνωρίζουμε (πάντα ενδεικτικά) ότι το 1640 πρέπει να κτίστηκαν τα Δίδυμα Λουτρά της Βέροιας(του Σινάν του Αλατά) και ότι το 1864 μια μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε τη Βέροια. Γνωρίζουμε επίσης από τον περιηγητή Ελβιγιά Τσελεμπί που επισκέφτηκε τη Βέροια το 1668 ότι στην πόλη υπήρχαν 16 μουσουλμανικές συνοικίες και 15 χριστιανικές καθώς επίσης δύο εβραϊκές κοινότητες και μία «λατινόφωνη» (προφανώς εννοεί τους Βλάχους). Είναι δυνατόν να μην υπάρχουν στους Κώδικες που αναζητούμε μετάφραση, λεπτομέρειες της κοινωνικής και λοιπής ζωής της πόλης, εκείνη την ιδιαίτερα «ζωντανή» περίοδο;
Υπάρχουν επίσης ερευνητικές αναφορές ότι στα οθωμανικά χρόνια που περιλαμβάνουν και οι αμετάφραστοι Κώδικες , οι κάτοικοι της Βέροιας ασχολούνταν κυρίως με την υφαντουργία, το εμπόριο κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, τη γεωργία (με έμφαση στη δενδροκομία και την αμπελουργία), τη λαχανοκηπουρική, τη μεταξουργία, την καλλιέργεια λιναριού και κανναβουριού ενώ σημαντικό μέρος του πληθυσμού ασχολούταν με την κτηνοτροφία (ιστορικές καταγραφές Εμμανουήλ Ξυναδά, Αγαθονίκης Τσιλιπάκου κ.α.). Φανταστείτε πόσες λεπτομέρειες αυτής της ζωής των προγόνων συμπολιτών μας, μπορεί να παραμένουν… «αμετάφραστες».
Γνωρίζουμε επίσης από άλλα οθωμανικά αρχεία και αναφορές διπλωματών, περιηγητών κ.α. (Louis-Auguste Félix de Beaujour, Esprit Marie Cousinery ) ότι το έτος 1649 στη Βέροια κατοικούσαν 3.237 οικογένειες “απίστων” (χριστιανών), ότι στο τέλος του 18ου αιώνα οι κάτοικοι της πόλης ήταν συνολικά 8.000 και ότι το έτος 1831 ο πληθυσμός της πόλης υπολογίζονταν σε 18.000 κατοίκους. Όλα σε περιόδους που και πάλι περιλαμβάνονται ανάμεσα στα χρονικά όρια που καλύπτουν οι «αμετάφραστοι «κώδικες της Βέροιας και σίγουρα αποτελούν ενδείξεις για μια μεταβαλλόμενη κοινωνία που ακόμη δεν μας έχει αποκαλύψει αρκετές ενδιαφέρουσες στιγμές του παρελθόντος της.
Τέλος, ξέρουμε ότι στην περίοδο που αναζητούμε μέσα από τους Κώδικες του Οθωμανικού Ιεροδικείου της Βέροιας και τη μετάφραση τους, περιλαμβάνεται και η ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδος του «Τανζιμάτ», των μεταρρυθμίσεων του Οθωμανικού κράτους που στόχευαν στην αναδιοργάνωσή του, σε επίπεδο διοίκησης, οικονομίας και σχέσεών της με τους υπηκόους της. Μεταβολές που τοποθετούνται χρονικά στο διάστημα 1839 – 1856 και είναι ακριβώς «μέσα» στην περίοδο που περιλαμβάνουν οι «ανεξερεύνητοι» Οθωμανικοί κώδικες της Βέροιας. Να μην επηρέασαν και την πολιτική/ κοινωνική ζωή της Βέροιας; Κάπως απίθανο. Κι αν δεν καταγράφονται αυτές οι τοπικές μεταβολές από τους Κώδικες του Οθωμανικού Ιεροδικείου της Βέροιας, τότε από πού;
Εν κατακλείδι. Ο Παύλος Πυρινός (μαζί του και όλοι εμείς που συνυπογράφουμε την πρωτοβουλία του) αποκάλυψε τον τρόπο για το ξεκλείδωμα μιας ιδιαίτερα σημαντικής ιστορικής περιόδου της Βέροιας , στο πλαίσιο της οποίας περιλαμβάνονται γεγονότα που στάθηκαν καθοριστικά για το διάβα της πόλης μας. Ας αναλάβουν κάποιοι τις ευθύνες τους.
